AYA ÎBRAHÎM

Sûdan – Bi salan e Sûdan di nav krîzekî kûr de ye. Bi qasî ku gelek aliyê vê krîzê hene; welat, mîna welatên din ên Rojhilata Navîn, di navbera hêzên navneteweyî û herêmî de berjewendiyên nakok dijî. Ev hêz bi piştgiriya aliyên li ser erdê dibin hevkarên şer. Alî ji piştgirên naskirî hêzê digirin û sedemên vê yekê eşkere ne. Li gorî analîsta siyasî yê Sûdanê Shetyaq Abdullah Mihemed Hesen, niha pêdivî ye ku ji dilovaniyê wêdetir biçin û ji bo çareseriyê nîqaşên cidî dest pê bikin da ku sûcên li dijî gelê Sûdanê bi dawî bibin.

Analîst tekez dike ku krîza Sûdanê tenê bi du rêyên paralel dikare were çareser kirin: danûstandin û çareseriyek leşkerî. Armanc ew e ku encamek dawî were bidestxistin. Ew destnîşan dike ku Hêzên Piştgiriya Lezgîn (RSF), komeke cuda ye ku bi artêşê re ne hevrêz e, stratejiyek nerasterast dişopînin û ji hêzên din piştgirî distînin.

'Yê ku herî zêde êş kişandin gel e’

Shetyaq Abdullah Mihemed Hesen dibêje ku artêş berpirsiyarê parastina welêt e û dibêje ku RSF ji koma orîjînal cuda ye û ji bo pêkanîna stratejiya xwe piştgiriya hêzên derve hewce dike. Shetyaq Abdullah Mihemed Hesen dibêje ku ev rewş bûye sedema berdewamiya pevçûnê û wiha berdewam dike: "Dorpêçkirina bajaran, koçberkirina welatiyan û bikaranîna teqemeniyan stratejiya nerasterast a Hêzên Piştgiriyê nîşan dide."

Şatyaq Abdullah Mihemed Hesen dibêje ku bandor rasterast li ser welatiyan e û ew kesên ku herî zêde zirarê dibînin gel in. Derbarê senaryoyên muhtemel piştî ku RSF El-Feşar li Bakurê Darfûrê digire, ew dibêje ku hin bajar di bin dorpêçkirin û gefê de ne û ev beşek ji stratejiya nerasterast a RSF ye.

Hêza leşkerî amûrê bidestxistina armancên xwe ye

Analîst Shetyaq Abdullah Mihemed Hesen tekez dike ku hêza leşkerî ne armanc di pevçûna li Sûdanê de ye, lê amûrek e ji bo dewletan da ku berjewendiyên xwe bi dest bixin. Ew dibêje ku pevçûn tenê bi hêza leşkerî nayê çareser kirin û divê danûstandin û hêza leşkerî bi hev re werin kirin.

Derbarê bandora krîza Sûdanê li ser welatên din de, ew dibêje ku ji ber pêşketinên cîhanî, tu dewletek nikare ji derdora xwe veqetandî be. Wekî dewletek endamê rêxistinên neteweyî û herêmî, Sûdan dikare ji bûyerên herêmî û navneteweyî bandor bibe û bandorê lê bike. Ew destnîşan dike ku hin eşîrên li herêmên sînor bi welatên cîran re parvekirî ne, ku bandorê li pergalên wan ên siyasî dike.

Rola welatan di çareseriyê de

Derbarê rola welatan di çareserkirina krîza Sûdanê de, ew dibêje ku her dewletek li gorî berjewendiyên xwe tevdigere. Şer êdî ne ji ber sedemên siyasî an îdeolojîk, lê ji ber çavkaniyan tê meşandin. Sûdan welatekî dewlemend bi çavkaniyan e û ew girîngiya krîtîk a yekîtiya neteweyî di avakirina têkiliyên derve de tekez dike.

Şatyaq Abdullah Muhammed Hesen jî tekez dike ku jin bingeha civakê û mifteya aramiyê ne. Ew tekez dike ku pêwîst e rola jinan di civakê de were fêmkirin û nirxa wan were naskirin. Ew dibêje, "Hin jin ji ber jîngeha ku tê de mezin bûne beşdar nabin, lê niha jin maf û nirxên xwe fam dikin."

'Pêdivî bi yekîtiya jinan heye'

Derbarê binpêkirinên ku jin pê re rû bi rû dimînin de, Shetyaq Abdullah Mihemed Hasan dibêje ku ev beşek ji stratejiya nerasterast a RSF-ê ye ku jinan wekî hêmana bingehîn a ku civakê didomîne hedef digire. Di dawiyê de, Shetyaq Abdullah Mihemed Hasan dibêje ku pêşeroja jinên Sûdanî bi hişmendiya wan û bikaranîna hêza wan ve girêdayî ye. Ew nirxandina xwe bi van gotinan bi dawî dike: "Pêdivî bi bihêzkirina psîkolojîk a jinan heye, bi taybet ji ber ku divê ew rolek mezintir ji hikûmetê bigirin ser xwe."