تركیا ٢٦٣ گوندێن دهۆك داگیركرینه
سەرچاوە؛ کوردستان تایمز
له‌شكه‌رێ تركیا، ٢٦٣ گوندێن پارێزگه‌ها دهۆک داگیركرینه، ژ وان گوندێن هاتینه داگیركرن، نێزیكى ٢٠٠ گوندان هاتینه چۆلكرن و لەشکەرێ تركیا رێ ناده‌ن گوندى ڤه‌گه‌ڕن گوندێن خوه،٢٠١ گوندێن داگيركرى دكه‌ڤنه سنوورێ قه‌زا ئامێدیێ، ٦٢ گوندێن دى دكه‌ڤنه سنوورێ قه‌زا باتووفا سه‌ر ب رێڤه‌به‌رییا سه‌ربخوه یا زاخۆ.
قۆربانيێن ئۆپه‌راسيۆنێن تركيا
ژ سالا ١٩٩١-ێ هه‌تا نوكه، ٣٠٧ وه‌لاتيێن سڤيل ل پارێزگه‌ها دهۆک شه‌هيد و برينداربووينه. لدووڤ داوى ئامارێن كامه‌ران ئۆسمان، نوونه‌رێ رێكخراوا(CPT) ل هه‌رێما كوردستانێ داينه كوردستان تايمز “ئه‌ڤ ساله، ژبه‌ر هێرشێن تركيا ل هه‌رێما كوردستانێ، ٩ وه‌لاتى شه‌هيدبووينه و ٢ وه‌لاتى برينداربووينه، ٦ شه‌هيد وه‌لاتيێن دهۆک بوون. ”
ده‌ڤه‌رێن داگيركرى
ئه‌و ده‌ڤه‌رێن تركیا داگیركرین دچوارچووڤێ وێ پلانا وه‌زاره‌تا به‌ره‌ڤانیا تركیا دانه كو ژ ٢٠١٩-ێ ڤه هه‌ولدده‌ت كو ٣٥ كیلۆمه‌تران ژ سنوورێن باشوورێ كوردستانێ دگه‌ل باكوورێ كوردستانێ بكه‌ته “ده‌ڤه‌را ئارام”، ئۆپه‌راسیۆنێن تركیا ل سنوورێ پارێزگه‌ها دهۆك لسه‌ر سێ ده‌ڤه‌ران هاتینه دابه‌شكرن:
یه‌كه‌م: ده‌ڤه‌را هه‌فته‌نین
دووه‌م: ده‌ڤه‌را به‌روارى بالا
سێیه‌م: ده‌ڤه‌را زاپ
گوندێن داگیركرى ل ده‌ڤه‌راهه‌فته‌نین
ئه‌و گوندێن تركیا ل سنوورێ زاخۆ داگیركرین دهێنه ناسكرن ب ده‌ڤه‌راهه‌فته‌نین كو دبنه ٦٢ گوند و دكه‌ڤنه ناحیه‌یێن بێگۆڤا و ده‌ركار.
خال و بنگه‌هێن له‌شكه‌رێ تركیا ل ده‌ڤه‌را هه‌فته‌نین:
بگشتى، تركیا نێزیكى ٤٥ خال و بنگه‌هێن له‌شكه‌رى ل ده‌ڤه‌را هه‌فته‌نین داناینه كو بنگه‌هێ ژ هه‌موویان مه‌زنتر بنگه‌هێ (گرێبی) یه كو دكه‌ڤیته گوندێ (گرێبی) سه‌ر ب ناحیه‌یا بێگۆڤا، ب كووراتییا نێزیكى ٢٠ كیلۆمه‌تران دناڤ سنوورێ قه‌زا باتووفا دا، ڤى بنگه‌هێ له‌شكه‌رى ٦ تانكێن (لیۆپار) یێن ئه‌لمانى، ٨ زریپۆش و ١٠ ترۆمبێلێن له‌شكه‌رى، دگه‌ل ١٢٠ له‌شكه‌رێن ترك لێنه، ئه‌ڤ بنگه‌هه پشتى ئۆپه‌راسیۆنا ئادارا ١٩٩٥-ێ هاتبوو دانان، لێ خالێن دى یێن له‌شكه‌رى پشتى ٢٠١٩-ێ ل ڤان گوندان و ده‌ڤه‌ران هاتینه دانان:
سه‌نات، گه‌لیێ پسئاغا، شه‌رانشا ژۆرى، گرێ داوه‌تییان، ئه‌ڤله‌هـ، پیربلا، بانكا، هه‌فته‌نین، كه‌شان، زرێزه، نزدوور، مێرگه‌هێ، زاویته، ئاڤا گۆزێ، سۆلێ، رۆسێ، كڕكڕانك، كه‌لۆك بازنگرا.
