حنان حارت

مغرب - هنر در تغییر ذهنیت‌ها نقشی کلیدی دارد زیرا قادر است به مخاطب برسد و تأثیری عمیق بر او بگذارد. این قدرت هنر، به‌ویژه در سینما، از توانایی بزرگش در مخاطب قرار دادن احساسات و عواطف سرچشمه می‌گیرد.

سلمی لخماس در فیلم‌هایش بر مسائل و داستان‌های زنان تمرکز می‌کند و معتقد است فیلم‌هایی که کارگردانی می‌کند، نماینده شخصیت او هستند. او به علاقه‌اش به حقوق بشر و به‌ویژه حقوق زنان تاکید می‌کند و به عنوان یک کارگردان، تلاش می‌کند احساساتش را از طریق فیلم‌هایش بیان کند: «تمرکز من بر روی گفت‌وگو درباره مسائل زنان و رنج‌هایشان می‌باشد و همچنین به بی‌عدالتی و تبعیض بین زن و مرد در جامعه‌مان می‌پردازم». او اشاره می‌کند که هنرمند، صرف‌نظر از جنسیتش، باید به اصولش وفادار باشد و این نوع مسائل اجتماعی را در نظر بگیرد.

سلمی لخماس معتقد است که پرداختن به مسائل زنان از طریق سینما، به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای مبارزه با بی‌عدالتی و تبعیض علیه آنها تبدیل شده است. او تأکید می‌کند که پرداختن به مسائل زنان، لذتی خاص دارد، زیرا بسیاری از آنها تجربه‌ای مشترک از رنج و ستم دارند.

سلمی لخماس اذعان می‌کند که دوست ندارد از اصطلاحاتی مانند «سینمای زنان» یا «سینمای فمینیستی» استفاده کند. او ترجیح می‌دهد بگوید که افراد به دو دسته تقسیم می‌شوند: کسانی که به برابری و حقوق زنان اعتقاد دارند و کسانی که ندارند. او به این نکته اشاره می‌کند که در عرصه هنری، زنان خلاق بسیاری وجود دارند که به عنوان فمینیست طبقه‌بندی نمی‌شوند، اما سهم بزرگی در تولید، کارگردانی، نویسندگی یا بازیگری داشته‌اند. این زنان توانسته‌اند آثار مهمی خلق کنند و مسائل مهمی را مطرح کنند که جایگاه زن مراکشی را برجسته کرده و از دیدگاه‌های کلیشه‌ای فراتر رفته‌اند.

سلمی لخماس به فیلم مستند خود «آمازون» که هنوز در مرحله تدوین است و زن در آن جایگاه ویژه‌ای دارد، اشاره کرد: «من این فیلمنامه را همراه با دوستم، تهیه‌کننده رشیده السعید، نوشتم. نگارش آن زمان زیادی از ما گرفت و تلاش کردیم مخاطب را با رنج زنانی که مورد خشونت خانگی قرار می‌گیرند آشنا کنیم و تأثیرات روانی و جسمی آن بر سلامتشان را نشان دهیم.»

او افزود: «داستان آمازون یک داستان واقعی است که ما از طریق بازیگران به تصویر کشیدیم و روایتگر داستان زنی است که به مدت ١۵ سال از تمام اشکال خشونت خانگی رنج برده است. او بین دیوارهای خانه‌اش محبوس بود و همسرش اجازه خروج به او نمی‌داد و با او فقط مانند یک «ماشین تولید مثل» رفتار می‌شده است. او مورد تجاوز زناشویی قرار می‌گرفت و بدون هیچ نظارت پزشکی فرزندانش را به دنیا می‌آورد. اما پس از تمام این رنج‌ها، او یک نقشه دقیق طراحی کرد که به او امکان داد همراه با فرزندانش فرار کند، تا اینکه آزادی‌اش را بازیافت که زندگی‌اش را کاملاً تغییر داد.»

