بەهاران لەهیب

 

کابول - خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان یەکێکە لە پایە گرنگەکانی گەشەپێدانی بەردەوام و خۆشگوزەرانی گشتی لە هەر وڵاتێکدا. لە ئەفغانستان سەرەڕای پێویستی بەپەلەی خەڵک بۆ چارەسەر، ئەم خزمەتگوزارییانە لە دۆخێکی زۆر خراپدان. چەندین جار ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان لە ڕاپۆرتەکانیاندا هۆشدارییان داوە سەبارەت بە نەبوونی ئیمکاناتی چارەسەرکردن و فشار لەسەر کارمەندانی تەندروستی، بەڵام ئەو کێشانە نەک هەر کەم نەبوون، بەڵکو لە ساڵانی ڕابردوودا زیادیان کردووە.

 

لەگەڵ کۆنتڕۆڵکردنەوەی تاڵیبان بەسەر وڵاتدا، نیگەرانییەکان لە بارەی دۆخی تەندروستی بەتایبەتی بۆ ژنان زیادی کردووە، نەبوونی دەرفەت و نەبوونی دەرمان و کەرەستەی پێویست و فشارە ئایدیۆلۆژییەکان لەسەر پزیشکە ژنەکان لەو تەحەددایانەن کە مەترسی لەسەر ژیانی هەزاران نەخۆش دروست دەکەن بەتایبەت دایکان و منداڵە دووگیانەکان.

 

خزمەتگوزاری تەندروستی لە ئەفغانستان یەکێکە لە دواکەوتووترین کەرتە خزمەتگوزارییە گشتیەکان. ئەو ئامارانەی ساڵانە لەلایەن حکومەتەکانەوە بڵاودەکرێنەوە - کە بەزۆری نادروستن و ناوچە دوورەدەستەکان ناگرێتەوە - دەریدەخەن کە دۆخی تەندروستی وڵات خراپتر دەبێت. بەداخەوە ساڵانە ئەم ژمارەیە زیاد دەکات.

 

لە ماوەی بیست ساڵی ڕابردوودا، لە کاتی ئامادەبوونی هێزەکانی ئەمریکادا، ملیارەها دۆلار ڕژاوەتە ئەفغانستان؛ بەشێک لەم هاوکارییە بۆ باشترکردنی خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان تەرخانکرابوو. بەڵام لەبری ئەوەی بە شێوەیەکی کاریگەر بەکاربهێنرێت، زۆربەی ئەم پارەیە بەفیڕۆچوو و هیچ ئەنجامێکی بەرچاوی نەبوو.

 

ئێستا وەک چۆن کەرتەکانی دیکە لە دۆخێکی خراپدان، کەرتی تەندروستیش ڕووبەڕووی پشتگوێخستن دەبێتەوە. حکومەتی تاڵیبان زیاتر گرنگی بە سەرکوتکردنی ژنان و سنووردارکردنی جلوبەرگەکانیان داوە نەک چارەسەرکردنی دۆخی نالەباری چاودێری تەندروستی وڵات.

 

لەگەڵ پزیشکێکی ژن لە نەخۆشخانەیەک لە کابول قسەمان کرد. ڕۆیا عادل، پزیشکی منداڵبوون و ژنان، پێی ڕاگەیاندین: "من لە بەشی منداڵبوون و ژنان کاردەکەم، لە هەموو شاری کابولی پایتەخت و ناوەندی ئەفغانستان، تەنها دوو نەخۆشخانەی حکومی هەیە بۆ خزمەتی ژنان، دوای ئەوەی تاڵیبان دەستبەکاربوو، ژمارەیەکی زۆر لە نەخۆشەکانی قەزاکانی دەوروبەری کابول و تەنانەت پارێزگاکانی دراوسێش سەردانی ئەو نەخۆشخانەیانەیان کرد. "ئێمە بەتەنها زیاتر لە ١٥٠ دایکمان هەیە کە بەخشین دەدەن". لەدایکبوون لە یەک شەودا.

 

ئەو گلەیی لە نەبوونی زۆری ئیمکانات دەکات: "ژمارەی قەرەوێڵەکان زۆر سنووردارە، بە هیچ شێوەیەک دەرمان نییە، هەروەها ئامێری پشکنینی پێویست نییە". بەڵام پزیشکان هەوڵدەدەن بە هەر نرخێک بێت ژیانی دایک و کۆرپەکە ڕزگار بکەن. دەشڵێت: "بەڵام ئەگەر خوا نەکات، نەخۆشێک یان منداڵێک ژیانی لەدەست بدات، ئەوا پزیشک و بەڕێوەبەری نەخۆشخانەکە ناچار دەبن بۆ چەند ڕۆژێک بچنە دادگای تاڵیبان، چونکە هەرگیز قبووڵ ناکەن کە نەخۆشخانەکانمان ئیمکاناتی پێویستیان نییە.

 

دەشڵێت: سەرەڕای هەموو ئەو کێشانەی کە کارمەندانی نەخۆشخانەکان ڕووبەڕووی دەبنەوە، نەخۆشەکانیش لە دۆخێکی باشدا نین. وەزارەتی بەهێزکردنی تاڵیبان گرنگی بە باشترکردنی خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان نەداوە، بەڵکو گرنگی بە ڕووماڵکردنی پزیشکە ژنەکان داوە. هەموو ڕۆژێک لە سەرەتای دەوام فەرمانبەرێکی وەزارەت لە دەروازەکە وەستاوە بۆ ئەوەی بزانێت کە فەرمانبەرە ژنەکان جلوبەرگی "نەشیاو"یان لەبەردا نییە. تەنانەت لە هەموو نەخۆشخانەیەکدا فەرمانگەیەکی تایبەتیان دروست کردووە کە ڕۆژانە پەروەردەی ئایینیمان بۆ دابین دەکەن. "بەڵام هەرگیز هیچ شتێک لەبارەی دۆخی نالەباری پزیشک و نەخۆشەکانەوە ناگوترێ.

 

دۆخی ئێستای چاودێری تەندروستی لە ئەفغانستان بەتایبەت بۆ ژنان لە دۆخێکی قەیراناویدایە. نەبوونی ئیمکانات و نەبوونی دەرمان و کەرەستە و زیادبوونی فشارە ئایینی و کۆمەڵایەتییەکان لەسەر کارمەندانی پزیشکی ژیانی هەزاران کەسی خستۆتە مەترسییەوە. ئەگەر کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دامودەزگا پەیوەندیدارەکان بەم زووانە هەنگاو نەدەن، لەوانەیە ئەم قەیرانە لە ئاستێکی فراوانتردا بگۆڕێت بۆ کارەساتێکی مرۆیی.