شنیار بایز

 

سلێمانی- ماوەی ٣٩ ساڵە تورکیا بەردەوامە لەئۆپەراسیۆن و هێرش و بۆردومانەکانی، بۆ سەر ناوچە سنورییەکانی هەرێمی کوردستان، ئەوەش بەپاساوی پاراستنی سنورو ئاسایشی نیشتیمانی تورکیاو  لە ژێر ناوی کەمکردنەوە مەترسییەکانی پەکەکە بۆ سەر وڵاتەکەی، ئەنجامی دەدات، بۆ ئەو مەبەستەش ڕێکەوتنی ژێر بە ژێر لەگەڵ وڵاتانی زلهێز ئەنجام دەدات، لەلایەکی دیکەوە دەوڵەتی تورکیا و داعش هەمان سیاسەت بەکار دەهێنێت بۆسەر ڕۆژئاوای کوردستان.

 

هێرشە یەک لە دوای یەکەکانی کە دەوڵەتی تورکیا و داعش دەیکەنە سەر ڕۆژئاوای کوردستان، ئەو ڕاستیە دەسەلمێنێت تەنها ئامانجیان ڕۆژئاوای کوردستان نییە بە پێچەوانەوە ئامانجیشیان باشووری کوردستانە، چونکە تورکیا تەنها لەماوەی دوو ساڵی ڕابردوودا، بەڕەسمی پێنج ئۆپەراسیۆنی گەورەی ئاسمانی و زەمینی بۆ سەر ناوچە جیاجیاکانی هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە، لەپاڵ ئەوەشدا بۆردومانی بەردەوامی فڕۆکە بێ فرۆکەوانەکانی تورکیا، ڕۆژانە بەناوی هێرشکردنە سەر گەریلاکانی  پەکەکە، لەسەر خاکی هەرێمی کوردستان بەردەوامیان هەیە، ئەمەش هۆکارە بۆ ئەوەی زیانێکی گیانی و مادیی بەر هاوڵاتیان و سروشت و ژێرخانی ئابوری و گەشتیاری هەرێمی کوردستان بکەوێت.

 

"ڕووسیا بە ئامانجی چەسپاندنی هەژموونی خۆی، لەگەڵ تورکیادا سیاسەت دەکات"

دکتۆر نیکۆلا ئەشرەف شاڵی، مامۆستای زانکۆ و توێژەری ئەکادیمی، دەربارەی هێرش و سیاسیەتی دەوڵەتی تورکیا ڕوونیکردەوە کە ئەوەی ڕوودەدات لە ناوچەکەدا دووبارە داڕشتنەوەی هاوپەیمانییە لە نێوان هێزە هەرێمییە جیاوازەکاندا، لە ئێستادا سوریا و تورکیا بە چاودێری ڕووسیا سیاسەت بەڕێوە دەبەن، ڕووسیا بە ئامانجی چەسپاندنی هەژموونی خۆی لە ناوچەکەدا و لە بەرامبەر ئەمریکادا ئەم سیاسەتە دەکات، ئەمەش بە چەند میکانیزم و ڕێگایەک دەکات، یەکێک لەو ڕێگایانەش بەکارهێنانی کارتی تورکیا و سوریایە، لەم ڕوانگەیەوە هەوڵی تەواوەتی خۆی دەدات بە مەبەستی نزیک کردنەوەی تورکیا و سوریا لەیەکتر بە جۆرێک کە ڕووسیا وەک وڵاتێکی هەرێمی لە ناوچەکەدا ڕابگرن.

 

تورکیا لە دوای بەهاری عەرەبی و ئەو کودەتا ناوخۆییەی تیایدا ڕوویدا، بە ئاڕاستەیەکی تەواو جیاواز لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوە کەوتە کارکردن، بە جۆرێک لەسەر ئاستی ناوخۆ هەموو حیزبە نەیارەکانی پاکتاوکرد بەو شێوازەی خۆی بە گونجاوی دەزانێت، لە نێوانیاندا حیزبە کوردییەکان وەک هەدەپە، بۆ ئەوەی لەسەر ئاستی تورکیا و نێودەوڵەتی بیانسڕێتەوە.

