مونا تۆکا

 

لیبیا- لە باشووری لیبیا ژنان لە کاردا ئامادەن، بەڵام دانپێدانان بە کارەکانیان نییە، هەزاران ژن ڕۆژانە بەشداری چالاکییە بەرهەمدارەکان دەکەن کە مانەوەی خۆیان و خێزانەکانیان مسۆگەر دەکەن، هەروەها پیشەسازییە دەستییە نەریتیەییەکان، بازرگانییەکانی ماڵەوە، خولی پەروەردەی، خزمەتگوزارییەکان و بەبازاڕکردنی سەرەتایی لەسەر بنەمای پەیوەندییە کەسییەکان، سەرەڕای ئەم ئامادەبوونە ئابوورییە بەردەوامە، بەشداریکردنیان لە دەرەوەی ئامارە فەرمییەکان و لە دەرەوەی دەستی سیاسەتەکانی دەوڵەتدا دەمێنێتەوە، لە ناوچەیەکدا کە بە ئابووری نەبینراو ناسراوە.

 

ئەم ئابوورییە کە تەنها لەلایەن ژنانەوە هەڵدەگیرێت، ئەوەندەی دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی نەبوونی جێگرەوەکانە، ڕەنگدانەوەی هەڵبژاردنی ئازاد نییە، کەمی هەلی کار، سستی وەبەرهێنان لە باشوور و نەبوونی پاراستنی یاسایی بۆ بازرگانە بچووکەکان، لەم ژینگە ناسکەدا دەستپێشخەرییە فێمینیستەکان دەگۆڕدرێن بۆ هەوڵی ڕزگارکردن، نەک لە پێگەی هێزەوە، بەڵکو لە پێگەی پێویستییەوە.

 

ئوم سەعد نورەدین، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری یەکێتی ژنانی بازرگانانی باشوور، باسی لە ئەزموونی یەکێتیەکە کرد لە پاڵپشتیکردنی ئەو ژنانەی کە لە دەرەوەی ئابووری فەرمی کاردەکەن، سنووری بەهێزکردن و ئەو ئاڵەنگاریانەی پێکهاتەییانەی کە چالاکی ئابووریی ژنان لە باشوور بە پەراوێز دەهێڵنەوە.

 

لە پەراوێزخستنەوە بۆ کردار... بۆچی یەکێتی ژنانی بازرگان دامەزرا؟

ئوم سەعد نورەدین جەختی لەوە کردەوە، کە یەکێتی ژنانی بازرگانانی باشوور وەک کاردانەوەی وەرزی دانەمەزراوە، بەڵکو وەک وەڵامێک بۆ بۆشایییەکی دامەزراوەیی درێژخایەن دامەزراوە، وتی: ژنان لە باشوور پێویست ناکات "باوەڕیان پێبکرێت" بە گرنگی کارکردن، چونکە لە ئێستاوە کاردەکەن، بەڵام پێویستیان بە ئامراز هەیە بۆ پاراستنی ئەم کارە و دڵنیابوون لە بەردەوامیی.

 

یەکێتییەکە کاردەکات بۆ ئاشناکردنی ژنان بە کارگێڕی، یارمەتیدانیان لە تێگەیشتن لە میکانیزمەکانی بازاڕ، فێرکردنی چۆنیەتی چوونە ناو بازاڕ، هەروەها خولی پیشەیی پێشکەش دەکات لەسەر بنەمای ڕاستی ژنان، نەک نمونەی پێشوەختە پاکەتکراو کە شکست دەهێنن لە ڕەچاوکردنی تایبەتمەندییەکانی باشوور و دۆخی ئابووری سستی، هەروەها بڵاوکردنەوەی کولتووری کارگێڕی لەنێو ژناندا یەکێکە لە ئامانجە گرنگەکانی یەکێتییەکە، بەو پێیەی کاری ژنان لە چوارچێوەیەکی ئابووریدا دادەنێت نەک چوارچێوەیەکی خێرخوازی.

 

ڕوونیکردەوە، کە یەکێتییەکە بە تایبەتی گرنگی بەو ژنانە دەدات کە داهاتیان سنووردارە، بێ هاوژینەکان، جیابووەکان و ژنانی ئاوارە، کە زۆرترین پشت بە ئابووری نافەرمی دەبەستن وەک تاکە سەرچاوەی داهاتیان.

 

سەرەڕای کەمی سەرچاوە، یەکێتی پشتگیری بەشێکی پێشکەش بە هەندێک لەو ژنانە کردووە لە ڕێگەی خول و ڕاهێنەرایەتی و تۆڕکردنەوە، لە هەوڵێکدا بۆ شکاندنی ئەو گۆشەگیرییە ئابوورییەی کە بەسەریاندا سەپێنراوە، بەڵام ئوم سەعد نورەدین دان بەوەدا دەنێت کە ئەم پشتیوانییە لە پێویستییەکە کەمترە، بە لەبەرچاوگرتنی نەبوونی سیاسەتی حکومەت کە هەژاری وەک پرسێکی پێکهاتەیی نەک تاکەکەسی چارەسەر بکات.

 

"تۆڕی ژنانی باشوور... تۆڕکردن وەک ئامرازێکی بەرخۆدان"

یەکێک لە دەستکەوتە هەرە دیارەکانی یەکێتییەکە، بەشداریکردنیەتی لە دامەزراندنی تۆڕی ژنانی باشوور، کە ژنانی لە باکگراوند و پیشەی جیاواز لە باشوور کۆکردەوە، لە سیاسەت و ئابوورییەوە تا یاسا و تەندروستی و پەروەردە.

