كۆیه: كەسوكاری ئەنفالكراوان سەردانی گۆڕەبەكۆمەڵەكانیان لە نوگرە سەلمان کرد
شاندێک له كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوان له‌گه‌ڵ به‌ڕێوبه‌رایه‌تی شەهیدان وئه‌نفالكراوان له سنوری شاری کۆیە له نۆگره سه‌لمان، بۆ سێهه‌م جار سه‌ردانی ده‌زگای شه‌هیدانی عێراق و گۆڕی به كۆمه‌ڵی شه‌هیدانیان كرد.
شیا كۆیی
كۆیه- گه‌ر سه‌یربكه‌ین حكومه‌تی به‌عس چۆن وشه‌ی ئه‌نفالی به‌كارهێنا بۆ جینۆسایدكردنی گه‌لی كورد، خۆی وشه‌ی ئه‌نفال زاراوه‌یه‌كی عه‌ره‌بیه، هه‌ربۆیه گه‌ر راڤه‌ی بكه‌ین له فه‌رهه‌نگه‌كانی زمانی عه‌ره‌بیدا به‌واتای (غه‌نیمه - ده‌ستكه‌وت) دێت، به‌ڵام له‌گه‌ڵ بێباوه‌ڕاندا (نه‌یارانی ئیسلام) زۆربه‌ی زانایان رایان وایه ئه‌نفال به‌و ماڵ و سامانه‌و ئاژه‌ڵ و كه‌لوپه‌لانه ده‌وترێت كه شه‌ڕكه‌ره‌كانی موسوڵمانان له شه‌ڕدا له بێباوه‌ران به‌ده‌ستیده‌هێنن، ئه‌نفال ناوی هه‌شته‌مه‌م سوڕه‌تی قورئانی پیرۆزه و له ده‌قه قورئانییه‌كه‌دا ئه‌نفال مرۆڤ ناگرێته‌وه، به‌ڵام لای به‌عسییه‌كان مرۆڤ تاكه ئامانج بوو، رژێمی شۆڤینیزمی به‌عس ئه‌و سوره‌ته‌ی به‌عسیزمانه له‌سه‌ر میللـه‌تی كورد جێبه‌جێ كرد.
شاندێک له كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوان له‌گه‌ڵ به‌ڕێوبه‌رایه‌تی شەهیدان وئه‌نفالكراوان له سنوری شاری کۆیە له نۆگره سه‌لمانی، بۆ سێهه‌م جار سه‌ردانی ده‌زگای شه‌هیدانی عێراق و گۆڕی به كۆمه‌ڵی شه‌هیدانیان كرد.،وداوایانكرد رووفاتی كه‌سوكاریان بگه‌ڕێندرێنه‌وه بۆ زێدی خۆیان و قه‌ره‌بوی مادی و مه‌عنه‌وی بكرێنه‌وه،و به‌هیوان رۆژیك بێت ئه‌وانیش بتوانن له‌ناوچه‌كانی خۆیان سه‌ردانی گۆڕی كه‌سوكاریان بكه‌ن،كه‌مێك له‌زامی دڵیان ساڕیژ بێت
تاڤگه حه‌مه ساڵەح، به‌ڕێوه‌به‌ری كاروباری شه‌هیدان وئه‌نفالكراوان له شاری كۆیه، سه‌باره‌ت به سه‌ردانه‌كه‌یان بۆ نۆگره‌سه‌لمان له دیمانه‌یه‌ك بۆ ئاژانسەکەمان باسی ئه‌و كاره‌ساته گه‌وره ده‌كات كه ئه‌وان بینیویانه وچۆن مرۆڤ شۆك ده‌بیت به‌و دیمه‌نانه وده‌ڵێت، ئه‌وه‌ی زۆر كاریگه‌ری هه‌بوو له‌سه‌رم له‌و گه‌شته‌م دۆزینه‌وه‌ی كه‌له‌سه‌رێكی مندڵێك بوو كه ته‌نیا دوو ددانی تێدابوو.
.
تاڤگه وتی: ئێمه وه‌ك كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوان لە سنوری شاری كۆیە هەمووساڵێك مانگێك یادی كاره‌ساتی ئه‌نفال ده‌كه‌ینه‌وه،لەوكاتەدا و بۆئەم ساڵ ویستمان شتێكی تەقلیدی نەكەین وەك هەموساڵانی پێشوو، پێمان باشبوو وەك دڵنەوایەك بۆكەسوكاری ئەنفالكراوان بیان بەین بۆ ئەوشوێنانەی گۆڕە بەكۆمەڵەكانی لێیە وبەندیخانەكانی لێیە كە پیش ئەوەی زیندە بەچاڵ بكرێن لەو بەندیخانانە بوونە كە لە نۆگرە سەلمانە لە پارێزگای سەماوە،یان لەو بیابانانەی كە هیچ هێمایەكی تێدانیە بۆژیان، وكەسوكاری ئێمە بەزیندوێتی وتوێنێتی لەوێ نێژراون تا بیرمان نەچێتەوە، قوربانیەكان چۆن بۆ نیشتمان و شۆڕشی كوردی هاوكات دڵنەوایەك بێت بۆكەسوكاری ئەنفالكراوان ونەوەی داهاتوو ببینن كورد بەچ دۆزەخێكدا تێپەڕیوە تا گەیشتوە بەو رۆژە.
