ڕانیا عەبدوڵا

 

یەمەن- هەڵمەتی چالاکییەکانی ١٦ ڕۆژی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان، دەرفەتێکی ساڵانەی گرنگە بۆ تیشک خستنە سەر ئازارەکانی ژنان لە نێوان شەڕی بەردەوامی یەمەن کە زیاتر لە ١٠ ساڵە بەردەوامە، بەپێی ئاماری سندوقی دانیشتوانی نەتەوە یەکگرتووەکان "UNFPA"، ٦.٢ ملیۆن ژن و منداڵی کچی یەمەن پێویستیان بە خزمەتگوزارییە بۆ ڕێگریکردن و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی ڕەگەزی.

 

ژنانی ئاوارە و ئەو ماڵانەی کە ژنان سەرۆکایەتی دەکەن، هەروەها خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان لەم دۆخەدا سستەدان، نزیکەی ملیۆنێک و ٥٠٠ هەزار منداڵی کچ لە یەمەن لە وازیان لە خوێندن هێناوە، ئەمەش مافی خوێندنیان لێ دەبات و ئەو توندوتیژیانەی کە ڕووبەڕوویان دەبێتەوە توندتر دەبێتەوە، نزیکەی یەک لەسەر سێی منداڵانی کچی یەمەن پێش تەمەنی ١٨ ساڵی هاوسەرگیریان کردووە.

 

ئەم ژمارانە گرنگی ڕێکخستنی هەڵمەت و بۆنە گونجاوەکان بە هاوبەشی لەگەڵ هەڵمەتی چالاکییەکانی ١٦ ڕۆژی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان بۆ ئاشکراکردنی پێشێلکارییەکانی دژی ژنان، بەرزکردنەوەی هۆشیاری کۆمەڵگە، بەهێزکردنی ڕزگاربووان بۆ دەربڕینی ئەزموونەکانیان کردووە.

 

''هەڕەشەی دیجیتاڵی''

سەرەڕای ئاستەنگەکان و دەرفەتە سنووردارەکان، ڕووداو و چالاکییەکان لە یەمەن هاوتەریب بوون لەگەڵ هەڵمەتی جیهانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان، لەم هەڵمەتەدا چەندین بۆنە و سیمینار لە شارە جیاوازەکانی یەمەن بەڕێوەچوو، کە دەنگیان بە زیانبەرکەوتوانی توندوتیژی و سەکۆیەک بۆ تاوتوێکردنی پرسە سەرەکییەکانی ژنان دابین کرد.

 

هەروەها تاوانە ئەلیکترۆنیەکان لە دیارترین ئەو پرسانە بوون کە هەڵمەتەکە لە یەمەن باسی کرد، چەندین شار شایەتحاڵی بۆنە و هەڵمەتی هۆشیاری بوون سەبارەت بە تاوانە ئەلیکترۆنییەکان کە ژنان و منداڵانی کچ دەکەنە ئامانج، دیارترینیان ڕەشبگیری و هەڕەشە و هاندانی ئۆنلاین، کە کاریگەری لەسەر هەموو ژنان هەیە، بەتایبەتی چالاکوانان، ڕۆژنامەنووسان و ئەوانەی کە لە ژیانی گشتیدا چالاکن.

 

زەینەب مەخلەفی، چالاکوان، وتی: تاڕادەیەک هەڵمەتی ١٦ ڕۆژی چالاکی توانیویەتی دەنگی ژنان گەورەتر بکات و شوێنی هۆشیاری دروست بکات لەڕێگەی سیمینار و وۆرکشۆپەوە کە لە چوارچێوەی هەڵمەتی هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان سەبارەت بە هەڵاواردن دژی ژنان بەهەموو شێوەکانییەوە بەڕێوەچووە.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، هەڵمەتی ١٦ ڕۆژی چالاکی بە سەکۆیەک دەزانم بۆ دەربڕینی ئازارەکانی ژنان بەهۆی توندوتیژیەوە، ئەوە دەرچەیەکی ساڵانەیە بۆ چارەسەرکردنی هەموو ئازارەکانی ژنان، پێشنیارکردنی چارەسەری داهێنەرانە، پێشنیارکردن بۆ ئەو بەرنامانەی کە بەدرێژایی ساڵ جێبەجێبکرێن.

 

ڕوونیشیکردەوە، ئەو بۆنانەی لە میانی هەڵمەتەکەدا ئەنجامدراون، تیشکیان خستۆتە سەر توندوتیژیی ڕەگەز و توندوتیژی ئەلیکترۆنی بە هەموو جۆرەکانییەوە، هەروەها چالاکوانانی ژنان لە بواری مافەکانی مرۆڤ بە گشتی، ڕۆڵێکی بەرچاو و دیار دەگێڕن لە وروژاندنی کێشەکانی ژنان و گفتوگۆکردنیان و پێشنیارکردنی چارەسەرکردنیان، ئەوان بەرپرسیارێتییەکی گەورەیان لە ئەستۆدایە، چونکە نزیکن لەو ژنانەی کە تووشی توندوتیژی بوون یان کە تووشی کێشە و فشارە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکان دەبن.