 

"تورکیا لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و هەرێمی پێگەیەکی لاوازی هەیە"

ئەو دکتۆرە ئاماژەی بەوەدا، لە ئێستادا تورکیا لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و هەرێمیش پێگەیەکی لاوازی هەیە و ناتوانێت چیتر بەو سیاسەت و میکانیزمەی پەیڕەوی دەکات خۆی بگرێت، بۆیە هەنگاوە دیبلۆماسی و سیاسییەکانی دەستپێکردووە، بە ئاڕاستەی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان و دروستکردنەوەی بەرەیەکی پشتیوان بۆ خۆی، کە ئەمەش جیاوازە لە سیاسەتی پێشووی تورکیا وتی "پێشووتر تورکیا سیاسەتی بەربەرەکانی لەگەڵ وڵاتانی دیکە ئەنجام دەدا بەڵام ئێستا پێچەوانەیە و دەیەوێت بە پێی بەرژەوەندی خۆی سیاسەت بکات".

 

هەرچەندە دەوڵەتی تورکیا یەکێکە لە وڵاتانەی ئەندامی ناتۆیە و هەوڵەکانی چڕ کردووەتەوە بۆ جێگیربوون لە یەکێتی ئەوروپادا بەڵام هێشتا لە پێشێلکارییەکانی بەردەوامە بۆ یاسا و ڕێسا نێودەڵەتییەکان، دابونەریتی نێودەوڵەتی و کۆی ئەو ڕێکەوتنامە و پەیمانامە دوو قۆڵیانەی لە نێوان وڵاتاندا هەیە.

 

"دەوڵەتی تورکیا لانکەی داعشە"

باسی لەوەکرد، دەوڵەتی تورکیا لانەکەی داعشە، دەوڵەتی پشتیوانیکاری هێز و گروپە توندڕەوەکانە، لە لیبیا بێت، یاخود ئەریمینیا، قەرەباغ و سوریا و ڕۆژئاوای کوردستان، ئەو پاڵپشتییەی تورکیا دەیکات پاڵپشتییەکی زۆر ڕوونە بۆ کۆمەڵگای نێودەوڵەتی، بە جۆرێک لای هەمووان ڕوونە کە هاوتەریب لەگەڵ هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیا هێرشەکانی داعش بۆسەر ڕۆژئاوای کوردستان دەستپێدەکات، ئەوەش ئەو ڕاستییە دەخاتە ڕوو کە ڕێککەوتن هەیە لە نێوان گروپە داگیرکارییەکانی وەک داعش و تورکیا.

نیکۆلا دەڵێت "لە چەندین چاوپێکەوتندا گروپەکانی وەک داعش ئاماژەیان بەوە داوە لەلایەن دەوڵەتی تورکیاوە هاوکاری دەکرێن و چارەسەری وەردەگرن بە جۆرێک لە ڕێی تورکیاوە بە ئاسانترین شێواز هاتوچۆ دەکەن لە نێوان وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوڕاست و وڵاتانی دیکە".

 

بە جۆرێک ئەو ناوچانەی تورکیا هێرشی دەکاتە سەر داعش تیایدا زیندوترە و خودی خۆی پاڵپشتیان دەکات، لە ئەنجامدا پاڵپشتی لۆجستی و سەربازیش بەدی کراوە.

 

"دەوڵەتی تورکیا دەیەوێت لە ڕێی ڕۆژئاواوە زیاتر پەل بهاوێت بۆ باشووری کوردستان"

ئاشکرایە لەوکاتەی دەوڵەتی تورکیا دامەزراوە لەسەر دەستی ئەتاتورک لەسەر بنەمای ڕەگەز پەرستی دامەزراوە، دووبارە هەنگاوەکانی بۆ زیندووکردنەوەی سیاسەتی دەوڵەتی عوسمانییە، هەورەها بە تێڕوانینی میساقی میلی دەڕوانێتە ناوچەکە چ بۆ ڕۆژئاوای کوردستان بێت تا درێژ دەبێتەوە بۆ باشوور، بۆیە داگیرکارییەکانی تەنها بۆ ڕۆژئاوا نییە بەڵکو بۆ باشووری کوردستانیشە.

 

تورکیا دەڵێت کە دەیەوێت بەم هێرشانە ناوچەی ئارام دروست بکات، بەڵام بابەتەکە تەنها دروستکردنی پشتوێنی ئەمنی و ڕاوەدوونانی ئەو هێزانەن نییە کە بە تێڕوانینی ئەوان گروپی لە یاسا دەرچوون لە کاتێکدا سەرجەمیان گروپی یاسایین و ڕێکخراون لە چوارچێوەی خۆسەری کورددان، بەڵکو دەیەوێت لەڕێگای هێرشەکانی بۆسەر ڕۆژئاوا زیاتر پەل بهاوێت بۆ باشووری کوردستان.

