بەهاران لەهیب

 

پەروان-لە دەیەکانی ڕابردوودا ژنانی ئەفغانی ڕۆڵێکی گرنگ و کاریگەریان لە گەشەی پیشەسازی و دامەزراندنی کارگەکاندا گێڕاوە، سەرەڕای چەندین ئاڵەنگاریا، لە کاتێکدا ئەفغانستان کۆمەڵگەیەکی نەریتی پیاوان بوو، بەشداری ژنان لە بوارەکانی ئابووریدا ڕووبەڕووی سنووردارکردن بووەوە، بەڵام لە ڕێگەی هەوڵە بەردەوامەکانیانەوە توانیان ڕێگەی خۆیان بخەنە ناو کەرتی پیشەسازییەوە، ڕۆڵی ئەوان تەنیا لە کارکردن لە کارگەکاندا وەک کرێکار سنووردار نەبوو، تەنانەت هەندێکیان بوون بە دامەزرێنەر و بەڕێوەبەر.

 

لە سەردەمی دەسەڵاتی پاشایەتی محەمەد زاهیر شا (١٩٣٣-١٩٧٣)، بەتایبەتی لە دەیەکانی ساڵی ١٩٦١ و ١٩٧١دا، یەکەم شەپۆلی بوونی ژنان لە کارگەکانی حکومەتدا، وەک کارگەی قوماشی کابول، دەستیپێکرد، دواتر لە سەردەمی حکوومەتی پاڵپشتیکراوی ڕووسیا (١٩٧٩-١٩٩٣) ڕێکخراوەکانی وەک ڕێکخراوی ژنانی ئەفغانستان (AWO) کاریان کرد بۆ فێرکردنی کارامەیی تەکنیکی ژنان، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی هەزارانیان لە بوارەکانی وەک چنین، فەرش بونی، بەرهەمهێنانی جلوبەرگ، بەرهەمهێنانی خۆراکدا بچنە بازاڕی کارەوە، لەم ساڵانەدا هەزاران ژن بە فەرمی لە کارگەکانی حکومەتدا دامەزران.

 

لە دوای ساڵی ٢٠٠١ و ڕووخانی ڕژێمی تاڵیبان، هەلەکان بۆ گەشەی ئابووری ژنان زیاتر بوون، بەپێی ڕاپۆرتەکان، نزیکەی ٢٤٧١ بزنسی فەرمی کە خاوەندارێتی ژنان دەکەن تا ساڵی ٢٠٢٠ لە ئەفغانستان تۆمارکراون، کە بەشدارییان کردووە لە ڕەخساندنی زیاتر لە ١٣٠ هەزار هەلی کار بۆ ژنان.

 

لە ساڵانی ڕابردوودا کارگەکانی وەک "غزائی زیبا" لە کابول ژنانیان دامەزراندووە، زیاتر لە ٨٥%ی هێزی کارەکەیان پێکدەهێنن، توانیویانە لە دوای ساڵی ٢٠٢١ تەنانەت لە هەلومەرجێکی سەختیشدا بەردەوام بن لە کارکردن، بە هەمان شێوە ژنان لە هەندێک پارێزگا، وەک سەمەنجان و بەلخ، کارگەی بچووکیان دامەزراندووە کە کەلوپەل و کاری دەستی و بەرهەمی خۆراکی بەرهەم دەهێنن، سەرەڕای ئاڵەنگاریەکان، هەوڵەکانی ژنانی ئەفغانستان بۆ تێکەڵبوون بە پیشەسازی و بەڕێوەبردنی کارگەکان بەردەوامن، بەڵێنی داهاتوویەکی گەشاوەتر بۆ ڕۆڵی ئابوورییان لە وڵاتەکەدا.

 

"ئامانجمان ڕۆڵێکی چالاکانەیە لە کۆمەڵگەدا"

شەهلا شەهابی، دامەزرێنەری کارگەیەکی جلوبەرگ کە لە پارێزگای پەروان دامەزراوە، باسی لە دەستپێکی کارەکەی کرد و وتی: کارگەکەم لە گۆشەیەکی شاری تشاریکار بە کەمترین سەرمایە دامەزراندووە، نزیکەی ١٥ ژنی تێدا دامەزراندووە، ئێمە ئامێری پێویستمان لە چینەوە هاوردە کردووە، ئامانجمان دابینکردنی بەرهەمی کوالیتی بەرزە و هەناردەکردنی بۆ دەرەوەی وڵات.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ئێمەی ژنان بەهۆی تاڵیبانەوە لە کار و بژێوی بێبەشین، ئێستا ئامانجمان تەنها پەیداکردنی بژێوی ژیانی خۆمان و ژنانی دیکە نییە، بەڵکو ڕۆڵێکی کارا لە کۆمەڵگەدا ببینین، هەموو کرێکارانی کارگەکەم ژنن، هەر لەبەر ئەم هۆکارە نوێنەری تاڵیبان، ئەندامانی لیژنەی بەرەوپێشبردنی فەزیلەت و ڕێگریکردن لە خراپەکاری، چەند ڕۆژ جارێک سەردانمان دەکەن و ئاگادارمان دەکاتەوە کە بە توندی پابەند بین بە باڵاپۆشییەوە، زۆرجار داوامان لێدەکەن بڕە پارەیەکی دیاریکراو بدەین، لەگەڵ ئەوەشدا ئیرادە و پابەندبوونمان وەک ژن ئەوەیە کە هەرچییەک ڕووبدات کارەکانمان لەدەست نەدەین، هەروەها بەردەوام بین لە گەشتەکەمان لە ژیاندا.

 

ڕۆڵی ژنانی ئەفغانستان لە دامەزراندنی کارگە و بەڕێوەبردنی کارگەکاندا نەک هەر ڕەنگدانەوەی توانا و داهێنانەکانیانە، بەڵکو نوێنەرایەتی هێمای خۆڕاگری دەکات لە بەرامبەر کۆت و بەندە کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابوورییەکان، بوونی ژنانی وەک شەهلا شەهابی لە کەرتی پیشەسازیدا بەڵگەیەکی ڕوونە کە ژنانی ئەفغانی تەنانەت لە سەختترین هەلومەرجیشدا ڕەتیدەکەنەوە دەستبەرداری پۆستەکانیان بن، سەرەڕای هەڕەشە و فشارەکان، نەک تەنها بۆ بژێوی ژیان، بەڵکو بۆ کەرامەت و سەربەخۆیی و ناسنامەش دەجەنگن، سەرەڕای سەختی ڕێگاکە، ئایندەی ئابووری ئەفغانستان بەبێ بەشداری چالاکانەی ژنان ناتەواو دەبێت.