ناوەندی هەواڵ

 

ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکوری ئەفریقا یەکێکە لە ناوچە کەم ئاوییەکانی جیهان، لە ئێستاوە بە کەمی سەرچاوەی ئاوی شیرین تووشی کێشە بووە، گۆڕانی کەشوهەوا، زیادبوونی دانیشتووان و خراپی بەڕێوەبردن کێشەکەیان خراپتر کردووە و کاریگەری مەترسیداری لەسەر ژیانی ملیۆنان کەس دروستکردووە.

 

وەرزی ئەمساڵ بۆ دانەوێڵەی زستانە کە لە دەوروبەری مانگی تشرینی یەکەم دەستی پێکرد و تا درەنگانی مانگی ئایار کۆتایی هات سەرەتایەکی زۆر سەختی بۆ جووتیاران دەستپێکرد، بارانێکی کەم و کەمبوونەوەی ئاستی ئاو لە ڕووبارەکاندا کێشەکانی کشتوکاڵی لە ناوچەکەدا زیادکرد.

 

ئەمڕۆ نەتەوە یەکگرتووەکان ئەو وڵاتە دەوڵەمەندە بە نەوت بە پێنجەم وڵاتی جیهان لە ئاست گۆڕانی کەشوهەوادا پۆلێن دەکات، قەیرانی ئاوی سەختی بە دەیان ساڵە وردە وردە خراپتر دەبێت، بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا و خراپ بەڕێوەبردن و پیسبوونی کاریگەری نەرێنی لەسەرە.

 

دوو سەرچاوەی سەرەکی ئاوی عێراق، ڕووبارەکانی دیجلە و فورات، کە زیاتر لە ٪٩٠ی یەدەگی ئاوی شیرینی وڵاتەکە پێکدەهێنن، بەدرێژایی ساڵان بە شێوەیەکی بەرچاو دابەزینیان بەخۆوە بینیووە، دروستکردنی بەنداو و لادانی ئاو بۆ سەرەوەی ڕووبارەکان لە لایەن هەردوو وڵاتی دراوسێ تورکیا و ئێران دۆخەکەی خراپتر کردووە و بۆ گەلانی خوارەوەی وەک عێراق ئاوی کەمتریان بەجێهێشتووە.

 

جگە لەوەش، شەڕ و ململانێی دەیان ساڵە زیانی بە ژێرخانی وڵات گەیاندووە یان بەتەواوی لەناویبردووە، کە بووەتە هۆی لەدەستدانی ئاو و دابەشکردنی ناکارامە و نا یەکسانی ئاو، بەخوێبوونی خاک بەهۆی بەکارهێنانی ئاوی ئاودێری دەوڵەمەند بە خوێ و خراپی ئاوەڕۆ، پرسێکی دیکەیە کە کاریگەری لەسەر بەرهەمهێنانی زەوییەکە هەیە، ئەمەش دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی بەرهەم و نائاسایشی خۆراک.

 

بەپێی ئامارەکانی یونیسێف، ملیۆنان عێراقی بەزەحمەت ئاوی پاکیان بۆ خواردنەوە و پێداویستییەکانی ڕۆژانەیان دەستدەکەوێت، لەنێویاندا زیاتر لە حەوت ملیۆن منداڵ هەیە.

 

یەکێک لەو کەرتانەی کە زۆرترین زیانی بەرکەوتووە بەهۆی کەمی ئاو لە عێراق کشتوکاڵە، کە سەرچاوەی سەرەکی بژێوی زیاتر لە یەک لەسەر سێی خەڵکی عێراقە، واتە ١٤ ملیۆن کەس لە کۆی ٤٤ ملیۆن دانیشتوانی وڵاتەکە پێکدەهێنێت.

 

لە ئەنجامدا جووتیاران پێشبینی "دروێنەی زۆر"ی گەنم دەکەن لەم وەرزەدا، وەزیری ئاو و سەرچاوەکان عەون دیاب بە تەلەفزیۆنی دەوڵەتی ڕاگەیاندووە کە ڕووبەری چاندنەکە فراوان دەکرێت بۆ ٦.٥ ملیۆن دۆنم بە بەراورد بە ٢.٥ ملیۆن دۆنم کە پێشتر پلانی بۆ دانرابوو، هەر وەرزێک وەزارەت سنوورێک بۆ چەند زەوییەکی چاندن دادەنێت بە پشتبەستن بە بەردەستبوونی ئاو.

 

بۆ کەمکردنەوەی کەمی ئاو، تورکیا لە مانگی نیسانەوە بۆ ماوەی مانگێک دەستیکرد بە زیادکردنی کردنەوەی ئاو بۆ دیجلە، بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق، ڕەزامەندی دەربڕیوە لەسەر ئەوەی لە چرکەیەکدا ١٥٠٠ مەتر سێجا لە چرکەیەکدا ئاو بنێرێت، کە بڕەکەی بەراورد بە پێشوو دوو هێندە زیادیکردووە.

 

لە چەند ساڵی ڕابردوودا وشکەساڵی جووتیارانی ناچار کردووە ڕوو لە بیرە ژێرزەمینییەکان بکەن، کە زۆربەیان بە خێرایی کەم دەبنەوە، هەموویان پێکەوە وازیان لە پیشەکانیان هێناوە و لەبری ئەوە ڕوویان لە شارەکان کردووە.

 

زۆر کەس بۆ دەستکەوتنی ئاوی پاکی خواردنەوە ناچارن مەودای دوور بڕۆن، هەندێکی تریش ناچارن پشت بە سەرچاوەی ناپاک ئاو ببەستن، ئەمەش دەبێتە هۆی تووشبوون بە نەخۆشییە گواستراوەکانی ئاو و کێشەی تەندروستی، نەبوونی دامەزراوەی پاکوخاوێنی دروست بەشدارە لە بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکان.

 

هەروەها ڕووبار و چەمەکانی عێراق بە پاشماوەی پیشەسازی و ئاوەڕۆی پاکنەکراو و ئاوی کشتوکاڵی پیس کراون، ئەمەش مەترسیی تەندروستی و ژینگەیی زیاتر دەکات، عیسا ئەلفەیاد، بەڕێوەبەری گشتی بەشی تەکنیکی وەزارەتی ژینگە ڕایگەیاندووە، ئاستی پیسبوونی ڕووبارەکان لە ئێستادا ٪٩٠یە، پیسبوونەکەش بە شێوەیەکی سەرەکی بەهۆی ئاوی ئاوەڕۆکانەوەیە.