مەدینە مامەدئۆغڵو

 

ئامەد-لە گوندەکانی پیرەژمان و هەریدان لە پارێزگای ئامەد، بە چالاکییەکانی کانزاکان لەلایەن کۆمپانیای دۆگوی کانگا سنووردارەکانی بازرگانی و پیشەسازی و گواستنەوە زیانێکی زۆریان پێدەگات، کۆمپانیاکە خاوەنەکەی ئیسمەت ئۆلمەزە کە لە هەڵبژاردنەکانی ٣١ی ئاداری ٢٠٢٤دا کاندیدی سەرۆکایەتی شارەوانی جۆلەمێرگ بوو لە شاری جۆلەمێرگ، بەهۆی چالاکییەکانی گەڕان بەدوای کانزاکاندا ڕووبەڕووی کاردانەوەی گشتی دەبێتەوە.

 

دانیشتووانی شارۆچکەکەو گوندەکانی دەوروبەری کاردانەوەیان هەیە بەرامبەر بە چالاکییەکانی کانزاکان و هەوڵدەدەن ئەو سروشتەی کە بەهۆی کانزاکانەوە زیانیان پێگەیشتووە بە چاندنی لقی نەمامەکان بپارێزن.

 

فراوانکردنی ناوچەی گەڕان بەدوای کانزاکان

چالاکییەکانی گەڕان بەدوای کانزاکان لە ناوچەکەدا لە ٣ی ئابی ٢٠٢٣ لەلایەن کۆمپانیای بیر یەڵدز کانگا و بازرگانی پیشەسازییەوە دەستیپێکرد، کارەکان کە بە ڕاگەیەندراوی "پێویست بە EIA ناکات" دەستیان پێکردووە، لە ساڵی ٢٠١٩دا گواستراونەتەوە بۆ کۆمپانیای کانزاکانی دۆگو ئۆلمەز، ئۆلمەز مینینگ لە ساڵی ٢٠٢٢ داوای لە وەزارەتی گۆڕانی کەشوهەوا و شارنشینی کرد بۆ فراوانکردنی ناوچەی گەڕانی کانزاکانی، وەزارەت وەڵامێکی ئەرێنی بۆ کۆمپانیاکە دایەوە و بەمەش چالاکییەکانی گەڕان لە ڕووبەری ٢٤.٩٤ هێکتارەوە بۆ ڕووبەری ٥٣٢.٧٧  هێکتار فراوانتر کرا.

 

ئۆلمەز نەکلیات و کۆمپانیای کانزای دۆگو بۆ چالاکییەکانیان بۆ گەڕان بەدوای کانزاکاندا دەچنە ناو باخەکانی ترێ و باخەکانی دانیشتووانی ناوچەکە و زیانێکی قەرەبوو نەکراویان بە زەوییەکە گەیاندووە.

 

 گوندی پیرەژمان لە ساڵی ١٩٩٠ لەلایەن دەوڵەتەوە چۆڵکرا و دواتر سووتێندرا، دوای چەند ساڵێک خەڵکی گوندەکە گەڕانەوە گوندەکەیان و ئاوەدانیان کردەوە.

 

بەپیتی خاک کەم دەبێتەوە

لەهەردوو گوندەکە سروشت و زیندەوەران بەهۆی کانزا قورسەکان و بەرزبوونەوەی خۆڵ و تۆزەز و تەقاندنەوە لە مەترسیدان، جگە لەوەش بەهۆی تێکچوونی زەویەوە بەرهەمهێنان کەمی کردووە، ئەو گوندنشینانەی کە بە بەخێوکردنی ئاژەڵ و باخی ترێ و باخی میوە بژێوی ژیانیان دابین دەکەن، بەهۆی بەردەوامی دابەزینی بەرهەمهێنانی زەوی، ناچارن کۆچ بکەن.

 

لە بەرامبەر زیانەکانی خاک و زیندەوەران، خەڵکی گوندەکە بانگەوازیان لە کۆمیسیۆنی ئیکۆلۆژی و کۆمیسیۆنی شار و ژینگەی ئۆ ئێچ دی کرد. لەسەر داوای دانیشتووان، سەندیکای پارێزەرانی دیاربەکر و کۆمیسیۆنی شار و قەزاکان هەنگاویان ناوە. سەندیکای پارێزەران هەوڵدەدات دۆسیەیەک تۆمار بکات بۆ هەڵوەشاندنەوەی ڕاپۆرتی EIA سەبارەت بە فراوانکردنی ناوچەی گەڕان.

