ناوەندی هەواڵ

 

لەم دواییانەدا جیهان ڕووبەڕووی گۆڕانی کەشوهەوای توند و پیسبوونی هەوا و ماددە هەستیارەکانی هەوا و شەپۆلی گەرما و وشکەساڵی و خۆراکی کوالیتی خراپ بووە بە دووبارەبوونەوەیەکی زیاتر، جیهان پێویستی بە فێربوونە لە ئەزموونەکانی ڕابردووی لە تێپەڕاندنی قەیرانەکان، کە یارمەتیدەرە بۆ ئاگادارکردنەوەی ستراتیژی و سیاسەتەکان لە تەندروستی گشتی منداڵان.

 

هەردوو گۆڕانی کەشوهەوا و پیسبوون زیانێکی بەرچاو بە تەندروستی منداڵان دەگەیەنن، زیاتر لە ٣٠٠ هەزار منداڵ لە کارەساتی سروشتی و پەیوەست بە کەشوهەوا گیانیان لەدەستداوە، نزیکەی سێ هەزار ملیار دۆلار ڕاستەوخۆ بەهۆی کارەساتی سروشتییەوە لەدەستچووە، زیاتر لە سێ لەسەر چواریان بەهۆی هۆکارەکانی پەیوەست بە کەشوهەواوەیە.

 

زیاتر لە حەوت لەسەر هەشت ئەو کەسانەی تووشی نەخۆشییەکان لە ئەنجامی گۆڕانی کەشوهەوا دەبن، منداڵن، زانایان مەزەندە دەکەن کە زیاتر لە ١٧٠ ملیۆن منداڵ بەهۆی کارەساتەکانی پەیوەست بە کەشوهەوا تووشی زەبر و زەنگ دەبن، لەکاتێکدا زۆربەیان مەترسییەکی گەورەیان لەسەرە بۆ مردن یان برینداربوونی سەخت و نەخۆشی مەترسیدار، بە شێوەیەکی گشتی ئەوانەی زۆرترین مەترسییان لەسەرە ئەو کەسانەن کە لە چینێکی ئابووری کۆمەڵایەتی خوارەوە دەژین چونکە کەمترین توانایان هەیە بۆ خۆگونجاندن یان کەمکردنەوەی کاریگەرییە نەرێنییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا.

 

دەستپێشخەرییەکانی ئەم دواییە بۆ بەرەوپێشبردنی تەندروستی منداڵان لەڕێگەی ڕێگریکردن لە خواردنی ماددە کیمیاییە تێکدەرەکانی هێلکەدان و ژەهرەکانی دیکە کە لە خۆراکدا هەن، بریتین لە پڕۆژەی خۆراکی سەلامەت بۆ کۆرپە کە لەلایەن یەکێتی ئەوروپاوە پارەی بۆ دابین دەکرێت.

 

منداڵان زیاتر بەرکەوتەی کاریگەرییەکانی پیسبوونی ژینگە دەبن بەهۆی بەرزبوونەوەی ڕێژەی وەرگرتنی خۆراک و هەوا و ئاو و کێشی جەستە، هەروەها بەربەستی خوێن و پێنەگەیشتنی بەشەکانی مێشک بە تەواوی ڕێگە بە بەرکەوتنی زیانی زیاتری مێشک دەدات بە ژەهرەکان کە ڕەنگە ببنە هۆی زیانگەیاندن بە دەمارەکان و هەروەها منداڵان پێستیان هەستیارترە.

 

لە ئێستادا نزیکەی ١٧٥ مادەی کیمیایی ناسراون کە لە ژینگەوە دەگوازرێنەوە بۆ ناو خۆراک، کە زۆر کەمیان بە قووڵی لێکۆڵینەوەیان لەسەر کراوە، هەروەها دەبنە هۆی بەرزبوونەوەی ئیسترۆجین یان کەمبوونەوەی چالاکیی ئەندرۆجین بە شێوەیەکی نائاسایی.

 

ئەمەش لە بەرامبەردا ڕەنگە ببێتە هۆی گەشەکردنی نائاسایی سیستەمی زاوزێی نێرینە و کاریگەری لەسەر منداڵبوون هەبێت، هەروەها مەترسی زیاتری تووشبوون بە شێرپەنجەی کۆئەندامی زاوزێ درووستبکات.

 

نیشانەکانی گۆڕانکاری خۆراک، جۆری دووەمی شەکرە و بەرگری ئەنسۆلین هەیە، هەروەها قەڵەوی بەرەوپێش دەبەن و لەوانەیە لە ڕێگەی چەندین ڕێگاوە کاربکەن بۆ تێکدانی وەڵامەکانی ئەنسۆلین لە جەستەدا،  هەروەها دەبنە هۆی دروستکردنی چەوری و میتابۆلیزمی وزە.

 

زاناکان پێشنیاری ئەوە دەکەن کە پزیشکانی منداڵان ئاشنای تەندروستی ژینگە بن، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ کەمکردنەوەی بەرکەوتن بەم ماددە زیانبەخشانە کە کاریگەرییەکی بەهێزیان لەسەر تەندروستی منداڵان هەیە لە ڕێگەی چەندین میکانیزمەوە، جگە لە زیادکردنی دانپێدانانی گشتی و بەشداریکردن لە چوارچێوەی سیاسەتەکان سەبارەت بە تەندروستی ژینگەیی.