ئیخڵاس حەمرونی

 

تونس-کەرتی کشتوکاڵ لە تونس شاهیدی گۆڕانکارییە سەرنجڕاکێشەکانە، بە پێشەنگایەتی ئەو ژنانەی کە زەوییان وەک بوارێکی کارکردن و بەرهەمهێنان و داهێنان هەڵبژاردووە. لە سەردەمێکدا کە ئامارەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە زیاتر لە ١٠٠ هەزار ژن لەم کەرتەدا چالاکن، نوێنەرایەتی زیاتر لە ٢٠%ی خاوەنکارانی کشتوکاڵی دەکەن، چیرۆکەکە هەمەچەشنە، لە سەرکەوتنە ئیلهامبەخشەکانەوە تا خەباتی ڕۆژانەی بێدەنگ.

 

لەیلا بنت مەحرەز لە پارێزگای قەسرین نموونەی ژنە جووتیارێکی پێشەنگە کە خولیای خۆی کردووە بە پڕۆژەیەکی ئومێدبەخش. لە بەرامبەردا ژنە جووتیارەکانی دیکە باس لە بارودۆخێکی سەخت دەکەن کە ڕاستییەکی ناسک ئاشکرا دەکەن کە پێویستی بە چاکسازییە، ئەم بابەتە وردەکارییەکانی کاری کشتوکاڵی لە چاوی ژنانەوە دەگرێت، وەک چۆن بەڕاستی ئەزموونی دەکەن، لەنێوان خەون و ڕاستیدا، لەنێوان هیوا و پێشبینیدا.

 

لە خوێندنگەی "هنشير القصعة" لە ناوچەی بوزقام لە پارێزگای قەسرین، لەیلا بنت مەحرەز گەشتێکی چاوەڕواننەکراوی دەستپێکرد. پلانی نەبووە ببێتە جووتیارێکی پیشەگەر، بەڵام هەڵیبژارد کە شوێن خولیای خۆی بکەوێ، ئەو زەوییەی لە باوکیەوە بە میرات گرتبووی گۆڕی بۆ پڕۆژەیەکی کشتوکاڵی یەکگرتوو، خۆشەویستییەکەی بۆ زەوییەکە لەگەڵ زانستی مۆدێرن تێکەڵ کرد.

 

گۆڕانکارییەکی سادە سەرەتای گەشتێکی چێژبەخش بوو

سەبارەت بە سەرەتای چیرۆکەکەی و ئەو پاڵنەرەی کە وایلێکرد ئەم پیشەیە هەڵبژێرێت، لەیلا بنت مەحرەز وتی: گەشتەکەم وەک خولیایەک دەستیپێکرد، هەرگیز بە خەیاڵمدا نەدەهات کە پیشەیەک لە کشتوکاڵدا بەڕێوەببەم، بەڵام دوای بەشداریکردنم لە مەشق و خولی پەروەردەی تەکنیکەکانی ئاودێری، دەستمکرد بە دۆزینەوەی ئەوەی کە شایانی ئەوە بوو، بۆیە هەنگاو بە هەنگاو بەردەوام بووم لە گەشتەکە، لە خاڵێکی ئاوەوە دەستم پێکرد، دواتر ناوم تۆمار کرد بۆ خولێکی پەروەردەی گشتگیر کە ماوەی شەش مانگ خایاند، دار میوە و مانگا و پەلەوەر دەگرێتەوە دواتر بەشداریم لە ڤیدیۆی پراکتیکی و چەند هەفتەیەک خولی پەروەردەی مەیدانی کرد بۆ ئەوەی تێگەیشتنێکی ڕوونتر لە کێڵگەکە بەدەست بهێنم هەرچەندە من کچی جووتیارێکم، بەڵام ئەمڕۆ کشتوکاڵ وەک ئەوە نییە کە لە ڕابردوودا هەبووە.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، زەوی باوکم تەنها چەند دار زەیتونێکی تێدابوو، بەڵام من خاڵێکی ئاوم دروستکرد و زەیتون و بادەم و فستقم چاند، سیستەمێکی ئاودێری مۆدێرنم دانا، ئەم گۆڕانکارییە سەرەڕای سادەییەکەی، سەرەتای گەشتێکی چێژبەخش و چالاک بوو لە هەمان کاتدا.

