ناوەندی هەواڵ

 

ئاو کە لە گەشەسەندنی بەردەوام دایە، پشتگیری هەموو بوارەکانی ژیان دەکات لەسەر زەوی و گەیشتن بە ئاوی پارێزراو و پاک مافێکی سەرەتایی مرۆڤە، بەڵام دەیان ساڵە بەهۆی خراپ بەڕێوەبردن و بەکارهێنانی ئاوەوە هەڕەشە لەسەر زۆر لایەنی ژیان دروستبووە کە پشت بەو سەرچاوە گرنگە دەبەستن.

 

نەتەوەیەکگرتووەکان لە ڕۆژانی ٢٢ -٢٤ی ئادار لە بارەگای خۆی کۆنفڕانسی ئاوی ٢٠٢٣ی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕێکدەخات و ئاماژە بە ٥ گرنگترین خاڵ دەکات دەربارەی کۆنفرانسەکە؛

 

-ڕووبەڕووی قەیرانێکی ئاوی جیهانی دەبینەوە

لە بنەڕەتدا ئاو بۆ باشبوونی مرۆڤ، وزە و بەرهەمهێنانی خۆراک، سیستەمی ژینگەیی تەندروست، یەکسانی جێندەری، کەمبوونەوەی هەژاری و زیاتر گرنگە، بەڵام ئێستا ڕووبەڕووی قەیرانێکی ئاوی جیهانی دەبینەوە ملیارەها کەس لە جیهاندا هێشتا دەستگەیشتنیان بە ئاو نییە، وا مەزەندە دەکرێت ساڵانە زیاتر لە ٨٠٠ هەزار کەس بەو نەخۆشیانە دەمرن، کە ڕاستەوخۆ بۆ ئاوی نادڵنیا و نادروستی تەندروستی و ڕاهێنانی تەندروستی خراپ دەناسرێن.

 

- ئاو و کەشوهەوا بە شێوەیەکی ناتەواو گرێدراون

بەهۆی زیادبوونی لافاو و بارانی پێشبینی نەکراو و وشکەساڵییەوە کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا لەسەر ئاو بە ڕێژەیەکی خێراتر دەبیندرێت و هەستی پێدەکرێت، ئەم کاریگەریانە هەڕەشە لە گەشەسەندنی بەردەوام و هەمەچەشنەبوونی ژیان و گەیشتنی خەڵک بە ئاو و تەندروستی دەکەن.

 

بە پێی دوایین دۆخی خزمەتگوزاری ئاووهەوا لەسەر ڕاپۆرتی ئاو لەلایەن ڕێکخراوی جیهانی کەشناسی (WMO)، مەترسیەکانی پەیوەندیدار بە ئاو بە ڕێژەی ئاگادارکەرەوە زیادیان کردووە، لە ساڵی ٢٠٠٠ وە لافاو لە ١٣٤% زیادی کردووە و ماوەی وشکەساڵی لە ٢٩% زیادی کردووە.

 

بەڵام ئاو هەروەها دەتوانێت چارەسەرێکی سەرەکی بێت بۆ گۆڕانی کەشوهەوا، کۆگای کاربۆن دەتوانرێت باشتر بکرێت بە پاراستنی ژینگە وەک "پیتلاند و تالابەکان"، گرتنە بەری ڕاهێنانە کشتوکاڵییە بەردەوامەکان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی سترێس لەسەر پێداویستیەکانی ئاوی سازگار، هەروەها باشترکردنی ژێرخانەکانی ئاو و تەندروستی دەتوانێت دڵنیاکەرەوە بێت.

 

ئاو دەبێت لە ناوەندی سیاسەتی ئاووهەوا و کرداردا بێت، بەڕێوەبردنی ئاوی بەردەوام دەتوانێت یارمەتی دروست کردنی خۆڕاگری بدات، کاریگەریەکانی گۆڕانی کەشوهەوا کەم بکاتەوە، و کۆمەڵگەو ئیکۆسیستەمەکان بپارێزێت.

 

-چوار دەیەیە، پابەندبوونە نوێیە بوێرەکان لەسەر مێزن

 لی جونهوا، سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری ئابووری و کۆمەڵایەتی ئاماژەی بەوەکردووە کە کۆنفڕانسی ئاوی ٢٠٢٣ی نەتەوە یەکگرتووەکان کاتێکی گرنگ دەبێت بۆ بڕیاردان بۆ "هەڵوێست وەرگرتن و چارەسەرکردنی کێشە فراوانەکانی پەیوەست بە ئاوەوە.

 

کۆنفڕانسەکە سەرۆکی دەوڵەت و حکومەت و وەزیرەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکان لە هەموو سێکتەرە جیاوازەکاندا کۆ دەکاتەوە و ئامانجی ڕێککەوتنی نێودەوڵەتی بەدەست دەهێنێت، لەوانە ئامانجی پەرەپێدانی بەردەوام ٦ لە ئەجندای ٢٠٢٣ نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ داهاتوویەکی دادپەروەرانە، دڵنیابوون لە گەیشتن بە ئاوی سەلامەت و تەندروستی بۆ هەمووان.

 

یەکێک لە دەرەنجامە سەرەکییەکانی کۆنفڕانسەکە ئەجێندای کاری ئاو دەبێت، کە هەموو پابەندی خۆبەخشانەی پەیوەست بە ئاو بگرێت و بەدوای پێشکەوتنیان بکەوێت، ئەجێندا ئامانجی ئەوەیە کە وڵاتانی ئەندام، خاوەن بەشەکان و کەرتی تایبەت هان بدەن بۆ پابەند بوون بە کاری بەپەلە بۆ چارەسەرکردنی بەرەنگارییەکانی ئەمڕۆی ئاو.

 

-تیشک خستنەسەر پێنج ناوچەی سەرەکی

کۆنفڕانسەکە پێنج "دیالۆگی کارلێک" بۆ بەهێزکردن و خێراکردنی کردار بۆ شوێنە سەرەکییەکانی ئاو پێشکەش دەکات، پێنج دیالۆگی کارلێک ئەمانەن: ئاو بۆ تەندروستی، ئاو بۆ گەشەسەندنی بەردەوام، ئاو بۆ کەشوهەوا، ئاو بۆ هاوکاری دەیەی کاری ئاو.

 

-چۆن دەتوانیت بەشدار بیت؟

ئاو کێشەیەکی گرنگە کە کار دەکاتە سەر هەموو کەسێک، وەک وڵاتانی ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان، حکومەتەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکان خۆیان ئامادە دەکەن بۆ ئەوەی خۆیان پابەند بن، نەتەوە یەکگرتووەکان داوا لە هەمووان دەکات کە کاری خۆیان بکەن هەر کردارێک - چ بچووک بێت یان گەورە - دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ خێراکردنی گۆڕانکاری و کردار بەرەو گەیشتن بە ئامانجەکانی پاراستنی ئاو.

 

لە کۆتاییدا ئاماژە بەوە کراوە کە بەشداری لە پاککردنەوەی ڕووبارە ناوخۆییەکان، دەریاچەکان، بکەن، دارێک بچێنن یان باخچەی ئاوی خۆتان دروست بکەن، ئەم کارانە دەتوانن یارمەتی پاراستنی ژینگە ئاوەکان لە پیسبوون بدەن و مەترسی لافاو کەم بکەنەوە و ئاو بە شێوەیەکی کارا خەزن بکەن.