IBTÎSAM AXFÊR

Binxazî – Beşa Zanista Siyasî li Akademiya Lîbyayê li Binxazî, bi hevkariya Zanîngeha Navneteweyî ya Zanistên Tibî ya Lîbyayê di 28'ê sibatê de, semînerek zanistî bi navê 'Rola siyasî ya jinan li Lîbyayê, pêkhate û zehemtî' li dar xist. Komek gotarên zanistî hatin pêşkêşkirin ku qala beşdariya jinan di hilbijartinan de û beşdariya herêmî, siyasî û rola siyasî ya jinan a dîrokî dike. 

Ajansa me bi profesora Zanista Siyasî Selwa Salih El-Şerîf, Seroka Komîteya Rêveber a Hevbendiya Demokratên Sivîl li Bînxaziyê Profesor Ferîha Hesen El-Ceylanî û Berpirsa Navenda Weşim ji bo Lêkolînên Jinan, Dr. Ebîr Eminîna li ser semînera zanistî ji me re axivîn.

Derketina meyla siyasî ya îslamî rola jinan kêm kir

Profesora Zanista Siyasî Selwa Salih El-Şerîf dibêje ku semîner li ser mijara beşdariya siyasî ya jinan di civakê de bû û di nav wan de jî dîroka serxwebûna 1951'ê, bi sedema Muimer El-Qezafî û heya serdema şoreşa Sibatê bû.

Selwa El-Şerîf ev yek destnîşan dike: "Guhertinên ku piştî şoreşa Sibatê çêbûn, bû sedema hejandinek kûr di avahiya dewletê de. Bûyerên paşîn perçebûn û dabeşkirina dewletê li gorî hêzên siyasî yên her herêmê kontrol dikin ku aramî û ewlehiya Lîbya dijî lawaz kir." 

Ew teqez dike ku ji ber rewşa tunebûna aramiyê bang li gelê Lîbyayê kir ku li avahiyên civakî yên navdar ango qebîle ku tevgera siyasî ya îslamî pê re derket, tu roleke madî ya jinan di avakirina civakê de nedît, bû sedema kêmbûna rola wan di aliyê siyasî de.

Selwa El-Şerîf wiha lê zêde kir: "Human Rights Watch raporek nîşan da ku tê de behsa kêmbûna rola jinan di beşdariya siyasî de û kêmbûna bandora wan di avakirina jinan ji hêla siyasî, civakî û çandî de kir. Ev jî ji pêvajoya pêşketina geşepêdana berfireh re xizmetê dike ku hîn jî di ronahiya dabeşên heyî yên li welat de ji pêkanînê dûr e."

'Em etîketên ku jinan tawanbar dikin qebûl nakin'

Der barê, pirs lidarxistina semîneran bersivek bû jî Selwa El-Şerîf dibêje: "Ev semîner ne bersivek bû, ji bo wê her çend em dikin van navên ku ji hêla kesên dixwazin jinan marjînal bikin ve bi kar tîne nas nekin. Ev etîket tenê li ser jinan e û ne tiştek din e. Jin bi mêran re wekhev in û mafên wan hene ku bi mêr re beşdarî siyasetê bibin û di sektorên cihêreng de jî cih bigirin, ji ber ku divê jin cihê xwe di hemû wezaretan de bigirin.”

Der barê armancên semînerê de dibêje: "Em jinên Lîbyayê bi giştî dikin hedef ku divê ew di beşdariya siyasî de xwedî rol bin. Jinên Lîbyayê yekcar hatine dûrxistin ji dema ku meyla îslamî û Birayên Misilman dewlet kontrok kiriye ve." 

'Semîner ne bijarker e û guhdarên wê cihêreng in' 

Semîner ji bo teşwîqkirina jinan e ku beşdarî siyasetê bibin û dibêje: "Ev semîner xwedî bandorek mezin in, ji ber ku ew rola jinan mezintir dikin û baweriyê didin wê û di civakê de wê wekî aktorek sereke, bi mêr re hewkev bi cî dikin. Di civakê de, di nav de perwerdehî, çand û ragihandinê de, ji sektorên cur be cur jin hebûn. Jin di her beşan de hene û ji ber vê yekê dê beşdariyê ji van sektoran re jî bike."

Der barê girîngiya jinan ku cihê xwe yê rastîn di nava civakê de bigrin, Salwa El-Şerîf ev yek diyar kir: "Ji jinan re girîng e ku di vê qonaxa hestiyar a Lîbya tê de derbas dibe, cihê xwe yê rastîn bigirin. Em vegera nû dixwazin û bi xurtî beşdarî ronesans, ewlehî û aramiya welat bibin."

'Bi komek pêşniyarên ku em hêvî dikin pêk werin bi dawî bû'

Seroka Komîteya Rêveber a Hevbendiya Demokratîk a Sivîlan Ferîha Hesen El-Ceylanî, der barê beşdariya wê di semînerê de got: "Bi riya nivîsên ku min qala aliyên yasayî kir û bi qanûnên ku beşdarbûna ramyarî ya jinan xurt dikin. Me behsa gelek qanûnan kir, çi li ser asta navneteweyî, gerdûnî û çi jî di asta qanûnên neteweyî yên navxweyî be. Di heman demê de me pêvajoyên ku jin piştî 2011'an beşdarî siyasetê bûne, astengî û kêşeyên ku ji vê beşdarbûnê re hatine behskirin dît. Her wiha bi vê nivîsê bi komek pêşniyaran encam da ku em ê hêviyek mezin bi dest bixin."

'Di navbera kêmbûna rêjeyê û xerabûna rewşa ewlehiyê de têkiliyek zelal heye'

Seroka Navenda Weşim ji bo Lêkolînên Jinan Ebîr Eminîna, li ser beşdarbûna xwe ya vê semînerê wiha got: "Me dest danî ser hilbijartinên şaredariyê û pêvajoya dakêşanê ji xalên cuda pêşî forma beşdarbûnê analîz kir. Wateya şopandin û rêjeya wê, çi bi riya dengdan an tomarkirinê, çi bi namzedbûnê û vekolînê gelo di pileya beşdarbûnê de guherînek heya yan na?."

Ebîr Eminîna destnîşan dike ku: "Bi rastî rêjeya beşdariyê ji 2013'an heya 2021'ê, têkildarî namzediya ji bo şaredariyan xirab bû. Dema ku me hewl da ewlehî, siyasî û aborî têkildar bikin. Xirabûna mercên ewlehî û aborî yên li Lîbyayê, bi mercên aborî yên heyî ve girêdayî ye. Bi tixûbê azadiyan ve ji hêla rayedarên ku di çarçoveya herêmî, rêxistin an desthilatdariya herêmî de, hat girêdan radiwestîne. Heye ku di asta dewletê de hilbijartinên sazûmanî birêxistin bike."