RAJA HAMID REŞÎD

Bexda –  Jinên Iraqî ji zehmetiyên civakî û siyasî derbas bûne û di gelek waran de rolên sereke girtine ser xwe û di warên hiqûq, hakemî û dîplomasiya navneteweyî de serkeftinên mezin bi dest xistine. Bi pêşxistina polîtîkayên hiqûqî û avakirina saziyên ji bo çareserkirina nakokiyên navneteweyî, hin jinan beşdarî xurtkirina edaletê, bihêzkirina hiqûqî û aborî ya jinan û beşdariya wan a bi bandor di platformên gerdûnî de bûne. Ev nîşan dide ku ew xwedî kapasîteya birêvebirina bi serkeftî ya dosyayên navneteweyî ne û cihê xwe di qada dîplomasiya hiqûqî de saz kirine.

Hiqûqnasa Iraqî Nadiya El-Cadou wekî yekem jina ku serokatiya dadgeheke ku ji bo çareserkirina nakokiyên navneteweyî hatiye damezrandin dike, derdikeve pêş. Em bi Nadiya El-Cadou re li ser rêwîtiya wê ya pîşeyî û tiştên ku ew ji bo hêzdarkirina jinan û pêşxistina edaletê dike axivîn.

* Hûn çawa xwe wekî yekem jina li cîhana Ereb û Iraqê ku wekî endama daîmî ya Civata Giştî ya Neteweyên Yekbûyî hatiye hilbijartin, wesf dikin?

Pêşîniya min Iraq e, bi taybetî di qada dîplomatîk de. Ez hewl didim ku jinên Iraqî di platformên navneteweyî de bi awayekî ku li gorî wan be bi bandor û bihêz werin temsîl kirin. Hilbijartina min wekî endamek daîmî ya Civata Giştî ya Neteweyên Yekbûyî gavek mezin e; ne tenê ji bo min, lê ji bo hemî jinên Iraqî û Ereb destkeftiyek e. Ev meqam encama salan xebata dilsoz di warê hiqûqa navneteweyî û pêşkeftinê de ye. Ez dizanim ku min berpirsiyariyek mezin girtiye ser xwe. Armanca min ew e ku ne tenê li Iraqê, lê di heman demê de li cîhana Ereb jî bibim modelek.

Ez bawer dikim ku jin dikarin di warên biryardanê yên wekî hiqûq, aborî û veberhênanên teknolojiyê de bi bandor bin. Bi rastî, ezmûna min vê peyamê ji her jineke ciwan re vedigire ku bi biryardarî û xebata dijwar, meqamên serokatiyê yên rastîn dikarin werin bidestxistin.

*Girîngiya avakirina platformek hakemtiya navneteweyî bi hevkariya Iraq û welatên din ên Erebî çi ye?

Tevî ku Iraq di peymanên navbeynkariya navneteweyî de ye jî, hîn jî platformek navxweyî ya serbixwe tune ku balê bikişîne ser çareserkirina nakokiyên veberhênan û aborî. Ji ber vê yekê, fikra avakirina dadgeheke navbeynkar û çareserkirina nakokiyan a navneteweyî ku bikaribe nakokiyan bi dadperwerî, zû û bi lêçûnek kêmtir ji pergala dadweriya kevneşopî çareser bike, ji dayik bû.

Ev proje bingeha zanîna min a di warê hiqûqa navneteweyî û hakemtiyê de ye. Dema damezrandina dadgehê, me bala xwe da dadperweriyê, şefafiyetê û karanîna teknolojiyên hiqûqî yên nûjen. Me Detroit wekî navenda dadgehê hilbijart ji ber ku bajar xwedî binesaziyek hiqûqî ya pêşkeftî û cihekî navneteweyî yê stratejîk e.

*Serkeftinên herî girîng li ser asta navneteweyî û herêmî çi ne?

Ez wekî endamekî daîmî yê Sekreteriya Daîmî ya Civata Giştî ya Neteweyên Yekbûyî hatim hilbijartin û Dadgeha Navneteweyî ya Hakemtî û Nakokiyan li Detroitê ava kirim. Ev destkeftiyek girîng e ku rola Iraqê di qada hiqûqî ya navneteweyî de xurt dike. Ew her weha platformek bi bandor peyda dike ji bo çareserkirina nakokiyan bi lez û dadperwerî, li gorî dadweriya kevneşopî.

Li Iraqê, ez bawer dikim ku min beşdarî xurtkirina edaletê bûye; min destpêşxeriyên pêşxistina polîtîkayên qanûnî, avakirina saziyên dadwerî yên serbixwe û hêzdayîna jinan ji hêla qanûnî û aborî ve girtine. Min Komeleya Neteweyî ya Jinên Rêberên Iraqî damezrand. Min di gelek bûyerên navneteweyî de, nemaze di warê hakemtî û çareserkirina nakokiyan de, nûnertiya Iraqê kiriye, min ji bo xurtkirina têkiliyên dîplomatîk xebitiye. Min li Dewletên Yekbûyî, Ewropa û Rojhilata Navîn konferans li dar xistine û min gelek navendên hakemtiya navneteweyî li herêmê, tevî Îtalyayê, vekirine. Min di çarçoveya biryara 1325an de li ser piştgiriya jinan sekinîye. Jinên Iraqî xwedî jêhatîbûn û ezmûn in ku saziyên navneteweyî yên bi bandor birêve bibin; tiştê ku em hewce ne piştgiriyek rastîn e ku vê potansiyelê derxînin holê û hawîrdorek qanûnî ye ku beşdariya jinan teşwîq dike.

