ناوەندی هەواڵ

 

ئەنجامنامەی کۆنفڕانسی تایبەت بە لۆزان کە لەلایەن تەڤگەری ژنانی ئازاد "TJA" لە ١٦ی تەمموز لە ئامەد  بە ناونیشانی "ژنان گفتوگۆی سەیەمین ساڵیادی لۆزان دەکەن" ڕێکخرابوو، ئاشکرا کرا.

 

لە کۆنفڕانسەکەدا کە بە بەشداریی چالاکوانان و مێژوونووسان و نووسەران و سیاسەتمەداران و ڕۆژنامەنووسان ڕێکخرابوو، ئاماژە بەوە کرا، ئەو کەسانەی لە جوگرافیای کوردستان دەژین، ڕووبەڕووی سیاسەتەکانی وەک جینۆساید و کۆچکردنی بەزۆر و زۆرەملێ دەبنەوە، هەروەها کۆنفڕانسەکە باسی لەوەکرد چۆن هێڵی خەبات دژی جینۆساید بکێشرێت و دەبێت چی بکرێت، ئەنجامنامەی کۆنفڕانسەکە بەم شێوەیەیە:

 

پەیماننامەی لۆزان بۆ ئاشتی کە لە ٢٤ی تەمموزی ١٩٢٣واژۆ کرا، کۆمەڵکوژی و وەستانەوە و کۆچکردنی بەزۆر و ئەو جۆرە کۆمەڵکوژییانەی بۆ گەلی ئەم جوگرافیایە هێنا، لە مێژوودا، وەک بەرهەمی بیرکردنەوەی نێرینە، کە چووەتە مێژووەوە لە دوای پەیماننامەی ئاشتی وەک بەڵگەنامەیەک بۆ خۆ بونیادنانی دەوڵەتی نەتەوەیی تورکیا و هەوڵی داوە بوونی خۆی بونیادبنێت بە تێکشکاندنی کولتوور و ناسنامەی جیاواز، شاندەکە بە پێشەنگایەتی عیسمەت ئینۆنو گەیشتن بە ڕێککەوتنێک لەگەڵ ڕۆژئاوادا، لە هەمان کاتدا ڕایانگەیاند کە تەنها تورکەکان مافی ئەوەیان هەیە لەم جوگرافیایەدا قسە بکەن و تەنها ئەرمەنییەکان، یۆنانی و جولەکەکان وەک کەمایەتی دانی پێدانراون، بەڵام مافەکانی ئەو گەلانەی لە پەیماننامەکەدا هاتووە جێبەجێ نەکراون، لە لایەکی ترەوە، بە فێڵێکی مێژوویی بەوەی کە دەڵێن "تورکەکان و کوردەکان یەکن"، هەوڵیان دا کوردەکان لە مێژوو بسڕنەوەو ناویان نەهێندرێت، لۆزان بوو بە کۆمەڵکوژی بۆ ئەوانەی ناسنامەی تورک و سوننەیان نەبوو بوو بە بەڵگەنامەی دامەزراندنی کۆماری تورکیا، لەم ڕێککەوتنە مێژووییەدا، هەوڵیان داوە ڕووبەڕووی گەلی کۆنی ئەم جوگرافیایە ببنەوە کە لە نێوان کورد و ئەرمەن و یۆنانی و ئاشووری و جولەکە و ئێزدی و چەندین ناسنامەی دیکەدا هەیە لە ڕێگەی میتۆدە توندوتیژەکانی سیاسەتی نەتەوە-دەوڵەتەوە.

 

ئێمە ژنانی ئەم گەلە دێرینانەی لەم جوگرافیایەدا دەژین، لە کۆنفڕانسی تەڤگەری ژنانی ئازاد (TJA) کە ڕۆژی یەکشەممە ١٦ی تەمموزی ٢٠٢٣ لە ئامەد بەڕێوەچوو، کۆبووینەوە و گفتوگۆمان لەسەر سیاسەتەکانی تێڕوانینی پیاوان و کاریگەرییە کۆمەڵایەتییەکانی دەکەین کە لە ماوەی ١٠٠ ساڵی ڕابردوودا بەسەرماندا سەپێندراون.

