ڕەجا حەمید ڕەشید

 

عێراق- پەرلەمانی عێراق لە میانی کۆبوونەوەکەیدا کە لە ٢١ی کانوونی دووەم بەڕێوەچوو، سێ یاسای مشتومڕاوی پەسەند کرد، گرنگترینیان هەمووارکردنەوەی یاسای باری کەسی ژمارە ١٨٨ی ساڵی ١٩٥٩ بوو. هەروەها ئەم گۆڕانکارییە کاردانەوەی گەورەی لایەنگرانی مافی ژنانی لێکەوتەوە، زۆرێک لە چالاکوانان ئەو گۆڕانکارییە بە پاشەکشەیەکی جددی بۆ مافەکانی ژنان و منداڵان دەزانن و دەڵێن ئەم گۆڕانکارییە هەڕەشە لە یەکسانی دەکات، هەروەها لەم گۆڕانکاریانەدا ڕەنگدانەوەی زیادبوونی هاوسەرگیری منداڵان و فراوانبوونی فرەژنییە. ئەمەش کاریگەری لەسەر خێزان و کۆمەڵگای عێراقیش هەیە، بەتایبەتی لەسەر ژنان.

 

ژنانی چالاکوانانی عێراق ناڕەزایی خۆیان لە گۆڕانکارییەکانی یاسای باری کەسێتی لە عێراق دەربڕی.

 

"ئەم گۆڕانکاریانە دژی خزمەتگوزارییە بۆ ژنان و کۆمەڵگە"

پارێزەر هیند کەریم ناڕەزایی خۆی بۆ هەموواری یاسای باری کەسی دەربڕی و وتی: وەک چالاکوان و چالاکوانانی مافی مرۆڤ تووشی شۆک بووین بە پەسەندکردنی سێ یاساکە لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە، بەگوێرەی لێدوانی نوێنەرانی ناو ئەنجومەنی نوێنەران کەڕەتیکردەوە هەمووارکردنەکە پەسەند بکات، ئەنجومەنی نوێنەران میکانیزمی دەنگدانی پەسەند نەکرد بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ ئەم گۆڕانکاریانە دژی بەرژەوەندی خێزانە عێراقییەکانن و لەلایەن سەرۆکی پەرلەمانەوە بەبێ دەنگدانی دادپەروەرانە و یاسایی ئەنجامدراون ژنان و چالاکوانانی مافی مرۆڤ، ئێمە بە توندی ئیدانەی ئەم گۆڕانکاریانە دەکەین، ئەمە ڕەتدەکەینەوە و داوا لە دادگای باڵای فیدراڵی دەکەین کە دوور لە کاریگەرییە سیاسییەکان و فشارە ناوخۆییەکان بڕیار لەسەر ئەم دۆسیەیە بدات.

 

"هیوای ژنان لەدەستچوو"

ڕۆژنامەنووس بەنین ئیلیا دووپاتی کردەوە کە پەرلەمانی عێراق ئومێدی بە ژنان لەدەستداوەو وتی: ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە پەسەندکردنی گۆڕانکارییەکانی یاسای باری کەسێتی هیوای بە ژنان لەدەستداوە، بەپێی گۆڕانکارییەکان زۆرێک لە دایکان بێ منداڵەکانیان دەمێننەوە، ژمارەی خۆکوشتن و ڕەتکردنەوەی کۆمەڵایەتی و ناڕازیبوون لە هاوسەرگیری زیاد دەکات، هەروەها دەبێتە هۆی ئەوەی هەندێک کەس دەستبەرداری بنەما و مەزهەبەکانیان بن، ژنانی عێراقی بەهێز و ئیرادەن و ڕێگە نادەن منداڵەکانیان لە مافەکانیان زەوت بکرێن.

 

"گۆڕانکارییەکان دەبێت مافی ژنان و منداڵان بپارێزن"

چالاکوان ئیسراع راوی جه ختی له سه ڕ گرنگی گۆڕینی هه ندێک بڕگه یاسایی کرده وه که زیان به ژنانی عێراق دەگەیەن و ڕێگرن لە ئازادییان و وتی: یاساکانی ئێستا لەگەڵ پێشهاتە کۆمەڵایەتییەکاندا ناگونجێن و مافەکانی ژنان سنووردار دەکەن، ئەمەش کێشە لە سەقامگیری خیزان دروستدەکات، پێویستە مافەکانی ژنان و منداڵان بپارێزێت، هەروەها پشتگیری یاسایی و ئابووری پێشکەش بە ژنانی جیابووەوە یان ئەو ژنانە بکات کە هاوبەشەکانیان ژیانی خۆیان لەدەستداوە، و دەقی یاسایی دادپەروەرانە بۆ ژنان لە ناکۆکی خێزانییەکان مسۆگەر بکات.

 

"گۆڕانکاری نوێ دەبێتە هۆی زیادبوونی توندوتیژی"

چالاکوان نیدال تۆما جەختی لەوە کردەوە کە دەنگدان بەو گۆڕانکاریانە سەرسامی کردووە و وتی: دەنگدان و پەسەندکردنی گۆڕانکارییەکانی یاسای باری کەسایەتی سەرسامی کردین، بەتایبەت ژنانی جیابووەوە. ئەم گۆڕانکارییە خزمەتگوزارییەکانی پاراستنی مافەکانی ژنان و پێگەی ژنان ناگرێتەوە، گۆڕانکارییە نوێیەکە دەبێتە هۆی زیادبوونی توندوتیژی.

