ناوەندی هەواڵ

 

بەپێی خزمەتگوزاری گۆڕانی کەشوهەوای یەکێتی ئەوروپا، تێکڕای پلەی گەرمی هەوا لە جیهاند ٠،٤ پلەی سەدی گەرمتر بووە لە بەرزترین ئاستی مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠١٩.

 

بەهۆی دەرچوونی کاربۆن و ڕووداوێکی کەشوهەوای ئێل نینۆوە، ئەمە پێنجەم مانگ بوو لە ڕیزبەندی گەرمی تۆمارکراو.

 

ئاماژە بەوەشکراوە، پێشبینی دەکرێت پلەی گەرمای جیهان تا ساڵی ٢٠٢٤بەردەوام بێت، ئەوەی کە ئەمساڵ گەرمترین ساڵ دەبێت کە تا ئێستا تۆمارکرابێت، ئێستا زۆر ناتوانرێت خۆی لێ بەدووربگرێت: دوو مانگی کۆتایی ساڵی ٢٠٢٣ زۆر ئەگەری پێچەوانەکردنەوەی ئەم ڕەوشە نییە و بەرزبوونەوەی پلەی گەرما لە سەرانسەری جیهاندا تا مانگی تشرینی دووەم بەردەوام دەبێت.

 

تەمووزی ئەمساڵ لە ماوەی ١٢٠ هەزار ساڵدا لەوانەیە گەرمترین مانگ بووبێت

ژمارەی ئەو ڕۆژانەی کە لە سنووری گەرمبوونی ١.٥ پلەی سەدیدا تێدەپەڕن گەیشتۆتە ئاستێکی بەرز پێش کۆتایی ساڵ، مانگی تەممووز ئەوەندە گەرم بوو کە لەوانەیە گەرمترین مانگ بێت لە ماوەی ١٢٠ هەزار ساڵدا، لە کاتێکدا تێکڕای پلەی گەرما لە مانگی ئەیلوولدا ڕیکۆردی پێشووی بە ڕێژەی ٠،٥ پلەی سەدی شکاند.

 

بەگوێرەی خزمەتگوزاری گۆڕانی کەشوهەوای کۆپەرنیکۆس، مانگی تشرینی یەکەم بە شێوەیەکی نائاسایی گەرم نەبوو وەک ئەیلوول، بەڵام هێشتا ڕیکۆردی مانگەکە دەشکێنێت، ئەم مانگە ١.٧ پلەی سەدی گەرمتر بوو لە تێکڕای پێش پیشەسازی، واتە بە بەراورد لەگەڵ ماوەی پێش ئەوەی مرۆڤ دەست بکات بە سوتاندنی بڕێکی زۆر لە سووتەمەنی بەردینەکان.

 

بە بۆچوونی ژمارەیەک لە ڕێکخراوە زانستییەکانی وەک کۆپەرنیکۆس و گرووپەکانی NOAA و بێرکلی زەوی، ئەو گەرمایەی کە تا ئێستا لە ساڵی ٢٠٢٣دا ئەزموونی کردووە بەو مانایە دێت کە ساڵی ٢٠٢٣ بە نزیکەیی دڵنیایە و دەبێتە گەرمترین ساڵی جیهان لە مێژوودا کە لە ساڵی ٢٠١٦ دا تۆمارکراوە.

 

زیک هاوسفازەر، زانای کەشوهەوا لە بەرکلی زەوی وتی: بەڕاستی هیچ ئاماژەیەک نابینین کە زنجیرەیەک لە مانگە بێوێنەکانی تۆمارکردنی ئەمساڵ بەم زووانە نەمێنێت.

 

ئازاری مرۆڤ زیاد بووە

لە کاتێکدا زۆرێک لە توێژەران نیگەرانن لە کاریگەرییە زانستییەکانی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمای ئەمساڵ، هەندێکی دیکە ئاماژەیان بەو ڕاستییە کردووە کە بەرزبوونەوەی جیوە کاریگەری لەسەر جیهانی ڕاستەقینە هەیە.

 

پزیشک فریدریک ئۆتۆ، لە کۆلێژی ئیمپریال لە لەندەن وتی: ئەو ڕاستییەی کە ئەم ساڵە گەرمە تۆمار دەکەین مانای ئەوەیە کە ئازاری مرۆڤ تۆمار دەکرێت، لە ماوەی ئەمساڵدا شەپۆلی گەرما و وشکەساڵی بەهۆی ئەم پلەی گەرماوە زۆر خراپتر بوون، بوونەتە هۆی گیان لەدەستدانی هەزاران کەس و لەدەستدانی بژێوی ژیانیان و ئاوارەبوون و هت، ئەمەش ئەو تۆمارانەن کە گرنگن.

 

پاڵنەری سەرەکی گەرمیەکە دەرچوونی بەردەوامی دوانە ئۆکسیدی کاربۆنە، بەتایبەتی لە سوتانی سووتەمەنی بەردینەکان، ئەمساڵ بەهۆی بەرزبوونەوەی ئێل نینۆوە زیاد دەکرێت، کە ڕووداوێکی سروشتییە کە تیایدا ئاوی گەرم لە ڕۆژهەڵاتی زەریای هێمن دێتە سەر ڕووی زەریای هێمن و گەرمی زیاتر دەخاتە ناو کەشوهەواوە، لە ماوەی چەند مانگی ڕابردوودا هەلومەرجەکانی ئێل نینۆ بەهێز بوون، بەڵام هێشتا نەگەیشتوونەتە لوتکەی خۆیان.

 

زانایان دڵنیا نین لەوەی کە ئایا ئەم ڕووداوەی نینۆ جیاوازە لە ڕووداوەکانی دەیەکانی ڕابردوو، هەندێک نیگەرانن لەوەی کە لەوانەیە گەرمبوونی زیاتر لەسەر ڕووی زەریاکان بێت بە بەراورد بە ڕووداوەکانی پێشوو وەک ڕووداوەکانی ساڵانی ١٩٩٧، ٢٠١٥.

 

بەگوێرەی کۆپەرنیکۆس، ساڵەکە بە ڕێژەی ١.٤٣ پلەی سەدی گەرمتر بووە لە ئاستی پێش پیشەسازی، پێشبینی دەکرێت پلەی گەرما لە چەند مانگی داهاتوودا بەرز بمێنێتەوە، سامانتا بێرگس، جێگری بەڕێوەبەری خزمەتگوزاری گۆڕانی کەشوهەوای کۆپەرنیکۆس وتی: تێکەڵەیەک لە داتاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان پێشنیاری ئەوە دەکەن کە ساڵی ٢٠٢٣ لەوانەیە گەرمتر بێت لە هەموو شتێک کە هەسارەکە بۆ ماوەی ١٢٥ هەزار ساڵە بینیویەتی.