هاوژین شیخی

دیواندره- صنایع دستی با هنر دستان زنان جان می‌گیرد، ۸۵  درصد از تولیدکنندگان صنایع دستی زنان هستند.  قالی‌های کوردستان در ابتدا مطابق سنت عشایری بافته می‌شد، اما به تدریج کارگاه‌های متمرکزتری برای تولید فرش‌های نفیس صادراتی نیز برپا شد. فرش‌های کوردستان در میان منسوجات و دست بافته‌های اعلاء کوردی نمونه‌ی بی‌نظیری از رنگ و طرح کوردی به شمار می‌آیند. مشخصه‌ی بارز فرش کوردی طرح‌های هندسی افشان بی‌نظیری است که غالباً بر مبنای نمادهای پیچیده‌ی زبان کوردی ترسیم شده است. فرش کوردی جایگاه شاخصی در میان فرش‌های دست‌بافت ایرانی دارد و بسیاری از قالیبافان و طراحان کورد معانی نمادین را در میان تار و پود قالی جاودانه می‌سازند.جدا از جنبە هنری  فرش در کارگاه‌های قالی‌بافی ستم مضاعفی بر زنان قالی‌باف تحمیل می‌شود.

در همین رابطه با گلاویژ سلامی یکی از فعالین اجتماعی و پریوش.م یکی از زنان بافندە،  گفت‌وگویی داشتیم.

گلاویژ در ابتدا می‌گوید: فرش‌های دستباف تار و پودهایش با سلیقه و ذوق هنری آمیخته می‌شود و یک اثر هنری منحصربه‌فرد است. فرش‌بافی یک شغل کهن، ماندگار و دوست‌داشتنی می‌باشد، ایفای نقش زنان در این حوزه به ویژه در روستاها آنچنان پررنگ است که بخش عمده‌ی تولید در حوزه صنایع دستی به دست زنان انجام می‌شود اما دستمزد بافنده‌ها ناچیز است، زیرا معمولا فروش و معامله فرش با فردی غیر از بافنده است.

 

 سود کلان فرش‌های دستی برای دلالان

گلاویژ در ادامه می‌گوید:فرش‌بافی توسط زنان یک سنت دیرینه در جامعه سنتی است. هدف از آن تأمین نیازمندی‌های خانه و تزئینات مربوطه بوده، اما امروز این موضوع تغییر ماهیت داده و در بسیاری از روستائیان جنبه اقتصادی به خود گرفته است. بدین معنا که افرادی دارای سرمایه کافی  وارد اقتصاد ضعیف روستا می‌شوند و با تشویق خانواده‌های کم درآمد فرزندان آنان را وارد صنعت فرش‌بافی می‌کنند. این فرش‌های دستی و زیبا به بهایی بسیار ارزان و به قیمت نابود شدن زندگی کودکان تولید می‌شوند و به قیمتی گران بە دلالان وبە نام شرکت‌های مختلف راهی بازارهای خارجی می‌شوند.

 گلاویژ دربارە فرش کوردی و فرش بیجار می‌گوید: فرش‌های کوردی بسیار با دوام بوده و معمولا روی چله پشمی و با گره متقارن بافته می‌شوند، امروزه بیشتر قالی‌های دستباف این شهر، طرح ماهی درهم (هراتی) است که در قالب‌های گوناگون لچک ترنج، (کلاه فرنگ) سه ترنج و… بافته می‌شود. طرح‌های دیگر سنه عبارتند از: طرح بته جقه، طرح گل فرنگ، طرح گل و بلبل و … بیشتر شهرت سنه به‌ واسطه‌ گلیم‌های بسیار نفیس آن بوده که دارای شهرت جهانی است. ویژگی شاخص قالی بیجار، ساختار متراکم این قالی‌ است، بافت بیجار به گونه‌ای است که نمی‌توان آن‌ را تا کرد. در قدیم به این فرش‌ها «لول» می‌گفتند که این موضوع نشان دهنده استحکام فرش‌های بیجار است.

 

«هنر دستمان را همه می‌بینند، اما کسی خودمان را نمی‌بیند»

 پریوش یکی از زنان بافندە، می‌گوید: از ۱۲ سالگی قالی‌بافی را یادگرفتم و در بیجار  به کارگاه می‌رفتم، چون دیواندره کارگاه فرش بافی ندارد و  اکنون هم در خانە فرش کامپیوتری می‌بافم.  احساس خوب در حین کار مربوط به زمانی است که قرار است فرش بریده شود زیرا هم دسترنج تلاش را می‌بینی و هم دستمزدت را دریافت می‌کنی. کسی به فرش بافی به عنوان هنر نگاه نمی‌کند، زیرا اگر فرش هنری ارزنده بود اینقدر حقوق و دستمزد بافت آن پایین نبود.

وی می‌گوید: هنر دستمان را همه می‌بینند و می‌ستایند و به گران‌ترین قیمت‌ها داد و ستد می‌کنند، اما کسی خودمان را نمی‌بیند  که چگونه با درد‌ها و بيماری‌های ناشی از اين شغل سخت رنج می‌بریم. بازار کار مستقل برای ما زنان وجود ندارد و هیچ حمایتی از سوی نهادها و سازمان های مربوطه، نسبت به کار ما نمی‌شود.
پریوش در پایان می‌گوید: قالیبافی هنری ظریف است و به نور زیاد نیاز دارد، اما بیشتر کارگاه‌های قالیبافی کە قبلاکار می‌کردیم کم‌نور هستند. این شغل برای من چیزی جز ضعیف شدن چشم نداشته است. خم شدن دائم روی دار قالی و نشستن‌های غیراصولی بلندمدت، شکل ستون فقرات را تغییر می‌دهد و سبب کمردردهای مزمن می‌شود. ورم مفاصل بر اثر گرفتن مداوم تارها با انگشتان دست، تغییر شکل و کج شدن استخوان‌های زانو، ورم مفاصل پا و تنگ شدن لگن خاصره از بيماری‌های عمومی ما است. حتی بسياری از ما دچار اشکال در زایمان و حتی مرده‌زایی و سقط جنین می‌شود. جنبه فرهنگی و هنری این کار بسیار بالاست و باید بدان اهمیت زیادی قائل شد.