شیلان سەقزی

 

لە ژێردەسەڵاتێکدا کە ڕۆڵی ژنان لە بنەماڵەدا سنوورداردەکات و هاوڵاتیبوونیان پەراوێز دەخات، خوێندنی باڵا بۆ ژنان دەبێتە دژایەتیەکی پڕ لە ئازار، زانکۆکان دەرگاکانیان بەڕوویاندا دەکەنەوە، هاوکات پێکهاتە سیاسی و ئابوورییەکان دەرگای دامەزراندن وسەربەخۆی دادەخەن، ئەم دژایەتییە ژنانی پەروەردەکراو ناچار دەکات بە زەبری هێزبگەڕێنەوە ناو بنەماڵەکانیان، کە بە "کۆچی پێچەوانە" ناسراوە، ئەمەش شکستی سیاسەتی ڕەگەزی لە ئێراندا ئاشکرا دەکات سەرەڕای بێدەنگی کەسایەتییە ڕەسمییەکان.

 

"کۆچی پێچەوانە" بۆ ماڵی بنەماڵە لە ئەنجامی فشارە فرەلایەنەکانە، کە ژنان لە دەرفەتی بەدەستهێنانی کارێکی هاوتا لەگەڵ بڕوانامەکانیان بێبەش دەکرێن، یان لەلایەن خێزان و کۆمەڵگەوە ناچار دەکرێن واز لە کاری پیشەیی بهێنن، ئەم پڕۆسەیە نەک هەرسەربەخۆی دەروونی و کەسیی ژن تێکدەدات، بەڵکو دەبێتە هۆی خەمۆکی و دابەزینی متمانە بەخۆبوون و لەدەستدانی سەرمایەی مرۆیی لەسەرئاستی نیشتمانی.

 

''ژنانی ژێردەسەڵاتی ئێران: پەروەردەی بێ دەسەڵات''

لە ڕاستیدا، گەڕانەوەی ژنانی خوێندەوار بۆ کایەی ناوماڵ نوێنەرایەتی بەرهەمهێنانەوەی هەژموونی پیاوسالاری دەکات، کە دەوڵەت بە هەموو ئامرازەکانیەوە بەهێزی دەکات، ئەم پرۆسەیە جۆرێک لە توندوتیژی سیاسی و کۆمەڵایەتی دژ بە ژنان پێکدەهێنێت، کە خزمەت بە پاراستنی هەژموونی پیاوان و درێژەدان بە پێکهاتەکانی دەسەڵات لە ئێراندا دەکات.

 

لە کۆتاییدا ئەوەی کە پێدەچێت "گەڕانەوە بۆ ماڵەوە" بێت، لە ڕاستیدا نکۆڵیەکی بێکۆتاییە، نکۆڵی سەربەخۆی و بەشداری کۆمەڵایەتی و مافی داهاتووە، "کۆچی پێچەوانەی" ژنانی خوێندەوار بۆ گەڕانەوە بۆ ماڵی بنەماڵە، هەڵبژاردنی تاکەکەسی نییە، بەڵکو دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی پێکهاتەیەکی سیاسی، کولتووری و ئابووری سیستماتیکی ئێرانە کە بە ئەنقەست ڕێگاکانی ژنان بەرەو گەشەکردن و سەربەخۆی دەگرن، ئەم دیاردەی گەڕانەوەی ژنانی خوێندەواری زانکۆ بۆ ماڵی بنەماڵە یان ژیانێکی گۆشەگیری زۆرەملێ، بەرجەستەی داڕمانی بەڵێنەکانی مۆدێرنیزاسیۆن و پێشکەوتنی کۆمەڵایەتی لە ئێرانی دوای کودەتاکەدایە.