 

ئوم سەعد نورەدین پێی وایە ئەم تۆڕە ژنانە تەنها دەستکەوتێکی ڕێکخراوەیی نین، بەڵکو ئامرازێکن بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئابووری نافەرمی، شوێنی ئاڵوگۆڕ و پشتیوانی دروست دەکات، ئەو گۆشەگیرییە دەشکێنێت کە ژنان لە ڕووی ئابوورییەوە سست دەکات، بەتایبەتی لە هەرێمێکدا کە بەدەست پەراوێزخستنی جوگرافی و ژێرخانی سستەوە دەناڵێنێت.

 

هاوڕایە کە گەورەترین کێشەی بەردەم پڕۆژەکانی ژنان لە باشوور بەرهەمهێنان نییە، بەڵکو بەبازاڕکردنە، ژنان خاوەنی کارامەیی بۆماوەیین، بەتایبەتی لە پیشەسازییە نەریتییەکان، بەڵام دەستڕاگەیشتنیان بە بازاڕ نییە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، مەرج نییە زۆری بەرهەم مسۆگەری سەرکەوتنی پڕۆژەکان بکات، بە مەرجێک بەبازاڕکردن لە بازنەی تەسکدا قەتیس بێت و پشتگیری شارەوانییەکان یان دەوڵەتی نەبێت، ئەو بارگرانیکردنی ژنان بە بەرپرسیارێتی تاکەکەسی بەبازاڕکردن بەبێ دابینکردنی پلاتفۆرم بۆ نمایشکردنی بەرهەمەکانیان بە جۆرێک لە وەدەرنانی نەوتراو دەزانێت.

 

"نەبوونی بودجە و دەوڵەتی کشاوە"

ئوم سەعد نورەدین ڕوونی کردەوە، کە کەمی سەرچاوەی دارایی نوێنەرایەتی ئاڵەنگاریەکی بنەڕەتی دەکات، چ لەڕووی پارەدارکردنی پڕۆژەکان و چ لەڕووی پاڵپشتیکردنی خودی سەندیکاکە، پشتیوانی حکومەت نزیکە لە نەبوون، بەشداریی کەرتی تایبەت سنووردارە، لە کاتێکدا پشتیوانی ڕێکخراوەکان بە کەمی ماوەتەوە بۆ دابینکردنی هەموو پێداویستییەکانی ژنان، وتی: نەبوونی حکومەت نەک تەنها لە کەمی بودجەدا دیارە، بەڵکو لە نەبوونی بنکەدراوەشدا دیارە، کە دەستڕاگەیشتن بە ژنان دەکاتە کارێکی نزیک لە مەحاڵ، و دەبێتە هۆی ئەوەی دەستپێشخەرییە فێمینیستەکان لە سێبەردا کاربکەن، بەبێ پشتیوانی دامەزراوەیی.

 

ئوم سەعد نورەدین نموونەی ئەو ژنانە دەگێڕێتەوە کە بە پاڵپشتی یەکێتی توانیان کارە نافەرمیەکانیان بگۆڕن بۆ پڕۆژەی ڕێکخراوتر لە بوارەکانی پیشە دەستییە نەریتییەکان، جوانکاری، خولی پەروەردەی، میدیا و فۆتۆگرافی.

ئاماژەی بەوەدا، کە لە ٤٠٪ی فێرخوازان توانیویانە پڕۆژەکانی خۆیان دەستپێبکەن، بە لەبەرچاوگرتنی ئەم ڕێژەیە، هەرچەندە کەم بوو، بۆ ئەوەی ڕەنگدانەوەی توانایەکی بەرچاو بێت ئەگەر بەدواداچوون، بودجە و پاراستن دابین بکرێت.

 

ژنان دوای خولی پەروەردە پێویستیان بە چییە؟

ئوم سەعد نورەدین جەختی لەوە کردەوە، کە ژنان لە باشوور پێویستیان بە تەنها خولی پەروەردەی نییە، بەڵکو پێویستیان بە سیستەمێکی پاڵپشتی گشتگیر هەیە کە بریتی بێت لە دابینکردنی پارە و بەدواداچوون لە دوای دامەزراندن و ڕاوێژکاری بەردەوام، چونکە هاتنە ناو بازاڕی کار پڕە لە مەترسی، بە تایبەت لە ئابوورییەکی ناجێگیردا.

 

هەروەها جەختی لە گرنگی ڕێکخستنی پێشانگە و بازاڕە ناوخۆییەکان کردەوە کە لەلایەن شارەوانییەکانەوە سپۆنسەر دەکرێن، دواتر پەرەدەسەنن بۆ پلاتفۆرمی نیشتمانی، ئەمەش ڕێگە بە پڕۆژەکانی ژنان دەدات لە پەراوێزەوە بگوازرێنەوە بۆ کایەی گشتی، ئوم سەعد نورەدین بەردەوامیی ئابووریی نافەرمی بە بەردەوامی پەراوێزخستنی ژنان لە باشوورەوە دەبەستێتەوە و جەخت لەوە دەکاتەوە، کە پیشەسازییە نەریتییەکان و پیشە دەستییەکانی ژنان نوێنەرایەتی سەرمایەیەکی ئابووری و کولتووری کۆکراوە وەرنەگیراون، وتی: بەهێزکردنی ژنان نەک تەنها بە واتای خستنەڕوویان لە بازاڕدا، بەڵکو داننان بە مافیان لەسەری و پاراستنیان.

 

لە باشووری لیبیا ژنان داوای خێرخوازی ئابووری ناکەن، بەڵکو داوای دانپێدانان و سیاسەتی دادپەروەرانە و شوێنی بینین دەکەن، کاتێک کاری ژنان دیار بێت، بەهێزکردن دەبێتە ڕاستی، نەک تەنها دروشم.