Navenda Nûçeyan – Karesatên jîngehê bandorê li jiyana mirovan dike û metirsiyên li ser tenduristî û jiyanê zêde dike, lê dîsa jî mijara guherîna avhewayê li benda çareseriyan e.

Bi salan e ku cîhan ji ber guherîna avhewayê dibe şahidê karesatên wêranker ên jîngehê û her herêmek para xwe ji encamên vê guherînê digre ku dibe sedema lehî, şewat, bahoz û gelek karesatên din.

Li Cezayirê ji ber şewatê herî kêm 43 kes jiyana xwe jidest dan

Di şewata daristanên ku li bakurê Cezayîrê belav bû de herî kêm 43 kes jiyana xwe jidest dan û herî kêm 200 kes ji ber şewatê birîndar bûn û pirsgirêkên nefesê derketin.

Di 17’ê Tebaxê de, Wezîrê Navxwe yê Cezayîrê Kemal Beljûd ragihandibû ku di encama şewatên ku li 14 eyaletên bakurê Cezayîrê derketine, 26 kesan jiyana xwe ji dest dane û hejmareke din jî birîndar bûne. Hat ragihandin ku li welat 800 hektar daristan wêran bûne û rêjeya herî zêde ya mirinan li eyaleta El Tarf a li nêzî sînorê Tûnisê ye.

Navenda Parastina Sivîl ragihand ku jinek 31 salî û dayika wê ya 58 salî li bajarê Setif jiyana xwe ji dest dane û 4 kesên din jî bi dereceyên cuda şewitîn û 41 kes jî rastî astengiya nefesê hatin. Medyaya xwecihî ragihand ku 350 şênî ji cihê şewatê hatine derxistin.

Li Mexrîbê pêla germa zêde dibe sedema şewatan

Ji ber pêlên germê yên dijwar, tîrmeha borî li hejmarek daristanên bajarên bakur û rojhilatê Mexrîbê şewatên mezin derketibûn û bû sedema ziyanên madî yên mezin, ji ber ji holê rakirina şînahiya nebatan û mirina ajal, çûk û dewaran, ziyana mal û milk ji bo niştecihên tenişta wan daristanan.

Li herêma Larache nêzî 4 hezar û 660 hektar erd xisar dît û nêzî nîvê wan ji şewatê bandor bû, ji ber ku şewateke mezin hat tesbîtkirin û mirinek hat tomarkirin û nêzî hezar û 325 malbatên ku li 19 gundan belav bûne ji herêmê hatin derxistin.

Pisporên jîngehê piştrast kirin ku derketina şewatê ji ber “bilindbûna germahiya zêde ya van rojên dawî ye ku di encama guherînên avhewa û tevgerên bêhiş ên mirovan xwe dide der e.”

Germahiya hewayê li welatên Ewropayê ji çil pileyî derbas bû û bû sedema derketina şewata daristanan, ji kontrolê derket û li deverên berfireh belav bû. Her wiha jimara kesên ku jiyana xwe jidest dane li Spanyayê gihîşt zêdetirî 500 kesan.

Serokwezîrê Îspanyayê Pedro Sanchez got ku ji ber pêla germê ya ku ev nêzî 10 roj in li Îspanyayê tê jiyîn, zêdeyî 500 kesî jiyana xwe ji dest dan.

Li Yewnanistanê ji ber bayekî xurt li çiyayên nêzî Atînayê agir bi daristanê ket, niştecihan neçar man ku derkevin.

Li Frensa agir bi hezaran hiktar ji daristanan ket û hijmareke zêde ji niştecihan û geştyaran neçar man koç bikin û li başûrê rojavayê welat jî rewşek dijwar heye, ji ber ku agir bi 13 hektaran ketiye.

Li Portekîzê ji ber şewatan zêdetirî 600 kesan jiyana xwe ji dest dan, ji wan 120 kes hewceyê dermankirinê bûn. 

Lehiyê bandor li zêdetirî 2 milyar kesan kiriye

Ji bo lehiyan, ew cureyê herî berbelav karesata xwezayî neû dibe sedema wêraniyeke berfireh, ku di encamê de ziyanên canî û ziyanên madî û jêrxana bingehîn çêbibin. Ji sala 1998 heta 2017, lehiyan bandor li zêdetirî 2 milyar mirovên li cîhanê kiriye.

Li Çînê hejmara kesên ku ji ber lehiyê mirin derket 17’an

Di 17ê Tebaxê de ji ber barana gur lehî rabû, li çiyayên parêzgeha Datong a Çînê, bandor li zêdetirî 6 hezar kesan kir û hejmara kuştiyan gihîşt 302 kesan, di heman demê de 50 kes hîn winda ne.

