١٠ ساڵ شۆڕشی ڕۆژئاوا لەسەر ٩ بنەمای نەتەوەی دیموکراتیک...٢؛ خۆبەڕێوەبەری دیموکراتیک

گەلی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بە نەتەوە و ڕەگەز و ئایین و زمان و کولتوری جیاوازەوە لەگەڵ شۆڕشی ١٩ی تەمموزدا مۆدێلی نەتەوەی دیموکراتیکیان لەبری دەوڵەت-نەتەوە هەڵبژارد و سیستمی خۆبەڕێوەبەری دیموکراتیکیان دامەزراند.

بەرچەم جودی

 

کۆبانێ- نەتەوە وەک چەمکێک، فۆرمێکە لە کۆمەڵگەی خێڵ و کڵان و هۆزە پەیوەندیدارەکان کە لەسەر بنەمای یەکسانی زمان و کولتوور خۆیان بەڕێوەدەبەن، نەتەوە بریتییە لە کۆمەڵێک کەس کە هۆشیارییەکی هاوبەشیان هەیە، سەرەڕای جیاوازی لە ڕەگەز، ئایین، ڕەنگ، زمان، کولتوور، نەتەوە و تەنانەت ڕەچەڵەکی نەتەوەیی. دیموکراسیش وەک چەمکێک لە بنەڕەتدا گوزارشت لە میتۆدی چارەی خۆنووسینی خەڵک دەکات، ئەو گەلانەی کە لە دەرەوەی چوارچێوەی ئیدارەکانی دەوڵەت و دەسەڵات و مۆدێرنیتەی سەرمایەداری بەڕێوەدەبەن، دەچنە چوارچێوەی دیموکراسیەوە.

 

نەتەوەی دیموکراتیک نەتەوەیەکی نمونەییە کە نەخۆشی دەسەڵات و ناسیۆنالیزم و سێکسیزم ڕەتدەکاتەوە، لە جیاتی هۆشیاری دەوڵەت-نەتەوەیی بە یەک زمان و یەک کولتوور و یەک ئایین و یەک ئاڵا و هتد، فرە زمان و فرە کولتوور و فرە پێکهاتەیی لەخۆدەگرێت. بۆیه مۆدێلی نەتەوەی دیموکراتیک چارەسەری ئەو پەیوەندییە کۆمەڵایەتییە هەزاران ساڵەیەیە کە شێوێندراوە و کۆمەڵگە دەگەڕێنێتەوە بۆ سروشتی خۆی و دەبێتە بەدیلی سیستمی دەوڵەت-نەتەوە.

 

ئەم مۆدێلە بۆ یەکەمجار لەلایەن ڕێبەری گەلی کورد، عەبدوڵا ئۆجالان پەرەی پێدراوە، ڕێبەر عەبدوڵا ئۆجالان لە بەرگرینامەی مانیفێستی شارستانیەتی دیموکراتیک، بە وردی باسی ئەم مۆدێلە دەکات و دەڵێت: "بۆ ڕزگاربوون لە قەیرانی سەرمایەی دارایی نەتەوەی دیموکراتیک ڕاستترین ڕێگەی سیاسی و ئەخلاقییە کە مۆدێلی ناوخۆیی و جیهانی شانبەشانی یەکتر پێشدەخات".

 

بەڕێوەبەری خۆسەر و ژیانی سیاسی ئۆرگانی نەتەوەی دیموکراتیکە

مۆدێلی نەتەوەی دیموکراتیک لەسەر ٩ بنەمای بنەڕەتی دامەزراوە، یەکێک لەو بنەمایانە بەڕێوەبەری خۆسەر و خۆبەڕێوەبەری دیموکراتیکە.