 

بۆ ئەم مەبەستەش ئامادەییەکی تەواوی لە باشووری کوردستاندا کردووە لە ڕێگای ئەو بنکە و بارەگا سەربازیانەی لە سنورەکانی باشووردا جێگیری کردوون، بۆیە ئەگەر کورد لەم قۆناغەدا بە وریایانە مامەڵە لەگەڵ دۆخەکەدا نەکات مەترسییەکە زیاتر دەبێت و حوکمڕانییەکانی هەرێمی کوردستان و رۆژئاوا دەکەوێتە بەر مەترسی.

 

"دەسەڵاتی ئاکەپە لە پێناو شاردنەوەی شکستەکانی دەیەوێت لە دەرەوەی سنوری خۆی سەرکەوتن تۆمار بکات"

دکتۆر نیکۆلا باسی لەوەکرد، تورکیا لە ڕووی وڵاتەوە نزیکەی ١٠٠ ساڵە دامەزراوە و لە ڕووی چەند سیستمێکەوە دانیپیادانراوە و جێگیر بووە، بەڵام ئەو دەسەڵاتە سیاسیەی ئێستا حکومڕانی دەکات کە ئاکەپەیە، پشتگیری گەلەکەی خۆی لەدەست داوە، بە خوێندنەوەی دۆخی ناوخۆی تورکیا و کۆی ئەو شکستانەی هێناویەتی چاوەڕێ دەکرێت کە دەنگەکانی دووبارە کەم بکاتەوە و ژمارەی ئەندامەکانی لە پەرلەماندا کەم ببێتەوە و پۆستی سەرۆک کۆماریش هەمان حیزب بەدەستی نەهێنێت.

 

بۆیە ئەو دەسەڵاتە بە ئامانجی شاردنەوەی ناڕەزایەتییە ناوخۆییەکان دەیەوێت لە دەرەوە سنوری خۆی کۆمەڵێک سەرکەوتن تۆمار بکات، بەو هیوایەی گەلی تورکیا دووبارە متمانە بە دەسەڵاتی ئەو سیاسەتە ببەخشنەوە، وتی "بە تێڕوانینی من ئەو هەوڵانە سەر ناگرێت و فەشەل دەهێنێت، هیوادارین گەلی تورکیاش ئەوەندە هۆشیار بێت متمانەی خۆی بداتە دەسەڵاتێک کە خزمەت بە دۆخی گشتی تورکیا بکات و زیاتر لە خەمی ئاشتی گەلی تورکیا و گەلانی دیکەدا بێت، پێویستە ئەوەش بزانن کە سیاسەتی ئێستای تورکیا ڕووی ڕاستەقینەی گەلی تورکیا نییە بەڵکو بە ناو حیزبێکە و گەشیتووەتە ئاستێک ئارامی و ئاسایش دەشێوێنێت".

 

"حکومەتی ناوەندی لەبەرامبەر لەشکرکێشییەکانی دەوڵەتی تورکیا بێدەنگە"

دەسەڵاتدارانی کورد لە باشووری کوردستان ئەگەر لە دوو لایەنی وەک حکومڕانی و سیاستەوە سەیر بکرێت، دەبیندرێت کە دامودەزگاکان لە چوارچێوەی دەستووری عێراقی مامەڵە لەگەڵ دۆخەکەدا دەکەن، بەو پێی هەرێمی کوردستان هەرێمێکی فیدڕاڵییە و بەشێکە لە عێراق، بۆیە حکومەتی هەرێمی کوردستان بەوپێیەی یاسا پێویستە مامەڵە بکات مامەڵە دەکات، ئەو پێشێلکاریانەشی دەکرێت و هێرشە بەردەوامەکان بەردەوام حکومەتی ناوەندی لێ ئاگادار دەکاتەوە بەڵام حکومەتی ناوەندی لێی بێدەنگە.

 

باسی لەوەکرد، ئەگەر لەسەر بنەمای پارتە سیاسییەکان باس بکەین، بە شێوەیەکی گشتی لە هەرێم چەندین پارتی جیاواز هەیە کە لەسەر بنەمای نەتەوەیی لایان نەداوە، پشتیوانی بەرهەمی شۆڕشی ڕۆژئاوای کوردستان دەکەن و بەردەوام پشتیوانی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی گەلی کوردن، بەڵام لە پاڵ ئەوەشدا کۆمەڵێک پارت هەن لە پێناو بەرژەوەندی خۆیان بابەتی نەتەوەییان خستتوەتە دوای بەرژەوەندی خۆیان، لە کۆتایدا بە پێویستی دەزانێت کە گەل لە ڕێی پاڵپشتیکردنی یەکەوە بەردەوام بن لە وەستاندنەوە بە ڕووی دوژمنان.