ناوەندی هەواڵ

ئەو دۆزینەوەیەی زاناکان زۆربەی کات پێی دەوترێت "ماددەی تاریک" کە دەتوانێت شێوازی دۆزینەوەی شێرپەنجە بگۆڕێت و چارەسەر بکرێت، هەروەها لەوانەیە ببێتە هۆی شێوازی نوێی تاقیکردنەوە بۆ نەخۆشیەکە، بەڵام ئەمە ڕێگایەکی دوورودرێژەو لێکۆڵینەوەکان هێشتا لە قۆناغێکی زوودان.

 

کاتێک زۆربەی خەڵک بیر لە جیناتیک دەکەنەوە، بیر لە گۆڕانکاری پێکهاتەیی دەکەنەوە بۆ کۆدی دی ئێن ئەی کە نەوەکان دەبەزێنرێن، لە ئەنجامدا، سەرنجێکی زۆر لەسەر ئەوە هەبوو کە چۆن ئەم جینانە کاریگەرییان لەسەر گەشەی شێرپەنجە هەیە.

 

بەڵام، لەم ساڵانەی دواییدا، زاناکان دیاردەیەکی تریان دۆزیەوە کە زۆر ڕێک و دروست نییە، کە پێی دەوترێت ئێپیجەنەتیک، ئێپیجەنەتیک بریتییە لە لێکۆڵینەوە لەسەر ئەوەی کە چۆن هەڵسوکەوت و ژینگەی تاک دەتوانێت ببێتە هۆی گۆڕانکاری کە کاردەکاتە سەر شێوازی کارکردنی جینەکانیان، ئێپیجەنەتیک دەگۆڕێت کاتێک تەمەنت هەیە، لە وەڵامدا بۆ ئەو شوێنەی کە لە کوێ دەژیت و چۆن دەژیت.

 

ئێپیجەنەتیک کۆدی دی ئێن ئەی ناگۆڕێت، بەڵام دەتوانێت کۆنتڕۆڵی دەستگەیشتن بە جینەکان بکات، هەروەها بە شێوەیەکی زیادە ڕۆڵێکی گرنگ دەبینێت لە پەرەسەندنی شێرپەنجەدا.

 

ئێپیجەنەتیک چییە؟

پڕۆفیسۆر ترێڤەر گراهام، بەڕێوەبەری سەنتەری پەرەسەندن و شێرپەنجە لە پەیمانگای توێژینەوەی شێرپەنجە لە لەندەن، ئاماژەی بەوەکردووە کە ئاستێکی زیاتری کۆنتڕۆڵیان ئاشکرا کردووە بۆ چۆنییەتی هەڵسوکەوتی شێرپەنجە  "ماددە تاریکەکەی شێرپەنجە" 

ئەوەشی خستووەتەڕوو کە دەکرێت لە هێڵەکانی دی ئێن ئەیدا "تانگڵ هەبێت" چونکە لە هەر خانەیەک دا دەپێچنەوە و ئەمە دەتوانێت بگۆڕێت کە کام جین دەخوێنرێتەوە، شوێنی تانگلەکان زۆر گرنگە لە دیاریکردنی چۆنیەتی هەڵسوکەوتی شێرپەنجەکان، سبەی چاودێری پزیشکی ناگۆڕێت بەڵام دەتوانێت ببێتە شەقامێک بۆ بەرەوپێشبردنی چارەسەرە نوێکان.

 

تاقیکردنەوەی بۆماوەیی بۆ گۆڕانی شێرپەنجە، وەک "BRCA" کە مەترسی شێرپەنجەی مەمک زیاد دەکات، ترێڤەر گراهام وتی: "بە تاقیکردنەوە بۆ هەردوو گۆڕانکاری بۆماوەیی و ئێپیجەنەتیک، ئێمە دەتوانین، بە شێوەیەکی شاراوە، زۆر وردتر پێشبینی بکەین کە کام چارەسەرەکان باشترین کار دەکەن بۆ شێرپەنجەی کەسێکی دیاریکراو" دۆزینەوەکان لە دوو پەڕەی سروشتدا بڵاوکراونەتەوە، یەکەم شیکردنەوەی زیاتر لە یەک هەزار و ٣٠٠ نموونە لە ٣٠ شێرپەنجەی بۆوە، ئەمەش دەریخست کە گۆڕانکاریە ئێپیجیناتییەکان لە خانە شێرپەنجەییەکان زۆر باو بوون و یارمەتییان دا زیاتر لە خانەکانی تر گەشە بکەن".