 

چەمکی ژیانی سیاسی و خۆبەڕێوەبەری دیموکراتیک وەک چەمکە بنەڕەتییەکانی سیستمی نەتەوەی دیموکراتیک پێناسە دەکرێت. ئەگەر سیستمێکی بەڕێوەبردن دانەمەزرێت، ئەوا مرۆڤ تەنانەت ناتوانێت باسی مۆدێلی نەتەوەیەکی دیموکراتیکیش بکات، بۆ ئەوەی ئەم مۆدێلە بچێتە بواری جێبەجێکردنەوە و جێبەجێ بکرێت، پێویستە ئیدارەیەکی جیاواز و سیاسی دابمەزرێت کە بتوانێت ئامانجی ئەم مۆدێلە بەدیبهێنێت. بەڕێوەبردن وەک چەمکێک دیاردەیەکی کولتووری و هەمیشەییە لە کۆمەڵگەدا و گوزارشت لە ڕێکخستن لە گەردوون و دەربازبوون لە پشێوی دەکات، هەربۆیە مرۆڤ دەتوانێت بە مێشکی کۆمەڵگە ناویببات، کاتێک چەمکەکانی خۆسەری و بەڕێوەبردن کۆدەبنەوە، میتۆدی خۆبەڕێوەبەری دروستدەبێت، بە واتای کۆمەڵگەیەک کە خۆی بەڕێوەدەبات و پشت بە پەیڕەو و بنەماکانی مۆدێلی نەتەوەی دیموکراتیک دەبەستێت.

 

چەمکی سیاسەت بە واتای بەڕێوەبردنی ئازاد و گەشەسەندنی کۆمەڵگە دێت. سیاسەت بریتییە لە بواری ئازادی کۆمەڵگە و دروستکردن و پەرەپێدانی واتا و ئیرادەی کۆمەڵگەیە، سیاسەتی دیموکراتیک شوناسێکی هەیە، بەرزکردنەوە و بەهێزکردنی ئاستی سیاسەت لە کۆمەڵگەدا بناغەی بنیاتنانی دیموکراسی دادەنێت، بۆیە تا گەلێک و کۆمەڵگەیەکی ئازاد بژی، مەرجی یەکەم هێشتنەوەی خەڵکە لەناو دۆخی سیاسەتدا، بۆ پەیڕەوکردنی نەتەوەیەکی دیموکراتیک بە شێوەیەکی دروست گرنگە دیاردەی سیاسی جێبەجێ بکرێت، چونکە سیاسەت هێزێکی ڕێکخستنی ناوازەیە و تا سیاسەت بەهێزتر بێت، سیستمی دەوڵەت-نەتەوەیی لاوازتر دەبێت.

 

سەربەخۆیی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا لە ١٩ی تەمموزەوە دەستیپێکرد

لە ١٥ی ئازاری ٢٠١١دا خەڵكی سوریا بەشدارییان لە ڕاپەڕینەکانی بەهاری گەلان كرد و ئەو ڕاپەڕینە گۆڕدرا بۆ ململانێ و لە ساڵی ٢٠١٢ەوە تا ئێستا لە سوریادا شەڕێکی ناوخۆیی و جیهانی بەڕێوەدەچێت، لەناو ئەو ڕاپەڕینەدا گەلی ڕۆژئاوای کوردستان کە بە ئایدۆلۆژیای ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان خۆیان ڕێکخستبوو، ئامادەکارییان بۆ دەستپێکردنی شۆڕشێکی خۆسەر کرد، ئەم ئامادەكاریانە كە سەركەوتنێكی بەهێزی هەبوو، لە ١٩ی تەمموزی ٢٠١٢دا گەیشتە لوتکە، كاتێك شۆڕشی رۆژئاوای كوردستان ڕاگەیەندرا هەر سێ ناوچەكەی عەفرین و جەزیرە و كۆبانێ خۆسەری و سەربەخۆیی خۆیان ڕاگەیاند.