 

"دەبێت مافی ژنان لە دەستوورە هەبووەکاندا بپارێزرێت"

چالاکوان ئەیحلام ئەلباچیخی ڕایگەیاند، سەرەڕای پەسەندنەکردنی کۆمەڵگە بۆ ئەم گۆڕانکارییانە، هەرچەندە ئەم گۆڕانکارییانە لەلایەن کۆمەڵگەوە ڕەتکرانەوە، بەڵام بەداخەوە پەسەندکران، هیوامان خواست ئەم گۆڕانکارییانە لە خزمەتی خەڵک و ژناندا بێت، لە قۆناغە سەرەتاییەکاندا، گرنگە تاوتوێی پرسەکانی وەک مافی ژنان بۆ منداڵبوون، ڕێگریکردن لە هاوسەرگیری لە تەمەنی زوودا، پاراستنی ژنانی جیابووەوە، هەروەها گرنگە بۆ ژنان مافەکانیان بەپێی یاساکانی ئێستا.

 

"ئەم گۆڕانکارییە گورزێکە لە بنەماکانی دادپەروەری"

چالاکوان دینا ئەلتای ڕایگەیاند، پەسەندکردنی هەموارکردنەوەی یاسای باری کەسێتی لە پەرلەمانی عێراق پێشێلکردنی مافەکانی ژنان و منداڵانە و وتی: پەسەندکردنی هەمووارکردنەوەی یاساکە پێشێلکردنی مافەکانی ژنان و منداڵانە و لێدانێکە بۆ دەستوور و بنەماکانی دادپەروەری، ئەم هەمووارکردنانە، کۆمەڵگە دەباتەوە سەردەمی هەڵاواردن و نادادپەروەری، هەروەها شەرعیەت دەدات بە چەوساندنەوەی ژنان و منداڵان، پەرلەمان بووەتە سەکۆیەک بۆ بەهێزکردنی هەژموونی هاوپەیمانی دەسەڵاتدار، بە ئەجێندای تائیفی تەسکەوە، بەردەوامبوونی ئەم سیاسەتانە دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی دادپەروەری کۆمەڵایەتی و زیادبوونی نادادپەروەری.

 

"دەبێت یەکسانی بونیاد بنرێت"

چالاکوان ڕەشا ئەلجبووری ڕایگەیاند، پێویستە پرسەکانی هاوسەرگیری، جیابوونەوە، سەرپەرشتیکردنی منداڵ، و میرات لە پێداچوونەوە بە یاسای باری کەسێتی عێراقدا ڕێکبخرێن، گۆڕانکارییەکان پێویستە دۆخی ژنان لە ئازادکردن و سەرپەرشتیکردنی منداڵان باشتر بکەن، گۆڕانکارییەکان پێویستە یەکسانی بەدیبهێنن و مافی تاکەکان بپارێزن بەبێ ئەوەی کاریگەری لەسەر بەها کۆمەڵایەتی و ئایینییەکان هەبێت، بۆ ئەوەی هاوسەنگی لە نێوان مافە یاسایی و ئایینییەکاندا دروست بکرێت.

 

"نا بۆ ئەو گۆڕانکاریانەی کە کۆمەڵگە دابەش دەکەن"

پزیشک نیدال جیهاد ڕایگەیاند، پێویستە هەمووارکردنەوەی یاسای باری کەسی لە عێراق بە وریاییەوە و هاوسەنگی ئەنجام بدرێت، بەمەبەستی ڕەچاوکردنی پێداویستییەکانی سەردەم و مافەکانی مرۆڤ، هەروەها بۆ دەستەبەرکردنی یەکڕیزی کۆمەڵگەی عێراق، پێویستە پێشخستنی دادپەروەری کۆمەڵایەتی و پاراستنی ژنان و منداڵان بە بنەما بگیرێت، نەخێر بۆ قبوڵکردنی ئەو گۆڕانکاریانەی کە دابەشبوونی کۆمەڵگە زیاد دەکەن و زیان بە مافی هاووڵاتیان دەگەیەنن، هەرچەندە یاساکە لە ڕاستیدا نوێنەرایەتی ماوەیەکی دەکرد، بەڵام هێشتا دادپەروەرانە بوو و ڕێزی لە مافەکانی ژنان دەگرت، پێویستە گۆڕانکاری لە یاسای باری کەسیدا بکەین بەگوێرەی مافەکانی ژنان و منداڵان.

 

"مافی ژنان لە ڕووی میرات و سەرپەرشتیکردنی منداڵەوە دەخاتە مەترسییەوە"

چالاکوان ئینتیسار جەبار گۆڕانکاری لە یاساکەدا بە 'نادروست' پێناسە دەکات و وتی: ئەم گۆڕانکارییە نادروستە، یاسای باری کەسێتی ئێستا کە ٦٥ ساڵ لەمەوبەر دەرچووە، باشترین یاسای هەرێمە و بۆ هەموو پێکهاتەکانی عێراقی گونجاوە، ئەم هەمووارکردنە پێشنیار کراوە زیان بە ژنان و منداڵان دەگەیەنێت، بەتایبەتی لە حاڵەتەکانی هاوسەرگیری پێشوەختە و فرەژنی، هەروەها ژمارەی حاڵەتەکانی دەستدرێژیکردنە سەر منداڵان زیاد دەکات و هاوسەرگیری نافەرمی بە یاسایی دەکات.