 

ئێمە لە کۆنفڕانسەکەدا بە ناونیشانی "ژنان گفتوگۆی سەیەمین ساڵیادی لۆزان دەکەن" کۆبووینەوەو گفتوگومان دەربارەی ئەم پرسانە کرد:

 

لە دژی پەیماننامەی لۆزان بۆ خەباتی کولتووری ۱۰۰ ساڵە، پەیماننامەی لۆزان سیاسەتی زمانە کەمایەتییەکان و کاریگەرییەکانی لەسەر زمانی کوردی و زاراوەکانی دوای پەیماننامەی لۆزان و کوردستان لەدوای لۆزان، کاریگەری لەسەر سیستمی پەروەردەی دامەزراوە ئەرمەنییەکان، ناسنامە و زمانیان، دوای پەیماننامەی لۆزان، بارودۆخی سورییەکان، دوای پەیماننامەی لۆزان، بارودۆخی عەلەوییەکان.

 

"گفتوگۆی بەهێزو گرنگ"

لە کۆنفڕانسەکەماندا کە بە بەشداری نوێنەرانی کۆمەڵگە جیاوازەکان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و حزبە سیاسییەکان و دەزگاکانی ڕاگەیاندن و چالاکوانان ڕێکخرا، ئاماژە بەوە کراوە کە ئامانجی سەرەکی سیاسەتەکانی پەرەپێدانی دەوڵەت کە دوای لۆزان دەستیپێکرد ژن بوون و ئامانجی کۆتایی هێنان بە کولتووری ژنان میتۆدی سەرەکی سیاسەتی کۆمەڵایەتی یەکبوون بوو، لە گفتوگۆکەدا ئاماژە بەوەکرا کە ژنان زۆرترین کاریگەری لەناوچوونی ١٠٠ ساڵەی لۆزانیان لەسەرەو ئامانجی سەرەکی سیاسەتی دەوڵەتی نەتەوەیی کە دوای لۆزان سەریهەڵدا سیاسەتی دژی بەها کولتوورییەکانە، ئەنجامەکانی کۆنفڕانسەکە تیایدا گفتوگۆی بەهێز و گرنگ و ڕۆژانە لەسەر ئەم بابەتانە کرا، ئەمانەی خوارەوەن:

 

لۆزان دەستپێکردنی سیاسەتی ئاسیمیلاسیۆنە

لۆزان پەیماننامەی ئاشتی نییە، بەڵکو دەقی دەستپێکی مێژوویی سیاسەتی جینۆسایدی سیستماتیکییە دژی کەمینەکان، دوای گەڕانەوەی دەوڵەتی تورکیا لە لۆزان، ئەوەی یەکەم جار ئەنجامی دا دەستووری کۆماری تورکیای گۆڕی، کە تێیدا هەموو ئەوانەی لەسەر ئەم جوگرافیایە دەژیان بە "تورکی" ڕاگەیەندرا و سیاسەتی سیستماتیکی گەشەپێدان دەستیان پێکرد،  لەو پرۆسەیەدا، گەلی ئەم جوگرافیایە ڕووبەڕووی کۆمەڵکوژییەکی بەکۆمەڵ بوونەتەوە، تەنانەت ئەو مافانەی کە بە کەمایەتییەکان لە لۆزان بەخشرابوون و بە دامەزراندنی شاندی تورکیا قبوڵکران بەدی نەهاتن و تەنها ئامانج بونیادنانی دەوڵەتێکی نەتەوەیی یەکگرتوو بوو، هەموو ئەو هەنگاوانه له لایه ن وڵاتانی ڕۆژئاواوە په سه ند کراون.