 

بە شکستپێهێنانی سیستمی ڕژێمی سوریا دەبوو لە ناوچەکەدا سیستمێک دابمەزرێت، بۆیە گەلی ڕۆژئاوا مۆدێلی نەتەوەی دیموکراتیکیان هەڵبژارد کە پشت بە یەکسانی و دیموکراسی و ئازادی دەبەستێت و بەوپێیە دەستیانکرد بە بنیادنانی سیستمەکەیان، ڕۆژئاوای کوردستان لە ساڵی ٢٠١٢ تا ٢٠١٤ لەلایەن کۆمیتە و ئەنجومەنی گەلەوە بەڕێوەدەبرا، لە ماوەی دوو ساڵدا زۆر پێشهاتی سیاسی و كۆمەڵایەتی لە ڕۆژئاوا و سوریا ڕوویاندا، بۆیە دەبوو شێوازی بەڕێوەبردنی دامەزراو فراوانتر بكرێت و جێگر بکرێت.

 

مۆدێلی نەتەوەی دیموکراتیک لەگەڵ دامەزراندنی بەڕێوەبەری خۆسەر جێبەجێکرا

رۆژی ٢١ی کانوونی دوومەی ٢٠١٢ یەكەمین خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیک لە هەرێمی جەزیرە، لە ٢٧ی مانگدا لە کۆبانێ و لە لە ٢٩ی مانگیشدا لە هەرێمی عەفرین ڕاگەیەندرا، لە سیستمی خۆبەڕێوەبەریدا ئەو چەمک و ڕێبازانەی کە لە سیستمی دەوڵەت-نەتەوەدا دەوروژێنرێن، گۆڕانکارییان بەسەرداهات. بۆیە لەبری بەکارهێنانی شێوازی تاک سەرۆکی، شێوازی هاوسەرۆکایەتی بەکاردەهێنرێت. لەلایەکی دیکەوە هەموو پێکهاتەکانی هەرێمەکە لە هەموو ئەنجومەن و دەستە و فەرمانگەکاندا بە شێوەیەکی یەکسان و دیموکراسی بە ڕەنگ و شوناسی خۆیان جێگەدەگرن،  بەهەمان شێوە لە ڕۆژئاوای کوردستان سیستمی خۆبەڕێوەبەری کە سەرچاوەکەی مۆدێلی نەتەوەی دیموکراتیکی ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالانە، لەسەر بنەمای پاراستنی ژیانی سیاسی و دیموکراسی دامەزراوە.

 

بەو پێیەش لە هەموو جومگەکانی بەڕێوەبردندا، کە دەستە و ئەنجومەن و فەرمانگەن خۆبەڕێکخستن هەیە، ئەنجومەنی یاسادانان باڵاترین ئەنجومەنە بۆ پەسەندکردن و ڕەواکردنی ڕێککەوتن و بڕیارەکانە. ئەنجومەنی جێبەجێکردن بریتییە لە ئەنجوومەنی بەڕێوەبردن و جێبەجێکردنی بڕیار و یاساکان. ئەم ئەنجومەنە لە ١٦ دەستە پێکدێت. دەستەی شارەوانی و ژینگە، دەستەی پەیوەندییەکانی دەرەوە، دەستەی بەرگری، دەستەی کاروباری ناوخۆ، دەستەی کاروباری بنه‌ماڵه‌ی شەهیدان، دەستەی ژنان، دەستەی رۆشنبیری و هونەر، دەستەی گەشتوگوزار و پاراستنی شوێنەوارەکان، دەستەی پەروەردە و فێربوون. دەستەی ئابووری، دەستەیی دارایی،  دەستەی کاروباری کۆمەڵایەتی، دەستەی تەندروستی، دەستەی وزە، دەستەی گەنجان و وەرزشی و دەستەی داد. جگە لەو دەستانە، دەیان فەرمانگەش هەن.