*Di warê hiqûq û hakemtiya navneteweyî de di kariyera xwe de rastî çi zehmetiyan hatine?

Yek ji mezintirîn zehmetiyan ew bû ku ez jin bûm û yek ji endamên damezrîner ên Navenda Çareserkirina Nakokiyan a kevneşopî li Necefê bûm. Ev celeb avahî cihên olî û kevneşopî ne ku jin bi gelemperî li wir nînin. Hebûna min ji hêla hin endaman ve nehat pêşwazîkirin. Min ev lêkolîn li ser bingeha biryara 1325 a Neteweyên Yekbûyî, ku banga beşdariya jinan di pêvajoyên aştîparêzî û çareserkirina nakokiyan de dike, pêk anî. Ev biryar bi fermî beşdariya jinan di van pêvajoyan de hem li ser asta navneteweyî û hem jî li ser asta Iraqê nas dike.

Îro, jinên Iraqî di parleman, encumenên herêmî û postên serokatiyê de bi awayekî xurt têne temsîlkirin û ji bo serwerî û rûmeta Iraqê şer dikin.

Pirsgirêkeke din a mezin ew e ku Iraq hîn jî navendeke navbeynkariya navneteweyî ya bi bandor tune ye. Rexneyên fermî yên mezin li dijî avakirina navendên weha li welêt hene. Çanda navbeynkariyê di sîstema yasayî ya Iraqê de baş bicîh nebûye, û tenê di peymanên sînorkirî de tê pratîkkirin ku hin wezaretan bi rêxistinên navneteweyî re hene.

*Wekî Serokê Dadgeha Çareserkirina Nakokiyan û Hakemtiyê ya Navneteweyî li Detroitê, hûn çawa edaletê pêş dixin?

Wek Serokkomar, ez platformek navneteweyî ya serbixwe ya bi eslê xwe Iraqî-Erebî pêşkêş dikim. Ev platform ji ber nebûna navendên hakemtiyê li Iraqê û nebûna binesaziyê, tevî ku welat di peymanên navneteweyî de alîgir e, girîng e. Dadgeh rê dide kesan û şîrketan ku nakokiyên xwe bi lez, dadperwerane û bi lêçûnek kêm çareser bikin. Ev dem û pereyan teserûf dike û baweriyê di navbera aliyan de ava dike.

Hebûna me li Detroitê aliyekî navneteweyî dide rêxistina me, şefafî û dadperweriyê di nakokiyên veberhênanê de pêş dixe û ya herî girîng jî, ev rol şiyana jinên Iraqî ya birêvebirina saziyên yasayî li ser asta cîhanî nîşan dide.

Ez her wiha ji bo perwerdekirin û hêzdarkirina jinan di warê hiqûqa navneteweyî û navbeynkariyê de dixebitim, wan teşwîq dikim ku bi awayekî çalak beşdar bibin. Ji ber nebûna platformên fermî ji bo navbeynkariya navneteweyî li Iraqê, ez armanc dikim ku navendek di vî warî de ava bikim.

Nûnertiya jinan a navneteweyî

Zêdekirina temsîliyeta navneteweyî ya jinên Iraqî wêne û pozîsyona wan li seranserê cîhanê xurt dike, û rola wan di qada qanûnî û dîplomatîk de nîşan dide. Piştgiriya mafên jinan û bihêzkirina wan a aborî û qanûnî rêya ber bi pêşerojek dadperwertir e. Nûnertiya derve baweriya civaka navneteweyî bi Iraqê zêde dike.

Nûnertiya jinan di saziyên hiqûqî yên navneteweyî de gaveke bingehîn e di hêzdarkirin û şiyana jinên Iraqî de di qadên cîhanî de. Ev yek alîkariya wan dike ku jêhatîyên xwe pêşve bibin, torên navneteweyî ava bikin û bi awayekî erênî beşdarî wêneya Iraqê di qada navneteweyî de dibin. Rola jinan di navbeynkarî û dîplomasiyê de jêhatîbûn û şiyana wan a birêvebirina bi bandor a dozên navneteweyî nîşan dide. Ev yek dibe sedema zêdebûna baweriyê di navbera Iraq û civaka navneteweyî de. Ji bo hikûmetê pir girîng e ku li gorî peymanên navneteweyî navendeke navbeynkariyê ya fermî li Iraqê ava bike. Ev yek beşdariya çalak a jinan misoger dike.