هه‌مان ده‌م، ٤٠ گوندێن ده‌ڤه‌را هه‌فته‌نین د چۆلكرینه، وه‌لاتى نه‌شێن بچنه گوندێن خوه، نیهاد مه‌سعود، وه‌لاتیێ گوندێ (نزدوور) بۆ كوردستان تایمز گۆت:”چوار ساله، ئه‌م نه‌شێین ب سه‌ره‌دان ژى قه‌ستا گوندێ خوه بكه‌ین، تركان گوندێ مه داگیركرییه و رێ ناده‌ن بچينه گوندێ خوه”.
ده‌ڤه‌را هه‌فته‌نین، به‌راورى بالا و زاپ(مه‌تین) بته‌ماى بووینه ده‌ڤه‌ره‌كا له‌شكه‌رى، هێزێن لیوا ئێك یا زێره‌ڤانێن سنوورى یێن ئیراقێ، هه‌موو هێزێن ئه‌منى يێن حكومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ و پێشمه‌رگه‌يێن پارتى دیمۆكراتى كوردستان، بێى ئاگه‌هدارى و ده‌ستوورا تركیا نه‌شێن هیچ لڤینه‌كا له‌شكه‌رى ل وان ده‌ڤه‌ران بكه‌ن.
روول و ئه‌ركێن هێزێن پارتى دیمۆكراتى كوردستان
هێزێن گرێدايى پارتى دیمۆكراتى كوردستان، روول و ئه‌ركێ وان دگه‌ل ئۆپه‌راسيۆنێن تركيا ئه‌ڤه‌يه؛ نێزیكى ٣٠ (رێبه‌ندان-بازگه‌یان) لسه‌ر جادده‌یێن سه‌ره‌كى و گوندێن نێزیك كه‌مپێن په‌كه‌كێ داناینه، رێ ناده‌ن گه‌ریلا هاتنوچوونێ بكه‌ن، یان گوندى و وه‌لاتى نێزیكى كه‌مپ و جهێن په‌كه‌كێ ببن، هه‌مان ده‌م رێ ناده‌ن وه‌لاتیێن ده‌ڤه‌رێن هاتینه داگیركرن خوه‌نیشندان و خڕڤه‌بوونا ئه‌نجام بده‌ن. رێگرییێن مه‌زن ل روومالێن رۆژنامه‌ڤانى و رۆژنامه‌ڤانێن سه‌ربخوه دكه‌ن و ل دووهه‌يڤێن ده‌ربازبوويى، تيمێن (كه‌نال ٨) و (زۆم) ژ لايێ ئاسايشا ئامێديێ هاتبوونه ده‌سته‌سه‌ركرن.
ده‌ڤه‌را به‌راوارى بالا
تركیا ٧٨ گوندێن ده‌ڤه‌را به‌روارى بالا داگیركرینه و پتر ژ ٥٠ گوندان هاتینه چۆلكرن، ئۆپه‌راسیۆنێن هاڤینا ئه‌ڤ ساله ل زنارێ چیایێ مه‌تین به‌رده‌وامن كو دبیته ده‌ڤه‌را به‌روارى بالا و تركیا ل گوندێ (میسكا، گه‌لیێ بێشیلێ، ده‌رگه‌لێ، گه‌لیێ هه‌سپا، گه‌لیێ بازێ، كانى مه‌زنێ، تیشه‌مبیكێ، بێلیزانێ) به‌رده‌وامیێ ده‌ته ئۆپۆراسیۆنان و دانانا خالێن له‌شكه‌رى، بتایبه‌ت ل گه‌لیێ بازێ و سه‌رێ چیایێ مه‌تینا ل هندا‌ڤ گه‌لیێ هه‌سپان و نێزیك بانك و ئه‌رزا، بگشتى تركان نێزیكى ٣٠ خالێن له‌شكه‌رى ل به‌راواى بالا داناینه ڤان گوندان (گرێ بارۆخێ، مایێ، بێدهێ، هرۆر، كێسته، هۆركێ، دووڤ ئاڤێ، بیركا، كیلكا، دوسكا- سه‌رزێرى، مه‌لخته، هلۆا ژوورى).