 

سەبارەت بەو ئاڵەنگاریانەی کە وەک ژنێک لەم بوارەدا ڕووبەڕووی بووەتەوە، چۆن بەسەریدا زاڵ بووە، ڕوونی کردەوە، کشتوکاڵ بوارێکی ئاڵەنگاریە. یەکەم و گەورەترین ئاڵەنگاری کە ڕووبەڕووی بوومەوە ئاو بوو، سێ خاڵم هەڵکەند کە دوو خاڵیان سەرکەوتوو نەبوون، و تەنها سێیەمیان ئاوی پێویستی دابین کرد، تێچووی هەڵکەندن زۆر بوو، بەڵام پێویست بوو، جگە لەوەش جووتیاران ڕووبەڕووی ئاڵەنگاری کارگێڕی دەبنەوە، ئاڵەنگاری لە بەدەستهێنانیدا هەیە. دارایی و قەرز، و هەندێکجار هۆکارە سروشتییەکانی وەک تەپوتۆز یان بەردێک دەتوانن تەواوی وەرزەکە تێک بدەن.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، هیوا و ئیرادە کلیلە، پشتگیرییەکی ڕاستەقینەم لە دەزگای بەرەوپێشبردنی وەبەرهێنانی کشتوکاڵی دۆزیەوە، کە یارمەتیدام قەرزی خانووبەرە و وەبەرهێنان بەدەستبهێنم، بۆ ماوەی شەش مانگ خولی پەروەردەی بێبەرامبەری بۆ دابینکردم، ئەم خولە پەروەردەیە دەرگای بۆ کردمەوە، بۆ ئەوەی لە بوارەکە تێبگەم، فێری دامەزراوەکان بم،  بە متمانەوە مامەڵە لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتیدا بکەم.

 

سەبارەت بە هۆکاری ئەوەی کە وەبەرهێنان لە کەرتی کشتوکاڵدا ئەوەندە ژنانی تونسی بۆ خۆی ڕاکێشاوە (زیاتر لە ١٠٠ هەزار ژن کە نوێنەرایەتی ٢٠%ی خاوەنکارە کشتوکاڵییەکان دەکەن)، لەیلا بنت مەحرەز بەم ژمارەیە سەری سوڕنابێت. بەڵکو وەک ڕەنگدانەوەی لۆژیکیی توانای ژن بۆ گونجاندن و کاری قورس دەیبینێت. ژنان هەمیشە بەدوای هەلێکدا دەگەڕێن بۆ ئەوەی لە ماڵەوە یان لەسەر زەوی خۆیان کاربکەن، خۆبەخشییان خۆشدەوێت. جگە لەوەش زۆرجار لە پیاوان ڕێکخراوترن، ئەمەش وایان لێدەکات زیاتر شایستەی دارایی بن.

 

ڕوونیشیکردەوە، هەندێکجار، زەوییەکە بەشێوەیەکی ئۆتۆماتیکی گونجاوە بۆ ئەوەی ژنێک دەست بە پرۆژەی خۆی بکات، وەک ئەوەی شوێنێکی هەبێت بۆ بەخێوکردنی هەنگە یان پەلەوەر. ژنان ئەو هەلانە دەقۆزنەوە و بەخێرایی فێردەبن، هەر بۆیە دەبینین زۆرێکیان ڕوو لەم کەرتە دەکەن.

 

پێی وایە ژنانی ئەمڕۆ بە هۆی کراوەییانەوە بۆ خولی پەروەردەی و تەکنەلۆژیا توانای ئەوەیان هەیە کە کشتوکاڵی تونس بەرەو گەشەسەندن و پێشەوە ببەن. ئەو ژنانەی کارەکەیان خۆشدەوێت و لەو کارەدا سەرکەوتوو بن، دەتوانن هێزێک بن بۆ گۆڕانکاری، بەتایبەتی کە ئامێرە مۆدێرنەکان هەوڵێکی زۆر پاشەکەوت دەکەن، پێویستی بە کار کەمدەکەنەوە، ئەمەش توانای بەڕێوەبردنی کارامەی پێدەبەخشێت. هەرچەندە ئەو بانگەوازی ناکات کە سەرکەوتن بە تەواوی گەرەنتی کراوە، بەڵام پێی وایە کە ئیرادە و زانین و داهێنان کلیلی دڵنیان بۆ هەنگاونان بەرەو پێشەوە.