 

لە ڕووکەشدا سیستەمی خوێندنی باڵای ئێران دەرگای زانکۆکان بەڕووی ژناندا دەکاتەوە، بەڵام ئەم دەستڕاگەیشتنە بە ڕووکەش دەمێنێتەوە، لە ڕێگەی سیاسەتی بەرتەسککەرەوەی وەکوو کۆتایی ڕەگەزی و نەهێشتنی هەندێک پسپۆڕی، کۆنترۆڵی ئایدیۆلۆژیی کەمپەکان و ڕەتکردنەوەی دەرفەتی دامەزراندن بۆ ژنان، لە مادەی خۆی خاڵی بووەتەوە.

 

دوای تەواوکردنی خوێندن، ژنان ڕووبەڕووی پێکهاتەیەکی ئابووری دەبنەوە کە بازاڕی کار وەک دۆمەینێکی پیاوانە پێناسە دەکات، کە لایەنگری دامەزراندنە بۆ پیاوان، لە کاتێکدا ژنان پاڵیان پێوەدەنرێت بۆ کارە کەم داهاتەکان وناجێگیرەکان، یان شاراوەکان لەناو ماڵدا، وەک باخداری، بەرهەمهێنانی کەلوپەلی ناوماڵ، چاودێریکردنی بەساڵاچووان یان منداڵان و دورین.

 

ئەم چەقبەستووە تەنها ئابووری نییە، بەڵکو کولتووری و سیاسیشە، دەوڵەت ئامرازەکانی وەک میدیا، یاسای جیاکاری (وەک یاسای خێزان)، فشارە کۆمەڵایەتییەکان و ئایدۆلۆژیای نەریتی کە ناوەندی ڕۆڵی ژنانە بۆ بەرەوپێشبردنی ئایدیالی "خاوەنی ماڵی گوێڕایەڵ" بەکاردەهێنێت، لەم سیستەمەدا سەربەخۆی ئابووری و کۆمەڵایەتی ژنان وەک هەڕەشەیەک سەیر دەکرێت کە دەبێت سەرکوت بکرێت.

 

لە لایەکی دیکەوە "کۆچی پێچەوانە" تەنها پرسێکی تاکەکەسی نییە، بەڵکو نوێنەرایەتی شکستێکی بەکۆمەڵ دەکات، شکستی دامەزراوە پەروەردەییەکان، شکستی سیستەم لە داڕشتنی سیاسەتی دادپەروەرانە،  شکستی کۆمەڵگە لە داننان بە مافەکانی ژنان بۆ جەستە و کات و داهاتوویان، هەروەها ئەم دیاردەیە جۆرێکە لە چینە کۆمەڵایەتییەکان، بەو پێیەی تەنها ئەو ژنانەی کە پاڵپشتییەکی بەهێزی ئابووری یان پەیوەندی تایبەتیان هەیە، دەتوانن لەو ڕێگایە ڕزگاریان بێت، لە کاتێکدا زۆرینەیان بەدەست دوو چەوساندنەوە دەناڵێنن لەسەر بنەمای ڕەگەز و چین.

 

لە کۆتاییدا گەڕانەوە بۆ ماڵەوە نەخشێکی "ژیان بەبێ ژیان" بەرجەستە دەکات، کە حاڵەتێکی هەڵپەساردنە لە نێوان زانین و گۆشەگیری و لە نێوان لێهاتووی و ناکارامەییدا، تا سیستەمی سیاسی مافی ژن وەک هاوڵاتی تەواو نەناسێت، ئەم ڕێڕەوییە بەردەوام دەبێت لە خۆ بەرهەمهێنانەوە، نەک هەر ژن گۆشەگیردەکات بەڵکو کۆمەڵگە لە توانا مرۆییەکانی هەژار دەکات.

 

لە ئەمڕۆدا "کۆچی پێچەوانە"ی ژنانی خوێندەوار بۆ گەڕانەوە بۆ ماڵی بنەماڵە لە ئێراندا تەنها دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی نییە، بەڵکو بە قوڵی ڕەنگدانەوەی سیاسەتە جیاکارییەکانە کە بە ئەنقەست بۆ دوورخستنەوەیان لە کایەی گشتی و پاڵنانییان بۆ پەراوێز داڕێژراون، لە دڵی ئەم گەڕانەوەیە کە بەڕواڵەت بێ زیانە، پێکهاتەیەکی توندوتیژی دامەزراوەی هەیە کە ژنان لە دەرفەتی ژیانی بنیاتنانی سەربەخۆ بێبەش دەکات و ڕێگاکانی گەشەکردنیان دەگرێت.