ئامانجتان چبوو لەو گەشتە كە ئەوە سێهەم جارە دەچن بۆ بیایەنەكانی نۆگرە سەلمان لە خواروی عێراق؟
تاڤگە حەمەساڵح وتی: بۆ ئەمجارە گەشتەكەمان جیاوازتربوو لەجارەكانی دیكە وهەماهەنگیمان درووستكرد لەگەڵ دەزگای شەهیدانی عێراق، بۆگەیاندنی داواكاری كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان، ئەوانیش هەماهەنگیەكی جوانیان كرد بە پیشوازیەوە داواكاریەكانیان لە ئێمە وەرگرت، وداوامانكرد كە بەشی گۆڕە بەكۆمەڵەكان وەك ناوچەكانی دیكەی عێراق بتوانین روفاتەكان وبەڵگەنامەكان وەربگرینەوە و لەشاری كۆیە بە دیكۆمێنتی بكەین.
داواكاری كەسوكاری شەهیدان وئەنفالكراوان چین؟
تاڤگە حەمەساڵح وتی: داواكاریەكان بریتین لەوەی ئێمەش وەك هەریەك لە قوربانیانی خاكی عێراق بێ بەش نەبین لەهەمو ئەو ئیمتیازاتانەی وەری دەگرن وسودمەندبین، وەك بیمەی تەندروستی و سودمەندبوونی منداڵە شەهید و ئەنفالكراوەكان لە بیمەی خوێندن ودەرچوەكان پشكیان هەبێت لەخوێندنی ماستەرو دكتۆرا، وداواكاریەكی دیكەمان ناسینەوەی ئەو روفاتانەی لە گۆڕە بەكۆمەڵەكان دەدۆزرێتەوە كاری ناسینەوەی بۆبكریت هەریەكە و بگەڕێندرێتەوە ناوچەكەی خۆی تا كەسوكاری قوربانیان ئەوەندە ئازارنەكیشن بچن بۆئەو شوێنە دوورانە بۆسەردانی گۆڕی كەسوكاریان.
ناخۆشترین شت چبو لەو گەشتە سێ رۆژیەی بینیتان و چە هەستێكتان بۆدرووستبوو؟
تاڤگە حەمەساڵح لو درێژەی وتەکانیدا ئاماژە بەوە دەکات کە: ئەوەی لە بیابانەكانی نۆگرەسەلمان دەیبینی بەزمان باسناكرێت تا خۆت نەیبینی من ناتوانم بەچەند وشەیەك باسی بكەم، چونكە هەركەسێک بچێتە ئەو شوێنە توشی شۆك دەبێت، درێژی ڕێگاكە هیلاكت دەكات بەڵام كە دەگەیە ئەوێ بیر لەوە دەكەیەوە ئەوكەسوكارەت لەناو ئۆتۆمبێلێكی كەپس بێ هەواو بێ نان وئاو گەرما ،دان بەخۆتدا دەگری، كاتێک دەگەیە بیبانەكە كە شوێنی ژیانی تێدانیە تەنانەت ستونێكی كارەباشی تێدانیە، دڵت دەكوشرێت تەزوت بەگیاندا دێت،كاتێک بیردەكەمەوە دایكێک منداڵەكەی لە بەرچاوی گولەباران بكرێت یان بە پێچەوانەوە دەبێ چ هەستێک بێت هەرچی دەكەی فرمێسک بەچاوتەوە ناوەستێت كاتێک خۆت دەخەیتە جێی ئەوان بۆیە هەركەسێک ئەو شوێنە ببینێت دەبێتە كەسێكی دیكە وهەرگیز ناتوانێت لەبیری بكات.