سه‌رهات مێسكى، وه‌لاتیێ گوندێ مێسكا بۆ كوردستان تایمز گۆت:”به‌رى ٢ هیڤان، تركان ٢ خانى ل گوندێ مه تۆپبارانكرن و ئاگر به‌ردان گوندێ مه و ناهێلن كه‌س ژ مه بچیته ئاقارێ خوه، له‌وما گوند هاتیه چۆلكرن”.
ده‌ڤه‌را زاپ
ده‌ڤه‌را زاپ، د خه‌باتا چه‌كدارى دا گرنگترین ده‌ڤه‌را گه‌ریلایێن پارتیا كاركه‌رێن كوردستان بوویه، تركیا ل ١٨-ێ نیسانا ٢٠٢٢، “ئۆپه‌راسیۆنا چنگ – قفل” بۆ سه‌ر ده‌ڤه‌را زاپ ئه‌نجامدا و هه‌تا نوكه به‌رده‌وامه، پترين خالێن له‌شكه‌رى ل ده‌ڤه‌را زاپێ چێكرينه كو نێزيكى ٥٠ خالانه، جادده‌يێن نێزيك سه‌رزێرى و چه‌مجۆ كو ئه‌ڤ دوو جادده ژ سنوورێ باكوور راسته‌وخوه دهێنه ناڤ باشوور واته سنوورێ ئامێديێ، له‌شكه‌رێ تركيا ژماره‌كا رێيان ژ ڤان جادده‌يان كێشاينه ده‌ڤه‌را نێروه‌يان و زنارێ مه‌تينا و كۆره‌ژارى و (ئاڤا مارك).
ده‌ڤه‌را زاپ به‌رفره‌هترين ده‌ڤه‌ره، چنكو به‌شه‌ك ژ گوندێن به‌روارى بالا و ٧٤ گوندێن رێكانييان، ٢٤ گوندێن نێروه‌يان، ٨ گوندێن دوسكى ژووريان، ٨ گوندێن نهێلييان ل خوه دگريت و ٨ گوندێن ده‌وروبه‌رێن سهنتهرێ ئامێديێ ژى گه‌له‌ك نێزيك ده‌ڤه‌را زاپن و هه‌مى ل ژێر داگيركارى و كۆنترۆلا تركانه.
بۆچى ل زاپ شه‌ڕ به‌رده‌وامه؟
سێ ساله، تركيا باشترين ته‌كنۆلۆژيا له‌شكه‌رى و باله‌فڕان بكاردهينيت، لێ نه‌شييايه گه‌ريلان ژ زاپ ده‌ربێخيت، بهێزترين گۆرزێن گه‌ريلان ل دى له‌شكه‌رێ تركيا ل ده‌ڤه‌را زاپ-ه. چنكو زاپ ژ لايێ جۆگرافى ڤه ده‌ڤه‌ره‌كا گه‌له‌ك سه‌خته و بۆ شه‌ڕێ پارتيزانى زاپ گه‌له‌ك نێزيكى رۆژهه‌لاتێ چيايێ گاره‌يه كو بتنێ ٢ كيلۆمه‌تران ژ گاره دوو‌ره، گه‌ريلان دشێن خوه ژ چاڤدێرييا هێزێن پارتى بپارێزن و ژ گاره بگه‌هنه زاپ و هێرشى تركان دكه‌ن، شێلادز و دێره‌لۆك و گوندێن به‌رچێ وگوهه‌رزێ و بلاڤه و سه‌رگه‌لێ د ئاڤانه، گه‌له‌ك گه‌نجێن وان گوندان وه‌ك هه‌ڤسۆزى دگه‌ل گه‌ريلان يان ژ بێكارى، هاريكارييا گه‌ريلان دكه‌ن، يان بازرگانيێن بچووك دكه‌ن، له‌وما گه‌ريلا دشێن بۆ ده‌مه‌كێ درێژ ل زاپێ بمينن و خوه ڤه‌شێرن، يان هێرشان ئه‌نجام بده‌ن.
پێكهاتا له‌شكه‌رێ تركيا
د ئۆپه‌راسيۆنێن سنوورێ پارێزگه‌ها دهۆك دا، تركيا باشترين يه‌كه‌يێن له‌شكه‌رێ خوه و باشترين ئه‌فسه‌رێن خۆدان سه‌ربۆر بكاردهينت.