 

پێدەچێت سیستمی سیاسی ئێران پشتیوانی بەشداری ژنان لە خوێندنی باڵادا بکات، بەڵام ئەم پشتیوانییە وەک ئامرازێک بۆ شاردنەوە و وەدەرنانی ڕاستەقینەی ئەوان لە پۆستەکانی دەسەڵات و بازاڕی کار بەکاردەهێنرێت، چونکە ئەو ژنانەی کە ساڵانێک هەوڵیان داوە بۆ باشترکردنی پێگەی خۆیان لە ڕێگەی پەروەردەوە، ڕووبەڕووی سنووردارکردنی یاسایی و نەریتی و پێکهاتەی دەبنەوە کە ڕێگرییان لێدەکات لە کارکردن و بوونیان لە هەر بوارێکی کاریگەردا کە وەک هەڕەشەیەک سەیر دەکەن.

 

لە زۆر حاڵەتدا، دوای تەواوکردنی خوێندن، ژنان ڕووبەڕووی بێکارییەکی بەرفراوان دەبنەوە، هەستکردنێکی گوماناوی بە ئاسایش لە سەربەخۆیی خۆیاندا، فشاری خێزانی بۆ هاوسەرگیری یان گرنگیدان بە دایک و باوکیان، هەروەها گوتارێکی فەرمی کە "ژنێکی ئایدیاڵ" وەک خاوەن ماڵێک بەرەوپێش دەبات، دەرئەنجامەکەی گەڕانەوەیە بۆ ماڵی خێزان یان ژیانێکی بێدەنگ لە تەنیایی، جا چ لە گوندێک بێت یان شوقەیەک لە شاردا، بێ کار و بێ ئاسایشی دەروونی و بێ داهاتوویەکی ڕوون.

 

''ژنانی ئێران لە نێوان لێهاتووی ئەکادیمی و سنووردارکردنی ئایدیۆلۆژیدا''

بۆ تێگەیشتن لە دیاردەی "کۆچی پێچەوانەی" ژنانی خوێندەوار لە ئێران دەتوانین ئاماژە بە چەندین نموونە لە ڕاستی ڕۆژانەی شار و گوندە جۆراوجۆرەکان بکەین، بۆ نموونە، ''ژیندا. ک''، کە خاوەنی دکتۆرایە لە زانستە سیاسییەکان لە زانکۆی تاران، نموونەیەکی زیندووە لە سەرکوتکردنی سیستماتیکی سەرمایەی مرۆیی ژنان لە پێکهاتەی جیاکاری ئێراندا، سەرەڕای ئەوەی بەشێک بوو لە نوخبەی ئەکادیمی، بەڵام لە کاتی چاوپێکەوتنی کاردا سێ جار ڕەتکرایەوە، تەنها لەبەر ئەوەی سەر بە خزمەتگوزارییە ئەمنییەکان بەسیج (هێزەکانی کۆکردنەوە) نەبوو، ئەم جۆرە لە "هەڵسەنگاندنی ماف"ی ئایدیۆلۆژی لەسەر بنەمای لێهاتووی نییە، بەڵکو لەسەر بنەمای دڵسۆزی سیاسییە، کە ژنانی سەربەخۆی وەک ''ژیندا. ک'' ی بێبەش کردووە، کە مافی ئەوەی هەیە لە بواری شارەزای خۆیدا کار بکات.