 

بەبۆنەی تێپەڕینی ١٠ ساڵ بەسەر شۆڕشی ١٩ی تەمموزدا هاوسەرۆکی ئەنجومەنی یاسادانانی هەرێمی فورات لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا، فەوزیە عەبدی، سەبارەت بە گرنگی بەڕێوەبەری خۆسەر و پێشکەوتن و پلانەکانی بۆ ئاژانسەکەمان دوا و وتی:

 

"ئەگەر باس لە سوریا بکرێت پێش شۆڕشی گەلان، دەبێت دۆخی خەڵک بهێنرێتە زمان، ژیان و سیستمی سوریا به‌ خواستی گه‌له‌كه‌ی نه‌بوو، نه‌یاندەتوانی سیاسه‌تی تێدا به‌ڕێوه ببه‌ن، دیموكراسی و یه‌كسانی نه‌بوو، مافی پێكهاته‌ی كورد له‌ ده‌ستووری سوریادا نه‌بوو وەک ژنیش هیچ مافێک نەبوو، پەروەردە و زمان بە زمانی دایکمان نەبوو، هەرێمەکانی ڕۆژئاوای کوردستان له‌لایه‌ن ڕژێمی سوریاوه‌ هەرێمی دواکەوتوو بوون. هیچ خزمەتگوزاری و هەلیکارێک بوونی نەبوو، قوتابخانەکان بە عەرەبی بوون و زانکۆش نەبوو. خەڵکی ئەم ناوچەیە بۆ بژێوی ژیانیان دەبوو بچنە شارە گەورەکانی سوریا و دەرەوەی وڵات. کورد بە ئاسانی نەیدەتوانی بۆچوونی سیاسی خۆی دەرببڕێت، خەڵک نەیاندەتوانی بۆچوونە سیاسییەکانی خۆیان بهێننە زمان و ئەگەر کتێبێک بە زمانی کوردی لە دەستی کەسێکدا ببینرایە یاخود لەناو پارتێکی سیاسیدا کاری بکردایە و هەستی نیشتمانپەروەری و نەتەوەکەیان هەبووایە دەخرانە زیندانەکان و ئەشکەنجە دەدران، ناوی شار و گوندەکان گۆڕدرا و تائێستاش هەر گوند و شارێک دوو ناوی هەیە، یەکێکیان کوردی و ئەوی دیکەیان عەرەبییە. گەلەکەمان نەیدەتوانی ناسنامە و کولتوور و بوونی خۆی دەرببڕێت و بەمشێوەیە گەل ڕووبەڕووی ستەمکاری و جینۆساید دەبوونەوە".

 

دوای ئەوەی سیستمی خۆبەڕێوەبەری لەسەر بنەمای چەمکەکانی ژیانی سیاسی و خۆسەری و دیموکراسی دامەزراوە، دۆخی خەڵک چۆن گۆڕدرا؟

"لەگەڵ دەستپێکردنی بەهاری گەلان لە تونسەوە گەشتە سوریا، ململانێ لە سوریا دەستیپێکرد و گەل دەستیان بە ڕاپەڕین کرد، بەمشێوەیە ڕژێمی سوریا لە هەرێمەکانی کورد کشانەوە و لەو بۆشاییەدا دەبوو سیستمێک بۆ بەڕێوەبردن دابمەزرێت، ئۆپۆزسیۆنی سوریا لەناو ململانێکاندا بێ ئامادەکاری شۆڕش، ڕاپەڕی و بەدیلیان بۆ ڕژێمی سوریا پێنەبوو، بۆیە لەژێر چەتری بزووتنەوەی کۆمەڵگەی دیموکراتیک-TEV-DEM کۆمیتەی جۆراوجۆری بەڕێوەبردن دامەزران و ئەم شێوازە سیستمە تا ساڵی ٢٠١٤ بەردەوام بوو.

 

دوای ساڵی ٢٠١٤ ئەم شێوازە بەس نەبوو بۆ بەڕێوەبردنی ناوچەکان، لە ڕۆژئاوای کوردستان جگە لە کورد، عەرەب، سوریانی، ئاشوری، ئەرمەن، پارتگەلێکیش هەبوون کە تێڕوانینی جیاوازیان هەبوو، هەروەها گەلەکەمان هەمیشە سەرسامی دیموکراسی و ئازادی و یەکسانی و ژیانی سیاسی بووە و حزبی زۆری هەبووە، بۆیە هەمیشە ئاواتی نەتەوەیی هەبووە کە ماف و ئەرک و ڕەنگە جیاوزەکانی تێدا پارێزراو بێت، دەبوو بەڕێوەبەرییەک لەسەر بنەمای دیموكراسی و ئازادی و یەكسانی بۆ خەڵكی ناوچەكە دروست بكرێت. بەهۆی ئەم سیستمە خۆبەڕێوەبەرییەوە دەرمان و خواستی ئەو کات و پرۆسەیە بوو، بۆیە تێیدا مافی پێکهاتە، کولتوور، نەتەوە و ڕەگەزەکان پارێزرا و توانییان ببنە خاوەنی شوناس و هەبوون و زمانی خۆیان".

