عەبیر محەمەد

 

قامیشلۆ- کۆمەڵکوژییەکانی سەیفۆ یان جینۆسایدی ئاشووری/سریانییەکان ئەمە مانای ئەوەیە کە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان لەلایەن هێزەکانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیەوە ئەنجام دەدرێن بە یارمەتی گروپە چەکدارە نیمچە ڕێکخراوەکان دژی ئاشوورییەکان، سریانییەکان، مەدەنییە مەسیحییەکانی کلدانی، ئۆرتۆدۆکسی سریان، کڵێسای کاسۆلیکی کلدانی. لە ماوەی جەنگی جیهانی یەکەم و دوای جەنگی جیهانی یەکەم، کۆمەڵکوژی لە دژی خەڵک و باوەڕەکان لە ناوچەکانی ڕۆژهەڵاتی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و هەرێمەکانی فارس "ئیمپراتۆریەتی قاجار" ڕوویدا، ئەم ئۆپەراسیۆنانە لەلایەن هێزەکانی عوسمانی و هەندێک لە هۆزە کوردییەکانەوە ئەنجامدران و بوونە هۆی لەناوبردنی سەدان هەزار ئاشووری/سریانی/کلدانی و ئەوانی دیکە لە ناوچە ڕەسەنەکانیان لە باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا و باکووری ڕۆژئاوای ئێران ناچاری کۆچبەری بوون.

 

چەندین ڕێباز هەبوو لە کۆمەڵکوژییەکاندا، بە شێوەیەکی سەرەکی ڕاپێچکردنی بەزۆر، کۆمەڵکوژی، سەپاندنی موسڵمانی بەزۆر، دەستدرێژی و قڕکردن، ئەم کۆمەڵکوژییانە، کە لە نێوان ساڵانی ١٩١٤ بۆ ١٩٢٠ ڕوویانداوە، لەلایەن چەند ناوێکی ناوخۆییەوە ناونراوە، لەوانەیە گرنگترین شت "سەیفۆ" بێت، کە وشەیەکی ڕۆژئاواییە بە واتای شمشێر دێت.

 

فەهیمە یەعقوب، تەمەن ٨٥ ساڵ، خەڵکی خەرزییە، دوای فەرمانەکە خیزانەکەی لە گوندەکانی ئامەدی باکووری کوردستان نیشتەجێ بوون، لە ساڵی ١٩٤٤ چوونە سووریا و لەو کاتەوە لەوێ نیشتەجێ بوون.

 

سەرەڕای تەمەنی پیری و چەندین نەخۆشی، ئەو لەبیری نەکردووە و هەمیشە چیرۆکی ئەو سەردەمە دەگێڕێتەوە و دەڵێت: ستەممان نەکرد، دەوڵەتی عوسمانی زوڵمی کردو بە شمشێر و تەورەکانی گرێدراوی کارەکانیان دزی و تاڵانی و کوشتنیان ئەنجام دەدا، خێزانەکەی دایکم لە جەندین گوند هەبوون، هەموویان خەرزی بوون، کاتێک فەرمانەکە دەستی پێکرد، تورکەکان داوایان لە بەگەکان کرد کە هەر یەکێک لەو مەسیحییانە بکوژن و ماڵ و موڵکەکانیان لەگەڵ خۆیان ببەن، لە هەر گوندێک پیاوان بە شێوەی جیاواز دەکوژران و ژن و منداڵیش دەبران.

 

"بەهۆی وەستانەوە لە دژی ئاغایەک چاوێکی کوێر بوو"

فەهیمە یەعقوب ڕایگەیاند پووری، کە یەکێک بوو لە شایەتحاڵەکانی کۆمەڵکوژییەکە، هەمیشە باسی ڕووداوەکانی فەرمانەکەی دەکرد، چیرۆکی پووری بەم شێوەیە گێڕایەوەو وتی: کاتێک فەرمانەکە ڕوویداوە، دایکم تەمەنی ٧ ساڵان بوو. هەروەها پوورم جەمالا بینیامین لە فەرمانەکەدا بوو، ئەو هەمیشە ئازاری چەشتووە، هەتا ئەو کاتەی گیانی لەدەستدا، هەموو چیرۆک و ڕووداوەکانی بۆ من باس دەکرد، و هەموو چیرۆکەکان لە مێشکمدا مانەوە لەگەڵ وردەکارییەکانیان، لە فەرمانەکەدا، ئاغایەک بە ناوی جەمیل چێتۆ ویستی پوورم ناچار بکات بیبات، بەڵام پوورم ئەمەی قبوڵ نەکرد، کاتێک لە بەرامبەر ئەمە وەستا، دوو کۆیلە قوفڵە زێڕینەکەیان لە قژی داو چاوەکانی کوێر بوون.

 

"کۆمەڵکوژییەکان تا ئەمڕۆش بەردەوامن"

فەهیمە یەعقوب ڕایگەیاند، دەوڵەتی تورک تا ئەمڕۆش بەردەوامە لە کۆمەڵکوژی دژ بە گەل و وتی: لە ئەنجامی کۆمەڵکوژی و ئۆپەراسیۆنەکان خەڵکی ڕەسەن دەستگیرکران، ئیمپراتۆریەتی عوسمانی چەندین فەرمانی لەسەر مەسیحییەکان، بەتایبەتی ئەرمەنییەکان ئەنجام دا، بۆیە ئەرمەنییەکان قوربانییان دا بۆ تۆڵەکردنەوەی خۆیان و هەمیشە ڕاپەرینیان دەکرد و تورکەکان نەیانتوانی لە ڕەگەوە لەناویان ببەن.

 

فەهیمە یەعقوب هەندێک لە وشە فییداییەکانی ئەرمەنییەکان بەبیردەهێنێتەوەو ئاماژەی بەوەکرد کاتێک ئەوان بۆ تۆڵەکردنەوە دەڕۆیشتن دەیانوت:

 

"ئەوەتا ئێمە دێین

ئێمە فیدایین

ئێمه ئەو کەسانەین که

تفەنگ لەبەردەم سنگمانە

تفەنگەکانمان ئەڵمانین

خەنجەرەکانمان خەرزانین".

 

"لەگەڵ خۆشەویستی و دادپەروەریدا بژین"

فەهیمە یەعقوب ڕایگەیاند، بارودۆخەکە هەمیشە لە ناکۆکی و گومانی جەنگدایە، داوای ڕاگرتنی جەنگ و کۆمەڵکوژی دەکات و وتی: ئەو دڕندەییەی کە ئیمپراتۆریەتی عوسمانی تا ئێستا ئەنجامی دەدات لە مێژوودا وێنەی نەبووە، بۆچی خەڵک یەکتر دەکوژن؟ بۆچی هەمیشە ناکۆکی هەیە؟ پێویستە هەموومان بە یەکسانی و دادپەروەرانە لەگەڵ ئایین و باوەڕەکانماندا بژین، زوڵم و ستەمکاری شتێکی هەڵەو بێئەنجامەو نامانەوێت ئەو کۆمەڵکوژییە دووبارە ببێتەوە.