 

بۆیە ناچار بوو کارێکی کەم موچە و کاتی لە ناوچەیەکی لەبیرکراوی تاران قبوڵ بکات، کە ڕووپێوی مەیدانی بۆ شارەوانییەکە ئەنجام دەدات، ئەم کارە هیچ پەیوەندییەکی بە پسپۆڕی ئەکادیمی ئەوەوە نەبوو و جۆرێک بوو لە بێ ڕێزیکردنی سیستماتیکی نوخبەی ژنان، بارودۆخی سەختی کارکردن و نا ئەمنی کار و بێ هیوای لە داهاتوو وای لێکرد بگەڕێتەوە ماڵی بنەمالەکەی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، ئەم هەنگاوە هەڵبژاردەیەکی کەسی نەبوو، بەڵکو دەرئەنجامی چەقبەستووی پێکهاتەی و وەدەرنانی سیاسی ژنانی خوێندەواربوو لە سیستەمێکدا کە شکست دەهێنێت لە جێگیرکردنی ژنانی سەربەخۆ یان بە ئەنقەست دووریان دەخاتەوە.

 

سەبارەت بە ''لەیلا. ع''، دەرچووی کۆمەڵناسی زانکۆی هەمەدان، دوای دوو ساڵ گەڕانی بێ ئەنجام بۆ کار لە دامەزراوە حکومییەکان یان ڕێکخراوە ناحکومییەکان، وە دوای ئەوەی بە بیانووی "پرسی ئەمنیەتی" بۆ دامەزراندن ڕەتکرایەوە، ناچار بوو بگەڕێتەوە ماڵی بنەماڵەکەی لە کرماشان، ئێستا لە وۆرکشۆپێکی دروستکردنی فەرش لە ماڵەوە لەگەڵ دایکی و خاڵۆزاکەیدا کاردەکات، کە کارێکی نەبینراو، بێ بیمە، و بێ داهاتووە، هەروەها سەبارەت بە ''زەهرا. ت''، گەڕانەوەی بۆ ماڵی بنەمالەکەی لە یەزد کۆتای خەونێکی و سەرەتای خەمۆکی درێژخایەن بوو.

 

 

''مانشت. ب''، کە خەڵکی ئیلامە، خاوەنی بڕوانامەی ماستەرە لە زمانی ئینگلیزیدا، بە دوای کاردا ڕووی لە تاران کردووە، بەڵام ڕووبەڕووی تێچووی زۆری ژیان و نائەمنیی خانووبەرە بۆ ژنانی بێ هاوژین و نەبوونی تۆڕی پشتیوانی بووەتەوە، ئەمەش ناچاری کردووە بگەڕێتەوە ماڵی بنەماڵەکەی، ئەمڕۆ بەبێ ناسنامەیەکی پیشەی ڕوون بە شێوەیەکی نارەسمی وانە دەڵێتەوە.

 

بەم پێیە پێکهاتەی سیاسی و فەرهەنگی لە ئێراندا نەک هەر چاوپۆشی لەو بارودۆخانە دەکات، بەڵکو لە ڕێگەی وتارگەلێکی وەک "ژنێکی باش خاوەن ماڵە" و "ئەرکی دایکایەتی" پاساویان بۆ دەهێنێتەوە و بەرهەمیان دەهێنێتەوە، ئەم وتارانە لە ڕێگەی میدیا و پەروەردە و دامەزراوە ئاینییەکانەوە دەگوازرێنەوە، بەم شێوەیە ڕژئم ژنانی خوێندەوار دوای زانکۆ ئاڕاستە دەکاتەوە بۆ ماڵەوە و بەمەش بۆشایی نێوان خوێندن و کار قوڵتر دەکاتەوە.

 

هەر بۆیە پێکهاتەی سیاسی و فەرهەنگی ئێران نەک هەر چاوپۆشی لەو بارودۆخانە دەکات، بەڵکو لە ڕێگەی میدیا و پەروەردە و دامەزراوە ئایینییەکانەوە، بە لێدوانی وەک "ژنێکی باش خاوەن ماڵە" و "ئەرکی دایکایەتی" شەرعییەتیان پێدەدات و بەرهەمیان دەهێنێتەوە، بەم شێوەیە ڕژێم ژنانی خوێندەوار دوای زانکۆ ئاڕاستە دەکاتەوە بۆ ماڵەوە و بەمەش بۆشایی نێوان خوێندن و کار قوڵتردەکاتەوە.

