SERPÎL SAVUMLU

Navenda Nûçeyan – AKP’a ku di 14’ê Tebaxa 2001’ê de li Tirkiyeyê hat damezrandin, ji hilbijartinên giştî yên 3’yê Mijdara 2002’an vir ve desthilatdar e. Di salên desthilatdariyê de AKP herî zêde bi polîtîkayên xwe yên aborî ket rojevê.

Dema ku hikûmeta AKP'ê bi reformên xwe yên aboriyê îdiaya mezinbûn û dewlemendiyê dikir, ji bo raya giştî berovajî vê bû. Dema ku deynên welat her roja diçû zêde dibûn, xizanî her diçû zêde dibû. Sîstema desthilatdariya serokomariyê ku piştî hewldana derbeya 2016'an hat derbaskirin, bû sedem ku sazî û dezgehên serbixwe hilweşiyan û atmosfera bêewlehî û nediyariyê zêde bû. Ji ber vê atmosfera nediyar û bêewlehî lîreya tirk li hemberî dolar têk çû. Enflasyon derket du qatan. Li gorî hin daneyan heta sala 2022’an deynê derve yê Tirkiyeyê 444,4 milyar dolar e.

Fikar hene

Bi rejîma otorîter a ku hat avakirin re, li kolanan, xizanî û zêdebûna bendavê ya birçîbûnê di nava gel de daxwaza “guhertinê” zêde kir. Di encama hilbijartinê de guhertineke muhtemel a rêveberiyê dê bandoreke erênî li ser bazarên aboriyê bike. Pispor nafikirin ku ev yek dê yekser û hêsan be. Ji ber ku qeyrana di aboriyê de kûr e û wisa îro û sibê dê neguhere. Her wiha ger di hilbijartinan de muxalefet encamên erênî bi dest bixe jî bi dirêjkirina pêvajoya erkê re nîgeraniyên cuda tên ziman. Lê helbet, tiştek nayê çareserkirin, tenê wisa dixuyê ku wê zehmet be 20 sal in zirara ku hatiye dayîn dê were sererastkirin.

'Wî kir ku krîz neçareser bibe'

Em bi siyasetmedar û aborînas Nesrîn Nas re li ser pêvajoya hilbijartinê û tiştên ku ev pêvajo nîşan dide axivîn. Nesrîn Nas anî ziman ku AKP'ê li Tirkiyeyê hema bibêje di her qadê de zirareke mezin daye.

“AKP li Tirkiyeyê di her warî de bû sedema wêraniyeke mezin. Beriya her tiştî hemû saziyên heyî yên li Tirkiyeyê vala kir. Kapasîteya sazîbûnê hilweşand. Hema bibêje dewlet nikare erkên xwe yên bingehîn pêk bîne. Ji aliyê din ve di warê aboriyê de bi anîna qeyranan ji bo paşerojê, taloqkirina wan ji bo siberojê û bi taktîkeke weke veşartin an veşartinê û manîpulekirina têgihîştinê, krîzên neçarî çareser kirin. Lê mixabin Tirkiye bi rêbazeke rêveberiya ne zelal û bê berpirsiyarî veguhertina hemû çavkaniyên xwe ji bo hin beşan û derdora xwe rejîmek ava kiriye û ji bo ku vê yekê bidomîne jî gaza otorîterîzmê xistiye nava xwe.”

'Divê her tişt ji nû ve bê nirxandin'

Nesrîn Nas, anî ziman ku wê wêraniyên heyî bi hêsanî wisa derbas nebin û sedema vê yekê bi van gotinan vegot:  

"Ji bo derbaskirina vê yekê demek pir dirêj pêwîst e. Heger hema piştî van hilbijartinan hikûmet bê guhertin, ez bawer dikim ku dê biguhere. Tirkiyeye ji nû ve dê ji serî de ava bibe. Sêwirana dewletê, têgihîştina dewletê, nêrîna we ya li ser aboriyê, pêşengiyên we, nêzîkatiya we ya li maf û azadiyên bingehîn û peymanek nû ya civakî dê ji nû ve bên ber çavan. Lê tiştekî din jî heye ku ji bo Tirkiyeyê pir xerab e divê ez bal bikşînim ser wê, di nava 20 salan de bi manîpulasyonên xwe yên medyayî û ferasetê civakê aniye cihekî wisa ku pêşeroja civakê ji nedîtî ve tê. Belkî ev yek ji xirabiyên herî mezin e ku wî li vê civakê kiriye. Mirov nikare bifikire ku dê pêşeroj çawa be. Bi taybetî ciwanên ku piştî salên 2000’î hemû jiyana xwe bi AKP’ê re derbas kirin. Em dikarin vê pir zelal bibînin. Nîşaneyeke din a vê yekê jî ew e ku baweriya dikare bi hilbijartinan were guhertin ji holê rakir. Ji ber vê yekê ger hûn bala xwe bidinê, gelek kes dibêjin ‘erê, ez ji rejîma heyî ne razî me. Ez dixwazim ev hikûmet biguhere. Lê naguhere, lê naçe.’ Li vir divê herî zêde muxalefet hewl bide.”