Baranê bû sedema şimitîna axê ku rê li ber çem girt û beralî kir û avê du avahî birin û 14 kesên din jî bandor kirin.

Li Yemenê ji ber lehiyê zarok jî di nav de 100 kesan jiyana xwe ji dest dan

Ji nîvê Tîrmehê ve, Yemenê bûye şahidê baranên dijwar û lehiyan ku bûne sedema mirina bi dehan kesan li çend parêzgehên El-Beyda, Amran, Dhamar, Hecah, Ma'rib û Sana'a.

Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanî bi daxuyaniyekê ragihand ku barana mûsonê ya dijwar bû sedema lehiyên mezin ku li parêzgehan hat jiyîn û bû sedema mirina 100 kesan ku di nav wan de zarok jî hene û 35 hezar malbatên li 85 navçe û 16 parêzgehan ji lêhiyê bandor bûn.  

Ji Yemenê heta Sûdanê di lehiyê de bi dehan kes mirin

Li Sûdanê hejmara kesên ku ji ber lehiyê jiyana xwe ji dest dan derket 77 kesan.

Di warê xisarên madî de 14 hezar û 500 xanî qismî wêran bûne, zêdetirî 20 hezar xanî bi temamî hilweşiyane û li gorî raporên herêmî 12 eyaletên Sûdanê ji ber lehiyê bandor bûne.

Li Sûdanê demsala baranê bi gelemperî ji meha Hezîranê ve dest pê dike û heta dawiya meha Îlonê didome, par di demsala baranê de zêdeyî 80 kes ji ber lehiyê jiyana xwe jidest dan.

Lehî li Afganîstanê krîzeke nû ye

Afganîstan di mehên borî de rastî hilweşîna aborî û zincîrek karesatên xwezayî yên din hat, li dûv lehiyan herî kêm 120 kes jiyana xwe jidest dan û 106 kesên din jî birîndar bûn. Ji ber lêhiyan 790 xanî hilweşiyan û nêzî 4 hezar malbat neçarî koçberiyê bûn.  

Li Pakistanê ji ber lehiyê 337 kes jiyana xwe jidest dan

Li Pakîstanê ji ber barana zêde lehî rabû û 337 kesan jiyana xwe ji dest dan û bi hezaran kes jî malên xwe winda kirin.

Dema ku Pakistan di sê hefteyan de zêdetirî ji sedî 60 ji tevahiya demsala baranê ya xwezayî derbas bû, tê texmîn kirin ku yek mîlyon kes jê bandor bûne. Parêzgehên Belûcistan, Xyber Pakhtunkhwa û Sindh herî zêde jê bandor bûne. Zêdetirî 40 kes li Karaçî ji ber barana zêde ya ji meha Tirmehê ve dibare jiyana xwe jidest dane.

Nêzîkî 200 kes li Belûçistan, parêzgeha herî mezin a Pakistanê jiyana xwe jidest dan ku ev zêdetirî 30 sal in tûşî lehiya dijwar bûye. Desthilata Rêvebiriya Afatê ya Neteweyî got ku parêzgehê ji sedî 305 zêdetir baran ji rêjeya salane werdigire.

Ji 26 navçeyên Belûcistanê li 18 navçeyan şewat weke "karesat" hat ragihandin, ji ber lehiyê li tevahiya navçeyê zirar dîtin û ji bo pêşwazîkirina kesên mexdûr bûne zêdeyî 570 dibistan hatin vekirin.

Ji ber bahoza dijwar a ku li Ewrûpayê xisarên mirovî û madî çêbûn

Li Ewropayê ji ber bahoza ku li girava Korsîka ya Fransayê ket û di encamê de keçek jî di nav de herî kêm 6 kes jiyana xwe jidest dan, gelek kes birîndar bûn.

Li Îtalyayê ji ber bahoza ku darên Toskanayê ji holê rakiribûn, 2 kes jiyana xwe jidest dan û 50 kes jî birîndar bûn. Li gor rayedarên herêma navendî, Ajansa Parastina Sivîl ji bo kesên ku ji ber ba û bayê neçar mane ku malên xwe biterikînin cihên lezgîn li dibistan û salona werzîşê amade kirine.

Li Awûstûryayê ji ber ketina daran di du bûyerên cûda de 5 kes jiyana xwe jidest dan.

Bahoza dijwar bû sedema reşbûnê, Rêyên Hesinî yên Neteweyî yên Avusturyayê neçar kirin ku hemî karûbarên trênê li piraniya eyaletên li ser sînorê Slovenya û Italytalya rawestîne.