REFÎF ÎSLÎM

Xeza- Di konferansa ji aliyê rêxistinên navxwyî û Hevbendiya Amal ve ji bo têkoşîna li dijî tundutujiya li ser jinan li Xezayê ku roja Sêşemê 1’ê Adarê, hevdem di navbera Ramallah û Xezayê de hat organîzekirin, gelek jinan bi durûşma "Parastina Malbatê Mafekî Netewî ye; Serpêhatî û Ders", tecrubeyên welatên xwe par kirin. Rêvebera Navenda Lêkolîn, Şêwra Yasayî û Parastina Jinan Zeyneb El-Gûnêmî ji ajansa me re têkildarî mijarê axivî.

“Em li bendê ne hikumet guh bide daxwazên me”

 Zeyneb El-Gûnêmî diyar kir ku ji sala 2004'an û vir ve xebatên li ser pêşnûmeyên qanûna parastina malbatê ji tundutujiyê li Filistînê didomin, lê belê her carê bi kampanyayeke dijber a hêzên ku naxwazin jinan biparêzin re rû bi rû dimîne. Zeyneb El-Gûnêmî da zanîn ku li gor tê zanîn tundutujî çi derûnî, çi bedenî, çi zayendî û çi aborî be, li gorî yasaya cezaya ya Filistînê tawan e, lê ya ku tê xwestin bicîhanîna cezayan û danîna tiştên ku bi tundutujiya nav malê ve girêdayî ne di belgeyeke qanûnî ya taybet de ye. Zeyneb El-Gûnêmî bal kişand ser têkoşîna li dijî şîdeta li ser jinan li bankeriya rojava û Hevbendiya Amal li Xezayê konferans li dar xistin da ku zextê li desthilatdariya Filistînê bike ku qanûnê bi erêkirina dawî re derbas bike. Zeyneb El-Gûnêmî anî ziman ku ew hêvî dike hikûmeta Xezayê hevkariyê bike û bersivê bide daxwazên wan.

“Lewaziya zagonan dibe sedema zêdebûna pirsgirêkên civakî”

Endama Buroya Siyasî ya Eniya Gelerî ya Rizgarkirina Filistînê Meryem Ebû Daqa jî destnîşna kir ku ew hêvî dikin daxwazên wan ên vê carê di qebûlkirina Qanûna Parastina Malbatê de ji tundiyê bên guherîkin û bal kişand ser wê yekê ku ji ber ku jin nîvê civakê ye û nîvê din jî çêdike û mezin dike, divê kampanyayên zext û parêzvaniyê ne tenê di çarçoveya femînîst de be, lê belê divê ji aliyê hemû hêzên neteweyî ve bên kirin. Meryem Ebû Daqa da zanîn ku nebûna qanûnên ku jinan diparêzin di civaka Filistînê de lawaz dike. Jinên Filistînî ji çend aliyan ve bi tundiyê re rû bi rû ne, ji bo pêkanîna edaletê ji bo jinan û li gorî qanûnên navneteweyî yên ku welatê wan îmze kiriye, divê qanûna parastina malbatê û yasaya cezayan li hev bikin. 

Wezîra Jinan Amal Hamad jî di axaftina xwe ya bi rêya vîdeoyekê şandî de destnîşan kir ku ew rola civakî, siyasî û têkoşîna jinên Filistînî bi nirx dibîne ku divê qanûnek a mafên wan biparêze, were cîbicîkirin.

Hewildanên nehiştina zewaca temenê biçûk

Di konferansê de tecrubeyên çend welatên erebî yên derbaskirina yasaya parastina malbatê ji tundutujiyê hatin pêşkêşkirin. Nadiya Şemrûx ezmûna Urdinê pêşkêş kir, ku di sala 2008'an de bi riya avakirina Komîteya Tîma Niştimanî ya Parastina Malbatê dest pê kir û tevî ku bersiveke lawaz hat dayîn, hewldan di sala 2016'an de ji bo şandina daxwaznameyek dawî ya îdîayên ku tê de pênaseyek zelal a şîdeta ku di nav malbatê  de tê kirin, wekî şîdeta derûnî, zewaca temenê biçûk û mijarên din de, li gorî hemî peymanên navneteweyî, heya peymana CEDAW, berdewam kir. Di nav qanûnên ku hatine guherandin de, li gorî ku Nadiya Şemrûx di sala 2017'an de ragihandiye, rakirina lihevhatina di navbera mexdûr û sûcdar de dema ku gilî dikin, ji ber ku peywira polîs ew e ku lêkolîn bike û wan dûrî ango rûniştina li derveyî qanûnê biparêze.

“Divê zagonek a parastina mafê jinên penaberên li Lubnanê dimînin jî hebe”

Aida Nasrallah jî ezmûna Lubnanê ragihand û eşkere kir ku tundutujî pêkhateyek ji çanda Erebî û beşek ji nirx û edetan e, zilam li jinê weke milkekî taybet dinêre û got ku rêjeya zewaca di temenê biçûk de gihîştiye ji sedî 57.3, di heman demê de diyardeya destdirêjiya cinsî di van salên dawî de zêde bûye. Ev guhertin vedigerin wêneya qalibkirî yê ku derbarê jinan de tê pêşkêş kirin, çi di medyayê de, çi di bernameyên xwendinê yên zarokan de. Aida Nasrallah diyar kir ku piraniya tundiyê di nava dîwarên malan de pêk tê, ji ber vê yekê divê jin ji tundiya nav malê bên parastin, çi bi xebata jinan di têkoşîna li dijî tundiyê de, çi jî bi Komîsyona Neteweyî ya Karûbarên Jinên Lubnanî ku ji bo zextê bike da Qanûna Parastinê were derbaskirin. Aida Nasrallah destnîşan kir ku karê van yekîneyên ku tundutujiyê dişopînin ne tenê bi parastina jinên Lubnanî re sînordar e, lê divê ew jinên penaber ên ku li xaka Lubnanê dimînin jî bigre nav xwe bi riya afirandina kodek sivîl ya yekgirtî ji bo rewşa kesane.

Sebah Selame jî vegeriya hewldanên Filistînê yên ji bo derxistina qanûnek ji bo parastina malbatê ji tundutujiyê û destnîşan kir ku ji beriya sala 2011'an ve ku pêşnûmeya yekem ji serokomar re hat şandin û piştre ji bo Lijneya Wezîran bê vegerandin. Sebah Selame anî ziman ku qanûn di nav xwe de tomarkirina dîtina Filistînê û ronîkirina kêşeyan dihewîne û bi referansê xwe dispêre danezana serxwebûnê, mafên jinan, qanûna bingehîn û peymanên navneteweyî yên wekî peymana rakirina hemû cûreyên şîdeta li dijî Jinan.

Yasaya Parastina Malbatê ji Tundutujiyê, li gorî Sebah Selama, 52 madeyan digire nav xwe, destpêkê bi yasayê, piştre pênaseyan û armancên ku qanûn ji bo wan hatiye amadekirin û yên ku bi parastina qurbaniyan ji sûcên tundiya nav malê tê temsîlkirin.