سلمی لخماس قهرمان فیلم «آمازون» را الگویی برای هر مرد و زنی می‌داند که دچار شکست شده اما تسلیم نمی‌شوند، بلکه برای غلبه بر مشکلات و تحقق رؤیاهای به تعویق افتاده‌ خود مبارزه می‌کنند. «ما تلاش کردیم نشان دهیم که بازماندگان خشونت، مبارز هستند و نه قربانی. پس از تحمل تمام رنج و ستم، آنها برای تغییر واقعیت قیام می‌کنند؛ ابتدا با شکستن دیوار سکوت، و سپس با اراده قوی برای تغییر زندگی‌شان و تحقق خودشان در جامعه».

در مورد فیلم «خیانت» که خودش نوشته و کارگردانی کرده و جایزه منتقدان را در جشنواره ملی فیلم طنجه دریافت کرده، آن را تجربه‌ای استثنایی می‌داند. سلمی لخماس گفت که انتظار این جایزه را نداشت و وقتی فیلم در جشنواره شرکت کرد و نامش ذکر شد، احساس شادی و غرور کرد، زیرا از نظر او جایزه منتقدان یکی از مهم‌ترین جوایزی است که یک هنرمند به آن افتخار می‌کند.

درباره داستان فیلم توضیح داد که فیلم به داستان زنی موفق در زندگی می‌پردازد که به خیانت شوهرش پی می‌برد. «ما بر رفتار قربانی در این موقعیت تمرکز کردیم و اینکه چگونه با نوعی چالش برای خودش با این مسئله برخورد کرد. تصویری که از طریق آن، زن مراکشی را در نحوه اتخاذ تصمیمات سرنوشت‌ساز با خردمندی به تصویر کشیدیم.»

سلمی لخماس درباره عواملی که بر او تأثیر گذاشته تا با ارزش‌های دفاع از حقوق زنان آشنا شود و آنها را در تعدادی از فیلم‌هایش منعکس کند، توضیح داد: «محیط خانوادگی که در آن بزرگ شدم نقش بزرگی در آشنایی من با مسائل دفاع از حقوق بشر به طور کلی و حقوق زنان به طور خاص داشته است. خانواده من یک خانواده حقوقی برجسته است که سال‌ها برای دستیابی زنان به حقوقشان مبارزه می‌کند. از آنجا که در این محیط پرورش یافتم، با فرهنگ برابری آشنا شدم، که منجر به کسب پشتوانه حقوقی شد که توانستم آن را در سینما به کار گیرم و پردازش کنم. این را نوعی مقاومت به شیوه‌ای متفاوت می‌دانم. به همین دلیل همیشه به موضوعات زنان گرایش دارم.»

صرف نظر از پیشینه حقوقی‌اش، او معتقد است که یکی از اولویت‌هایش نزدیک شدن به مسائلی است که مربوط به زنان است، زیرا اول از همه او یک زن است و در فیلم‌هایش آنچه را که به عنوان یک انسان لمس می‌کند و او را مشغول می‌کند به تصویر می‌کشد. «من روزانه آنچه را که زنان در جامعه‌ام تجربه می‌کنند، می‌بینم و زندگی می‌کنم. رسالت من انتقال این واقعیت برای تغییر آداب و رسوم کهنه‌ای است که ظلم، ستم و بی‌عدالتی علیه زنان را تثبیت می‌کند.»

سلمی لخماس درباره توانایی فیلم‌ها در تغییر ذهنیت‌ها تأکید کرد که اشتیاق زیادی نسبت به داستان‌ها و مسائلی دارد که واقعیت زندگی زنان را بیان می‌کنند و از آنچه تجربه می‌کنند از طریق سینما دفاع می‌کنند: «من ایمان دارم که فیلم‌ها به لطف توانایی بزرگشان در مخاطب قرار دادن احساسات و عواطف، ابزاری محوری در فرآیند تغییر تفکر هستند.»