 

"پشتگوێخستنی لایەنە گرنگەکان"

ئەلتاف ئەهدەل، ڕاوێژکاری خێزان، ڕایگەیاند، کە چالاکییەکانی هەڵمەتەکە لەسەر لایەنە تایبەتەکانی وەک هەڵاواردنی ڕەگەزی و توندوتیژی ڕەگەزی بووە، هەروەها چاوپۆشی لە پرسەکانی توندوتیژی لە شوێنی کار، توندوتیژی هزری، توندوتیژی بەرامبەر بەو ژنانەی کە لە ڕاگەیاندنیەکان کاردەکەن و توندوتیژی دژی ژنانی ڕۆشنبیران، بە شێوەیەکی گونجاو ڕووماڵی نەکراوە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، هەڵمەتەکە سەرەتا سەرنجی لەسەر توندوتیژی نەریتی بوو، لەم دواییانەشدا سەرنجی خۆی گۆڕی بۆ توندوتیژی ئۆنلاین، هەندێک لە ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنیش سەرنجیان لەسەر ئەو ژنانە بووە کە لە بواری ڕاگەیاندن و مافەکانی مرۆڤدا کاردەکەن، چالاکوانانی مافی ژنان ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕن لە پاراستنی ژنانی دەستدرێژیکراو، بەو پێیەی پشتگیرییەکی چارەنووسساز و نەبینراو پێشکەش دەکەن کە بەهێزیان دەکات و ئازادییان پێدەبەخشێت کە بە بوێری و بە ڕوونی خۆیان دەرببڕن سەبارەت بەو شتانەی لەناو کۆمەڵگەدا ڕووبەڕوویان دەبێتەوە.

 

"چالاکی و هەوڵەکان"

سەوسەن حەزەرمی، مامۆستای یاسای مەدەنی و مامۆستای یاریدەدەر لە کۆلێژی یاسا لە زانکۆی تەعز، ڕوونیکردەوە، کە لە هەڵمەتی ١٦ ڕۆژی چالاکیدا چەندین چالاکی و بۆنەی سەرکەوتووانەیان ڕێکخست، لەوانە گفتوگۆی پانێڵ، نمایشی هونەری و زۆر شتی تر، کە ڕەنگدانەوەی کاریگەرییە ڕوونەکانە لەسەر زەوی.

 

پێی وایە ئەم هەڵمەتە بەشداری کرد لە گەیاندنی پەیامێک بە جیهان کە ژنان بەڕاستی پێویستیان بە پاراستنی یاسایی هەیە لە توندوتیژی بە گشتی، بەتایبەتی توندوتیژی دیجیتاڵی، هەروەها هەڵمەتی هۆشیارکردنەوە بۆ وەستاندنی ئەم پێشێلکاریانە و داکۆکیکردن لە مافەکانیان.

 

جەختی لەوە کردەوە، کە توندوتیژی دیجیتاڵی بووەتە پرسێکی ڕاستەقینە و بەرجەستە، ئەمەش بەڵگەی کەمی هۆشیاری زۆرێک لە ژنانە، لەگەڵ نەبوونی یاسا و سستی جێبەجێکردنی لەم بوارەدا، یاساکانی ئێستا بەس نین بۆ چارەسەرکردنی توندوتیژی دیجیتاڵی، لەنێویاندا تاوانەکانی داگیرکردنی ئەلیکترۆنی و لەکاتێکدا هەندێک بڕگەی یاسایی هەن، بەڵام ڕاستەوخۆ باس لە تاوانە ئەلیکترۆنییەکان ناکەن.

 

لە ڕوانگەی یاساییەوە، سەوسەن حەزەرمی جەخت لەسەر پێویستی گونجاندنی دەقە یاساییە هەبووەکان بۆ چارەسەرکردنی ئەم پرسانە دەکاتەوە، وتی: ماددەی ٢٥٧ نزیکترینە لە چارەسەرکردنی هەندێک پێشێلکاری، بەو پێیەی مامەڵە لەگەڵ بڵاوکردنەوە دەکات بەبێ ڕەزامەندی و هەڕەشە، بەڵام بە تەواوی تاوانە ئەلیکترۆنییەکان ناگرێتەوە، بۆیە بەپەلە پێویستمان بە یاسای ڕێگریکردن هەیە کە پەیوەندی بە تاوانە ئەلیکترۆنییەکان و توندوتیژی دژی ژنانەوە هەبێت.

 

ئاماژەی بەوەدا، کە چالاکی و هەوڵەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی فراوانتر بووە، زۆرێک لە ڕێکخراوەکان ناوەندی یاسایی و ڕاوێژکارییان دامەزراندووە بۆ پشتگیریکردنی ژنانی زیانلێکەوتوو، ئەم هەوڵانە بەشدارییان کردووە لە هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان سەبارەت بە پێویستی پاراستنی ژنان و مەترسییەکانی توندوتیژی دیجیتاڵی.