تاڤگە سەبارەت بە شاری كۆیە كاتێک خەڵكی گوندەكان هاتن بۆ ناوشارەكان وهانایان هێنا بۆ مقەركانی مستەشارەكان وتیی:لەناو كۆیە خۆیان رادەستكرد وەک هاوڵاتیەكی سڤیل، وئەوانەی چەكداریشن چەكەكانیان رادەستكرد بەهۆی ئەو بڕیارەی لێبوردنەی هەبوو ژیانیان بپارێزرێت، بەڵام بەداخەوە هەمویان رادەستی حكومەت كرد بەزیلی عه‌سكه‌ری بردیانن بۆ تۆپزاوا ولە بەرزۆری خەڵكەكە هەمویان زیندەبەچاڵكردن و بەزیندوی خۆڵیان بەسەرداكردن ، روفاتی هەر دایكێک دەبینی منداڵێکی لە باوەشیدا شاردۆتەوە تا ژیانی بپارێزن دایكەكان و كچەكان هەمو چاویان بەستراوە بەڵام منداڵێک نابینی چاوی بەسترابێت بۆیە پێدەچێت منداڵەكان بەخۆڵ و ترس مردبن زۆر زەحمەتە بۆتانی باس بكەم كە كەلەسەرێكی بچوک بەقەد مشتێكی دەستە تەنیا دوو ددانی تێدایە، بیر لەوە دەكەمەوە ئەو منداڵە چۆن بانگی دایكی كردبێت وچۆن هەستی ترسەكەی دەربڕیوە لەو هەمو دەنگەو گولە بارانەدا.
بۆچ دوای ئەو هەمو ساڵە روفاتەكان نەهێنراوە كوردستان ئایا كەمتەرخەمی كوردە یان لایەنی پەیوەندیدار كێ بەرپرسیارە؟
تاڤگە حەمەساڵ وتی:بێگومان بێخەمی كوردە خۆمان خەمساردبووینە كە نەتوانین بەیەک دەنگ وبەیەک ڕەنگ ڕێكەوین وكەسوكاری ئەنفالكراوان بهێنەوە، دەبوو هەر زوو دوای ئازاد كردنی كوردستان كاریان لەسەربكردبایە و سمپڵی خوێن وەربگرن داتایەک وەربگرن تا بتوانین بیكەین بەبەڵگە و بە جینۆسایدی بناسینین، بەداخەوە تا ئیستاش لەسەر هەندێک پرس یەكگرتوو نین و هەریەكەو بۆ بەرژەوەندی كەسی خۆی هەوڵدەدات یان بۆ بەرژەوەندی حیزبی بۆیە بەداخەوە كەمتەرخەمی لە خۆمانە لە كەسایەتیە سیاسیەكانە كە ئەودەرفەتەیان نەقۆستەوە وەك سامانێكی گرنگ گرنگی پێبدەن.
لە بارەی سپڵی خوێنەكان دەتانەوێ چبكەن؟
تاڤگە حەمەساڵ وەڵامی دایەوە و وتی: ئێمە وەک بەڕێوبەرایەتی شەهیدان وئەنفالكراوانی كۆیە هەوڵی تەواومان بۆ ئەوەیە كە زۆرترین كەسوكاری قوربانیان سمپڵی خوێنی لێوەربگرین و دۆسیەی كۆیەمان لە بەردەست بیت وتا لەكاتی هەڵدانەوەی گۆڕە بە كۆمەڵەكان بتوانین روفاتەكان بگەڕێنینەوە گەر یەک روفاتیش بێت بۆ ئێمه گرنگه.
شیاوی وتنه پرۆسەی ئەنفال لە ساڵی١٩٨٨ لەلایەن رژێمی بەعس بە هەشت قۆناغ جێبەجێکرا، بەگوێرەی خەمڵاندنەکان زیاتر لە ١٨٢هەزار لە ژن و منداڵ و پیاو شوێن بزرکران.
سەرەتای پرۆسەکە حکومەتی بەعس بە واژۆی سەدام حسێن، بڕیاری ژمارە ٤٠٠٨ـى بۆ هەریەکە لە فەیلەقی (١و ٢ و٥) نارد، بڕیارەکە رێککەوتی٢٠.٦.١٩٨٧ ـى بەسەرەوەیە، بە حەوت خاڵ بڕیاری چۆڵکردنی گوندەکانی هەرێمی کوردستانی دەرکرد.
عەلی حەسەن مەجید ئەندامی سەرکردایەتی هەرێمایەتی حزبی بەعس سەرپەرشتی ئەو پرۆسەیەی دەکرد.
لەبارەی ناونانی پرۆسەی ئەنفال، سوڵتان هاشم لە کاتی پرۆسەی دادگاییکردنی لەساڵی ٢٠٠٦وتی “ئەوەی ناوی لە پرۆسەی ئەنفال نا، فەرماندەی فەیلەقی یەکی سوپای ئەو کاتەی عێراق لیوا ڕوکن کامل ساجت جەنابی بوو .
وله سنوری كۆیه (٨٥٦) هاوڵاتی له ژن ومنداڵ ئه‌نفال كران كه ئه‌وه‌نده‌ی ناویان نوسراوه ژماره‌ی ژنه‌كان (٧٣)ژنه و نزیكه‌ی (٣٠٠)منداڵن و ٢٠ تاقانه‌ی ئه‌نفال هه‌یه،كه سه‌رجه‌م كه‌سوكاریان ئه‌نفالكراون.