 

لە ساڵی ٢٠١٢وە تا ئێستا هێرشەکان بە شێوازی جیاواز لە دژی شۆڕشی ڕۆژئاوا و خۆبەڕێوەبەری نەوەستاون، ئەم دۆخە کاریگەرییەکی چۆنی کردووەتەسەر بەڕێوەبردن؟

"لەگەڵ دەستپێکردنی شۆڕشی ١٩ی تەمووز و دامەزراندنی بەڕێوەبەری خۆسەر، هەڕەشە و هێرش بۆ سەر هەرێمەکانمان دەستیپێکرد. دەوڵەتی تورکیا بە ڕوونی وەک چۆن پەشیمانی خۆی بۆ پێکهێنانی هەرێمی کوردستان نیشاندا، ڕایگەیاند کە ڕێگە نادەین هەمان شت لە ڕۆژئاوای کوردستان دووبارە ببێتەوە، بەهۆی ئەمەوە هەموو گروپ و چەتەکانی سەر بە دەوڵەتی تورکیا بە شێوازی جیاواز هێرشیان کردە سەر ئێمە بۆ ئەوەی پێگەی خۆمان جێگیر نەکەین، واتە یەكێك لە ئامانجەكانی دەوڵەتی توركیا رێگریكردن بوو لە سەقامگیری و ئاسایش و ئارامی ناوچەكانمان كە كاریگەری لەسەر ئابووری و سیاسی و سەربازی و دیپلۆماسی و هەموو لایەنەكانی ژیان هەیە. هەرێمێک کە هەمیشە لەژێر هەڕەشە و هێرشدا بێت، بەدڵنیاییەوە ئەو ژیان و سیستمە دروستناکات کە گەل دەیەوێت، هه‌رکات گه‌شەسەندن و پێشکەوتن لە سیستمه‌که‌ماندا هه‌بێت دەوڵەتی تورکیا هێرشێکی نوێ ئه‌نجام ده‌دات و لاوازی دروستده‌کات.

 

لە لایەکی دیکەوە دەوڵەتی تورکیا دەیەوێت مێژووی نەتەوەیی و ئیمپراتۆریەتی عوسمانییەکان لەسەر حسابی خەڵکی ئەم ناوچەیە زیندوو بکاتەوە، چانسی هەرێمەکەمان ئەوەیە لە کۆتایی سەدەی ٢١ داین و کۆتایی هەر سەدەیەکیش واتای دیزاینێکی نوێی بەڕێوەبردن و دابەشکردنی جیهان دێت، چەندین هێز سەردەکەون و زۆرێک شکست دەهێنن، خۆبەڕێوەبەری ئێمەش بەم پرۆسانەدا تێدەپەڕێت. ئێستا هەموو هێزێک دەیەوێت خۆی جێگیر بکات و لەسەر دەسەڵات دابنیشێت، دەوڵەتی تورکیا ڕێگە نادات هیچ ئومێدێک لەم هەرێمەدا دروستببێت و مێزی هەبوون بۆ کوردان بێت، داگیرکردنی عەفرین و سەرێکانی و گرێسپی نموونەی ئەم پلانەن، ئاکەپە لە هەڵبژاردندا ناتوانێت سەرکەوتن لەناو گەلەکەیدا بەدەستبهێنێت، دەیەوێت بە تێکدانی بەڕێوەبەری خۆسەر و پرۆژەی نەتەوەی دیموکراتیک، خۆی بەهێز بکات و سەرکەوتن بەدەستبهێنێت".