 

لە کۆتایی قسەکانیدا، لەیلا بنت مەحرەز وتی: ژنان وردبینن لە کارەکانیاندا، لێهاتوون، بەسۆز و سۆزیان هەیە بۆ ئەوەی دەیکەن، ئەمە بەتەنها بەسە بۆ گەشەپێدانی هەر کەرتێک، جگە لەوەش ئەمڕۆ تەکنەلۆژیای مۆدێرن هەیە کە ڕێگەیان پێدەدات بە ژمارەیەکی سنووردار لە کرێکاران ئەنجامی گەورە بەدەستبهێنن، بۆ نموونە ئامێری دروێنەکردنی پەتاتە یان سیر هەیە کە تەنها پێویستی بە سێ یان چوار کەس هەیە لەبری دەیان، ئەمەش کات و ماندووبوون پاشەکەوت دەکات.

 

ڕاستییەکی تری "پەراوێزخراو"

لەیلا بنت مەحرەز تەنها جووتیار نییە، بەڵکو نموونەیەکی زیندووە بۆ ئەو ژنە تونسییە خۆپەرستە کە سەرپێچی لە ناخۆشییەکان دەکات و بە دەستی خۆی داهاتووی خۆی دادەڕێژێتەوە، چیرۆکەکەی ئەوە نیشان دەدات کە کشتوکاڵ ئیتر دۆمەینی پیاوان و شێوازە نەریتییەکان نییە، ئەمڕۆ مەیدانێکی بەرفراوانی داهێنان و سەرکەوتنە، کە ژنانی وەک لەیلا بە ئیرادە و زانست و خۆشەویستی خۆیان بۆ خاک پێشەنگایەتی دەکەن.

 

بەڵام وێنەی ژنە جووتیارەکان هەمیشە ئەوەندە سەرنجڕاکێش نییە. لەدەرەوەی چیرۆکی پێشەنگایەتی و سەرکەوتن، ژنانیش هەن کە ڕۆژانە لە مەیدانەکاندا لە هەلومەرجێکی سەختدا دەژین، خەیرە بن مەنسوور، جووتیار، کاری کشتوکاڵی بە قورس و هەندێکجاریش زەلیلکەر پێناسە دەکات، بەتایبەتی کاتێک ژنەکە خاوەنی پڕۆژەکە نییە، ئەو وتی: لەژێر فشاری پێویستیدا کاردەکەم، لە نەبوونی گواستنەوەی گونجاو و کەمی کرێ و ماوەی کارکردنی درێژ و خراپ مامەڵەکردن.

 

پێیوایە ژنان تەنها کاتێک دەتوانن لە کشتوکاڵدا سەرکەوتوو بن کە ئازاد بن لە بەڕێوەبردنی زەویەکانیان و کۆنترۆڵی زەویەکانیان هەبێت، خەونم بەوەیە پڕۆژەی تایبەت بە خۆم هەبێت، هەنجیری دڕکاوی و زەیتوون بچێنم و بڕیاردەر بم.

 

نەجمە ڕابحی کە ماوەی حەوت ساڵە جووتیارە و لە کاتژمێر ٥ی بەیانی تا ٢ی پاشنیوەڕۆ کاردەکات، بەبێ پشوودان. ڕۆژانە بەدەست ماندوێتیەکی زۆرەوە دەناڵێنێت، هەندێکجار بەهۆی نەبوونی جێگرەوە ئاوی پیس دەخواتەوە، باس لەوە دەکات کە چۆن خاوەن زەوییەکە ڕێگرییان لێدەکات پشوویەک بدەن و ناچاریان دەکات بۆ ماوەیەکی زۆر لە ژێر خۆردا بوەستن، دەترسێت قسە لەسەر مافەکانی خۆی بکات، بەتایبەتی دوای ئەوەی خوشکەکەی تووشی ڕووداوێکی کارکردن بوو کە لە ئەنجامدا قاچی شکاوە، تەنها لەبەر پێویستی ناچار بووم کار بکەم، ئامۆژگاری هیچ ژنێک ناکەم بچێتە ناو ئەم کەرتەوە مەگەر بارودۆخەکە جیاواز بێت.

 

لەبەر ڕۆشنایی ئەم نایەکسانییە، پێویستی بە پاڵپشتی کاریگەر هەیە بۆ ژنان لەم کەرتەدا، نەک تەنها لە ڕووی دارایی و خولی پەروەردەی، بەڵکو لە ڕووی مافە کۆمەڵایەتییەکان و باشترکردنی بارودۆخی کارکردن و دەستەبەرکردنی کەرامەتی مرۆیی هەر ژنێک کە هەڵدەبژێرێت بۆ چاندنی زەوی و بەرهەمهێنانی خۆراک.