 

''شکستی سیاسەتەکانی ڕەگەزی لە ئێران''

"کۆچی پێچەوانەی" ژنانی خوێندەوار لە ئێران هەڵگری پەیامێکی سیاسی ڕوونە: ''ئەگەر ژنان بیانەوێت سەربەخۆ بن لەم سیستەمەدا جێگەیان بۆ نییە، تا سیاسەتەکان لە ئێراندا لەسەر بنەمای تێڕوانینێکی میکانیکی ژنان وەک دایک، ژن، یان هێزی ژێردەستەی دامەزراوبن، بەمەش چارەنووسی هەزاران ژن نابێتە ڕێگایەک بۆ پێشکەوتن، بەڵکو گەڕانەوەیەکی بێدەنگە بۆ ماڵی بنەماڵە.

 

دەکرێ بڵێین گەڕانەوەی ژنانی خوێندەوار بۆ ناو ماڵ هەڵبژاردنێکی ئازاد نییە، بەڵکو دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی پێکهاتە سیاسییە سەرکوتکەر و هەڵاواردنەکانە لە ئێراندا، پێکهاتەیەک کە بوونی ژنان لە کایەی گشتیدا وەک هەڕەشەیەکی ئایدیۆلۆژی دەڕوانێت نەک وەک مافێکی مەدەنی، لە وڵاتێکدا کە سیاسەتی ڕەسمی  ڕەگەزپەرست و خێزان ناوەندێکی زاڵە، ژنان لە بازاڕی کاردا دەرفەتی یەکسانیان لێ زەوت دەکرێت و بڕوانامەکانیان بێبەها دەبێت، چونکە پێکهاتەی ئابووری بە شێوەیەکی کاریگەر ئەوان بەدەردەکات.

 

دەکرێ بڵێین کە گەڕانەوەی ژنانی خوێندەوار بۆ ناو ماڵ هەڵبژاردنێکی ئازاد نییە، بەڵکو دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی پێکهاتە سیاسییە ستەمکار و هەڵاواردنەکانە لە ئێراندا، ئەو پێکهاتانەی کە بوونی ژنان لە کایەی گشتیدا وەک هەڕەشەیەکی ئایدیۆلۆژی سەیر دەکەن نەک وەک مافێکی مەدەنی، لە وڵاتێکدا کە سیاسەتی ڕەسمی ڕەگەزی زاڵە کە سەنتەری خێزانە، ژنان لە بازاڕی کاردا دەرفەتی یەکسانیان لێ زەوت دەکرێت و بڕوانامەکانیان بێ بەها دەکرێن، چونکە پێکهاتەی ئابووری بە شێوەیەکی کاریگەر لەناویان دەبات.

 

ئەم کۆچکردنە پێچەوانەیە – ژنانی خوێندەوار کە لە زانکۆوە دەگەڕێنەوە بۆ چێشتخانە، پرۆسەیەکی سروشتی نییە، بە پێچەوانەوە نوێنەرایەتی شکستێکی قووڵی حوکمڕانی دەکات، شکستێک کە سەرمایەی مرۆیی وڵاتەکە بەفیڕۆ دەدات و داهاتووەکەی لاواز دەکات و نایەکسانی ڕەگەزی دەگۆڕێت بۆ دابەشبوونێکی سیاسی، لە کۆتاییدا ئەم دەسەڵاتە پاوانخوازە ڕووی ڕاستەقینەی خۆی ئاشکرا دەکات، نەک تەنها لە سەرکوتکردنی ئازادییەکان، بەڵکو لە پووچەڵکردنەوەی تواناکانی ژنان و دوورخستنەوەی لە بەشداری کارادا.