دهه‌مان ده‌م دا ژماره‌كا كوردێن باكوور كو تركيا دبێژيتێ: “زێره‌ڤانێن گوندان (جاش- قۆرۆجى) ” به‌شدارن و ل خالێن له‌شكه‌رى يێن سه‌نات و نزدۆر و كێسته و هرۆر دمينن كو ژماره‌ياوان نێزيكى ٣٠٠ كوردانه و ژ عه‌شيره‌تێن ژيركى و گۆيى پێكدهێن كوهێزا هه‌رى پتر ژ قۆرۆجييان پشته‌ڤانيا ئۆپه‌راسيۆنان دكه‌ت هێزا جه‌عفه‌ر به‌نه‌ك، كه‌ڤنه قۆرۆجيێ ده‌ڤه‌را قلابانا باكوورێ كوردستانه.
چه‌كێن تركيا
تركيا بۆ پتريا ئۆپه‌راسيۆنان و دابه‌زاندنا له‌شكه‌ران ل جهێن بلند وه‌ك كێسته، هرۆر، كوڕه‌ژار هه‌ليكۆپته‌را شينۆك بكارهينايه و هه‌ليكۆپته‌رێن سكۆرسكى پارێزڤانييا وێ دكه‌ن، باله‌فڕێن ئێف١٦ و هه‌مى جۆرێن درۆنان دهێنه بكاريهنان، دگه‌ل زڕيپۆشان و بارهه‌لگرێن له‌شكه‌رى، لێ هه‌تا نۆكه تركيا ژبلى بنگه‌هێن گرێبى، بامه‌رنێ، سيريێ، گرێن بارۆخێ تانك بۆ ئۆپه‌راسيۆنان بكارنه‌هيناينه.
گاره
هه‌موو ئۆپه‌راسيۆن و داخوه‌يانيێن به‌رپرسێن تركيا ئاماژه‌نه كو ئۆپه‌راسيۆنا بهێت يا تركيا دێ بۆ سه‌ر ده‌ڤه‌را گاره بيت، ئه‌گه‌ر تركيا وێ ئۆپه‌ر‌اسيۆنێ ئه‌نجام بده‌ت دێ رووبه‌رەکە مەزن ژ پارێزگه‌ها دهۆك داگيركه‌ت، وى ده‌مى له‌شكه‌رێ تركيا ب ترۆمبێلێ بتنێ دێ نيڤ ده‌مژمێرێ ژ ده‌ڤه‌را باشيك دووربيت كو نێيزيكى ٦٠٠ له‌شكه‌رێن تركيا ل وى بنگه‌هێ باشيك هه‌نه.
ئه‌گه‌ر تركيا بشێت چايێ گاره بته‌مامى كۆنترۆل بكه‌ت، هه‌تا ئاسته‌كێ گه‌له‌ك مه‌زن دێ شێت په‌كه‌كێ ل بادينان واته دهۆك سنوردار بکەت، د هه‌مان ده‌مدا دێ چه‌ندين كێلگه‌هێن په‌ترۆلا گاره داگيركه‌ت وه‌ك كێلگه‌هێن سه‌رسنك، چه‌مانكێ.
ديمه‌نێ گشتى
بگشتى نێزيكى ٤٠٪ ژ نه‌خه‌شيێ پارێزگه‌ها دهۆك كه‌ڤتييه ژێر داگيركارى و هه‌يمه‌نه‌يا له‌شكه‌رێ تركيا، ١٢٥ خالێن له‌شكه‌رى و بنگه‌هـ هاتينه دانان، نوكه نێزيكى سێ هزار له‌شكه‌رێن تركيا ل سنوورێ پارێزگه‌ها دهۆك-ن، ژبلى ئه‌و ٢٠٠ گوندێن هاتينه چۆلكرن، مه‌ترسييا چۆلكرنێ كه‌ڤتييه سه‌ر كۆمه‌لگه‌ها سيريێ، ناحيه‌يێن شێلادز و دێره‌لۆك، گوندێن نهێلێ، كۆمه‌لگه‌ها قه‌دش، ناحيا بامه‌ڕنێ، ئه‌گه‌ر ئه‌و ده‌ڤه‌ره هه‌مى چۆل ببن پتر ژ ١٠٠ هزار كه‌سان ژ نه‌چارى دێ قه‌ستا سهنتهرێ دهۆك كه‌ن. لێ هه‌تا نوكه حكومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ هيچ كارڤه‌دان و پێرابوونێن دژى هێرشێن تركيا نينن.