 

دانیشتووان: چیتر دارەکان گوڵ ناکەن

دانیشتوویەکی گەڕەکی بەناوی هاتون کایا ڕایگەیاند، دوای چالاکییەکانی گەڕان و کانزاکان، دارە میوەکان وشک بوون و بەشێک لەو دارانەی کە میوە دەدەن دەڕوخێن، وتی: ترێی ئێمە هەمووی وشک بوو و چیتر سەوز نەبوو. ئێمە ناتوانین هیچ شتێک لە باخچەکانمان بخۆین، هەموو شتێک بۆنی ناخۆشی لێدێت، تەنانەت بەهۆی بەرزبوونەوەی تۆز و خۆڵەوە ناتوانین بخۆین و هەناسە بدەین. درەختەکانمان بەرهەم ناهێنن، لێرە کانزا کردنمان ناوێت، دەبێت دەستبەجێ ناوچەی کانزاکە دابخرێت.

 

"شاخێکی گەورە وێران بووە"

گوڵهن کایا، یەکێک لە دانیشتووانی گەڕەکی گوڵان کایا، ئاماژەی بەوەکرد، بەهۆی ئەو گازە ژەهراویانەی کە بەهۆی کانگاکانی دەوروبەری بڵاوبوونەتەوە لە درێژەی قسەکانیدا وتی: شاخێکی گەورەیان وێران کرد بۆ کانزاکان، جاران لێرە شاخێک هەبوو کە دار و درەختی تێدابوو، بەڵام ئێستا بووەتە کێڵگەیەکی ڕاستەقینە، لەو ڕۆژەوە کە دەستیان پێکرد تا ئێستا گوندەکە بە خۆڵ و داروپەردوو داپۆشراوە، پێشتر لەو شوێنانە دار میوە و باخی میوە هەبووە بەرهەمی باشمان لێ دەستدەکەوێت، بەڵام دوای کانزاکە هیچ بەرهەمێک نەماوە.

 

خەڵک لە گوندەکەوە دەستیان بە کۆچکردن کرد

گوڵهان کایا ڕوونیشیکردەوە، کانگا زیان هەم بە مرۆڤ و هەم سروشت دەگەیەنێت و وتی: لە ڕابردوودا ئەو کەسانەی لە شارەکەدا دەژیان بۆ هەوای پاک دەهاتنە ئێرە، بەڵام ئێستا بەهۆی پیسبوونی مینەکانەوە خەڵکی گوندەکە کۆچ دەکەن بۆ شارەکە.

 

داوای داخستنی کانگاکان دەکات و وتی: پێویستە ئەم کانانە دابخرێن، بۆ ئەوەی هەم سروشت و هەم مرۆڤ هەناسە بدەن، خەڵک ناچارن لەم شوێنە کۆچ بکەن چونکە هیچ زەوییەکیان بۆ کشتوکاڵ نەماوە.

 

"درێژە بە خەباتی خۆمان دەدەین"

لەیلا چەتێ، ئەندامی کۆمەڵەی ئیکۆلۆژی، کە بۆ گوندنشینان تێدەکۆشێت داوای کرد ڕێوشوێن بگیرێتەبەر بەرامبەر بەو کەسانەی کە سامانی سروشت تاڵان دەکەن و زیان بە مرۆڤ و زیندەوەران دەگەیەنن و وتی: ئێمە لەگەڵ ئەم تاڵانکارییەی سروشتدا دەجەنگین خاوەن ئەم زەوییەین، ئەمڕۆ دەبینین سیاسەتی کانگا لە هەموو شوێنێکدا بڵاوبووەتەوە، ئەم کانانە کە بەپێچەوانەی خواستی دانیشتووانی ئەو ناوچانە ئەنجام دەدرێن، جگە لە زیانگەیاندنیان هیچی تر ناکەن، لەگەڵ گەل دژی ئەم تاڵانکارییە دەوەستینەوە.