'Welatekî ku ber bi windabûnê ve diçe heye'

Nesrîn Nas, bal kişand ser mezinahiya pirsgirêkê û got: "Pirsgirêkên di aboriyê de bi rastî jî kûr in. Pirsgirêkeke bingehîn a Tirkiyeyê heye, enflasyon gav bi gav zêde dibe û nasekine. Ya duduyan, wan budçe û xezîneyê wisa çêkirin ku bikaranîna komek amûr û amûrek ku em jê re dibêjin KKM, formek dahatiyê ku lîreya tirkî bi dolarê re nîşan dide çêkirin. Niha li Tirkiyeyê pirsgirêkeke pir cidî ya diravî heye. Dibe ku ew di demek nêzîk de nikaribin pereyên biyanî bibînin ku hewcedariyên me yên bingehîn bi cih bînin. Komara Tirkiyeyê ya niha ne welatekî ye ku bi çend dolaran ji Erebistana Siûdî, Qeter û dostên xwe vegere. Tirkiyeyek heye ku di bazirganiya derve de gav bi gav winda dibe. Kêmasiyek bazirganiya derve ya bêhempa heye. Çareserkirina van hemûyan tenê di rojekê de ne pêkan e."

'Hêza herî mezin a muxalefetê hilbijartinê ye'

Nesrîn Nas di wê baweriyê de ye ku proseya hilbijartinê wê ne hêsan be, destnîşan kir ku ji sala 2015'an û vir ve hilbijartinên newekhev û neheq hene ku di bin zext û manîpulasyona hikûmetê de tên kirin. Nesrîn Nas, bi baweriya ku dê her rê were ceribandin, diyar kir ku dibe ku nelirêtî der barê dengdêrên herêma erdhejê de çêbibin û got ku bi taybetî jî der barê ciwanên zanîngehê de rêgez hene ku deng nedin. Nesrîn Nas bal kişand ser hilbijêrên diyarker û got: “Opozîsyon xwedî hêzeke wisa ye. Li kêleka muxalefeta hilbijartinê, dengdêrek pir bi biryar heye ku dizane bi awayekî stratejîk deng bide, xwediyê deng e, ne tenê deng dide, di heman demê de xwediyê sindoqa xwe ye. Hebûna vê hilbijêrê hêza herî mezin a muxalefetê ye."

'Ez mijara hilbijartinê me'

“Gelo tifaqên ku hêza guherînê li Tirkiyeyê nîşan bidin hene?” Nesrîn Nas bersiva pirsê da û got, “Hilbijêran Îyî Partî ku bi fermî ji maseyê hatibû derxistin, dîsa anîn ser maseyê. Wî bi bîr xist ku hemû serokên maseya 6 ku ew siyasetek bi veqetandina dijminanetir naxwaze, ew alîgirên aştî û lihevhatinê ye û ew vê yekê wekî hêviyek dibîne. Ev tiştekî pir girîng e. Dema ku hilbijêran di nava tifaqê de dest dan hev û rewş îdia kir, hêviyê dide min û ev jî bû sedem ku ez bibêjim 'Ez bi hilbijêran bawer im'. Ya duduyan, dema mirov li Tifaqa Ked û Azadiyê dinêre, li wir jî wisa ye. Di bin zexta hilbijêran de lihevkirinek ku tu kes winda neke tê kirin. Hilbijêr bi awayekî fermî partiyan dehf didin. Dibêjin em li vir in. Ez mijara vê hilbijartinê me."

'Rewşa jinan nebaş e'

Nesrîn Nas, anî ziman ku hilbijartin ji bo jinan gelekî girîng e û got: “Rewşa jinan bi rastî jî xerab e. Nexwe em hin daxwazên weke mûçeyên wekhev ji bo xebata wekhev bînin ziman, mîna li rojava em hewl didin bijîn. Em weke jin hewl didin bi rastî hebûna xwe biparêzin. Bi taybetî di van 10 salên dawî de di warê mafên jinan de windahiyên giran çêdibin. Hemû komeleyên jinan hedef hatin girtin. Navê Wezareta Jinê hat guhertin; bû Wezareta Malbatê. Jin bi paketeke weke malbatê ve, feraseteke li dijî yekparebûna malbatê afirand, mafên jinan û têkoşîna li dijî tundiya li ser wan ji holê rakirin. Dema ku hûn dibêjin "Wezareta Malbatê", hûn difikirin ku jin tenê tê de heye. Hûn nabînin ku jin ji wê derê derkeve. Tu wek mirovekî nabînî. Ev mijara me ya yekem e. Ji bo jin bi mêran re bibin xwedî mafên wekhev û pêşî li şîdeta li ser jinan bê girtin. Divê Peymana Stenbolê ji nû ve were erêkirin.

'Divê hejmara parlamenterên jin zêde bibe'

Nesrîn Nas di dawiyê de da zanîn ku ew dixwazin hejmara namzedên jin bi mêran re wekhev be û wiha got: “Dema ku hûn bi mêran re wekhev nebin li meclisê, dikarin hemû mafên we desteser bikin. Dikarin mafên jinan deynin ser maseya danûstandinê ya partiya desthilatdar a niha û metneke danûstandinê îmze bikin ku dê gelek mafan ji 6284 heta derketinê, di bin navê pakêta malbatê de, ji hev cudakirina çînên di navbera jin û mêran de di perwerdeyê de bi dest bixe. Ji bo ku jin bi rastî bibin hêz di parlamentoyê de divê hejmara jinan zêde bibe."