 

کۆمەڵکوژی دژی ژنان ئەنجامدرا

لە لۆزان، شاندی تورکیا کە وتیان "کورد و تورک یەکن" و "کوردەکان هیچیان ناوێت" دوای گەڕانەوەیان بۆ وڵاتەکە، یەکەم هەنگاویان گرتەبەر بۆ گرتنەبەری یاسای  یەکپەرستی ساڵی ١٩٢٤، پلانی قرش ئیسلەحت، سیاسەتی ئیسکان، یاسای سەربازی و سیاسەتی جینۆساید لە شێخ سەعیدەوە بۆ دەرسیم. هەنگاوەکانی جینۆساید لەسەر هەموو گەلان و باوەڕەکان سیاسەتی لەناوبردنی کولتووری قورسیان جێبەجێ کردووە، گەلی ئەرمەنستان دەرکران، تەنانەت لە قوتابخانەکانیشیاندا، ئەوان شاردرانەوە، هەروەها گەلی سوریا لە لۆزان ناسراو نەبوون و ڕێگەیان پێنەدرا پارێزگاری لە مافی ناسنامە و کولتووری خۆیان بکەن، کۆمەڵگەیەکی دیکە کە ناوی لە لۆزان ئاماژەی پێ نەکرا، عەلەوییەکان بوون کە لە چۆڕوم هەتا مەڕەش و سێواس کۆمەڵکوژکران، بەگوێرەی ئایدۆلۆژیای فەرمی دەوڵەت، هەوڵێک درا بۆ ئەوەی باوەڕەکەیان لەناو ببەن. هەروەها کۆمەڵگەی ئێزدی بە هۆی باوەڕ و ناسنامەیانەوە بە فەرمان کۆمەڵکوژ کرا، لە سەدەی ٢١دا  لە چاوی هەموو نەتەوەکانی شەنگال، جارێکی دیکە لەلایەن چەتە دڕندانەکانی داعشەوە کۆمەڵکوژکران و جینۆساید دژی ژنان دووبارە ئەنجامدرانەوە، بەڵام لەو پڕۆسانەدا، گەلە ستەملێکراوەکان، بەتایبەت ژنان، یاخی نەبوون و لە دژی ئەم ستەمە لە هەموو بوارەکاندا تێکۆشانیان کرد.

 

"لۆزان ڕەوا نییە و دەبێت هەڵبوەشێندرێتەوە"

کۆکردنەوەی ڕاستی گەلی کورد که له لۆزاندا دابەش بووه و یەکێتی نەتەوەیی یەکێکە له هەنگاوه بنچینەییەکانی که ده بێته هۆی شکستپێهێنانی پیلانگێڕیی نێودەوڵەتی، بەڵام ڕێگای پێکەوە ژیانی یەکسان و ئازاد تەنها لە نەتەوەیەکی دیموکراتیکدا بەدی دەکرێت، پێویستە هەنگاو بندرێت بۆ داننان بە دۆخی تاکە بەڕێوەبەرایەتی ڕۆژئاوایی کە کۆتایی بە ئەمە هیناوە، بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد بە شێوەیەکی دیموکراسی و بۆ ئەوەی هەموو کۆمەڵگەکان بە کولتوور و باوەڕی خۆیان و بە ئازادی لەسەر ئەم جوگرافیایە بژین.

 

لۆزان لە چاوی گەلانەوە ڕەوا نییەو دەبێت هەڵبوەشێندرێتەوە، لەبری ئەوە، لە هەموو کاتێک زیاتر پێویستی بە ڕێککەوتنێکی کۆمەڵایەتی نوێ هەیە کە هەموو جیاوازی و ناسنامەکان بە هەمان شێوە بگرێتەوە، ئێمەی ژنان هێزی سەرەکین کە بنەمای ژیانی پێکەوە ڕێکدەخەین بە پاراستنی کولتوور و زمان و جیاوازییەکانمان و دژی ئەو عەقڵییەتە پیاوانەی کە دەیەوێت لەگەڵ سیاسەتەکاندا دابەش و  پارچەبکات و هەموو کەمایەتییەکان بخاتە ناو دەوڵەتی تورکیاوە.

 

هەرچەندە ئەوان دەیانەوێت ئێمەی ژنان لە لۆزان بکەنە قوربانی، بەڵام ئەمڕۆ ئێمە ناسنامەیەکی بنچینەیی خەبات و دەسەڵاتی دیموکراسیین، ئێمە دووپاتی دەکەینەوە کە پێویستە نەتەوەیەکی دیموکراتیک بونیاد بندرێت، سیستمێکی دیموکراتیکی کۆنفیدراڵی، بەو باوەڕەی کە سەدەی ٢١ دەبێتە سەدەی ژنان.