او اشاره کرد که به عنوان یک زن کارگردان و فیلمنامه‌نویس، تا حد امکان تلاش می‌کند در تغییر تصویر کلیشه‌ای رایج در جامعه درباره زنان سهیم باشد: «من سعی می‌کنم ظلمی را که زنان تحمل می‌کنند و حتی نگاه جامعه به آنها را نشان دهم، و حقوق نقض شده و خشونتی که با آن مواجه می‌شوند را به منظور یافتن راه حل، برجسته کنم. به نظر من این نقش کارگردانان فیلم است، به طوری که در تغییر زندگی مردم سهیم باشیم بدون اینکه دیدگاهی را تحمیل کنیم یا به آنها درس‌هایی درباره زندگی ایده‌آل بدهیم.»

سلمی لخماس اشاره کرد که در حال حاضر، آگاهی در میان تعداد زیادی از کارگردانان برای ارائه آثار هنری با هدف تأثیرگذاری بر افکار عمومی و کمک به تغییر ارزش‌ها و تقویت حضور زنان در سینما و تغییر تصویر آنها به وجود آمده است، هرچند که این امر هنوز به صورت محدود انجام می‌شود.

او گفت که حضور زنان در مراکز تصمیم‌گیری هنوز رضایت‌بخش نیست: «زنان اکنون در تمام زمینه‌ها با مشکلات روبرو هستند. اقلیتی از زنان توانسته‌اند به مراکز تصمیم‌گیری برسند، شاید به این دلیل که در محیط خانوادگی و کاری قرار داشته‌اند که راه را برای اثبات توانایی‌هایشان هموار کرده است.»

او اشاره کرد که مسئولیت‌های زیادی در جامعه بر دوش زنان قرار دارد، زیرا آنها مسئولیت خانه، فرزندان و سالمندان را بر عهده دارند. اگر بخواهند وارد بازار کار شوند، این مسئولیت‌ها اجازه نمی‌دهند به سمت تحقق آرزوهایشان پیش بروند، زیرا کسی نیست که با آنها در مسئولیت‌ها و وظایف خانه شریک شود. او افزود که مردان این را جزو وظایف زن می‌دانند و اگر کمک کنند، آن را لطف تلقی می‌کنند. در نتیجه، زن با دو انتخاب روبرو می‌شود: یا از آرزوهایش دست بکشد یا در جای خود بماند.

او توضیح داد که این مسئله در مورد زنان خلاق و کارگردان نیز صدق می‌کند. با آنها عادلانه رفتار نمی‌شود، زیرا این حوزه جدید و مردانه است، و در نتیجه تعداد زنان در آن کم است. «با این حال، نمی‌توانیم انکار کنیم که در مراکش زنانی هستند که اثر خود را بر جای گذاشته‌اند و جوایز ارزشمندی دریافت کرده‌اند، مانند اسماء المدیر. این نشان می‌دهد که توانایی‌های زنان زیاد است و زنان باید به خود و توانایی‌هایشان اعتماد کنند.»

در پایان صحبت‌هایش، سلمی لخماس زنان را به حضور در جامعه و به چالش کشیدن تمام مشکلاتی که با آن روبرو هستند، فراخواند: «ما به عنوان زنان، قدرت جامعه را تشکیل می‌دهیم، و آنچه همه زنان باید بدانند این است که آنها سازندگان نسل‌ها هستند. آنها باید به توانایی‌های خود اعتماد کنند، استعدادهایشان را بشناسند و برای توسعه آنها تلاش کنند. مرد و زن باید برای پیشرفت جامعه با یکدیگر همکاری کنند، در غیر این صورت این باور که زن همیشه در حاشیه است، باقی خواهد ماند. ما باید، چه مرد و چه زن، برای اینکه زن جایگاه واقعی خود را به دست آورد، تلاش کنیم، زیرا این امر به سود جامعه است.»