تەوار پێنجوێنی

سلێمانی- سەرەتای دروستبوونی مرۆڤایەتی لە نێوان کەوانی زێڕین و لە ناوچەی میزۆپۆتامیادا بوو، ئەو ناوچەیەش بە وڵاتی نێوان دوو ڕووبار-بلاد بین نهرین دەناسرێت، چونکە یەکێک لە بنەڕەتەکانی ژیان ئاو، هەوا و خۆراکە، کەواتە مرۆڤی دێرین بۆ بەردەوامی دان بە ژیانی پێویستی بەوە بووە لە دەوری ئاو کۆببێتەوە، بەدرێژایی هەزاران ساڵ مرۆڤ کۆچی کردووە تا ناوچەیەکی لەبارتری ژینگەی کشتوکاڵی و ئاویی بدۆزێتەوە و تێیدا ژیان بکات، بەپێی شیکردنەوەی شرۆڤەکاران و زانایان شەڕی داهاتووی جیهان، شەڕی ئاو دەبێت، هەندێک ڕاپۆرتەکانیش ئاماژە بەوەدەکەن کە هەتا ساڵی ٢٠٣٠ عێراق ڕووبەڕووی وشبوونی ئاو دەبێتەوە، لەکاتێکدا عێراق یەکێکە لە وڵاتانی نێوان دوو ڕوبار و دیجلە و فورات پێیدا تێپەڕ دەبێت.

 

دەوڵەتانی دراوسێ ئاو وەک کارتی فشار بۆ سەر کوردستان بەکاردەهێنن

کوردستان وەک بەشێک لە وڵاتانی میزۆپۆتامیا، چەندین ساڵە ڕووبەڕووی هێرشی داگیرکاری دەبێتەوە، لەلایەن دەوڵەتە یەک لەدوا یەکەکانی ناوچەکەوە، ئێستاش هێرشێکی بەرفراوانی داگیرکاری وڵاتانی تورکیا و ئێران دەکرێتە سەر چوار پارچەی کوردستان لە ڕووی سەربازی، سیاسی، ئابوری، کۆمەڵایەتی و شەڕی بڕینەوە و سوتانی دارستانەکان و گرتنەوەی ئاو درێژەپێدەری هەمان سیاسەتە.

 

دەوڵەتانی تورکیا و ئێران لەڕێی گرتنەوەی ئاو لە کوردستان سیاسەتی قڕکردن بەڕێوەدەبەن، دەوڵەتی تورکیا بە گرتنەوەی ئاوی فورات لە ڕۆژئاوای کوردستان و دروستکردنی پرۆژەی گاپ، دەوڵەتی ئێران بە گرتنەوەی ئاوی زێی بچوک و دروستکردنی بەنداوی داریان لەسەر ڕوباری سیروان فشار دەخەنە سەر هاوڵاتیان، مەدیحە سۆفی، دکتۆرا لە ژینگەدا، دەڵێت: "بوونی ئاو واتا بوونی شارستانییەت و پێشکەوتن، دەوڵەتانی دراوسێش وەک کارتی فشار دژ بە کوردستان بەکاری دەهێنن".

 

سیاسەتی ئاو بۆ لەناوبردنی کوردە لەلایەن ئێران و تورکیاوە بەکاردێت

مەدیحە سۆفی باس لە پرۆژەی گاپ دەکات و دەڵێت: "دەوڵەتی تورکیا لە ساڵانی ٣٠ییەکانەوە بیرۆکەی پڕۆژەکەی هەبووە، بەڵام بەهۆی نەبوونی دەرفەت و هەبوونی ڕژێمی بەعس تورکیا نەیتوانیوە بە تەواوی جێبەجێی بکات، پرۆژەکە لە ٢٢ بەنداو و ١٩ وێستگەی کارەبا پێکدێت و ٪١٠ی ڕووبەری خاکی تورکیا دەگرێتەوە، کە زۆرینەی دەکەوێتە بەشی باکوری کوردستان، پڕۆژەیەکی ئابوری، بارزگانی و سیاسی پتەوە و جگە لەلایەنی ئابوری، سیاسەتی لەناوبردنی گوند و ناوچە کوردییەکان و کۆنترۆڵکردنی وڵاتی سوریا و عێراقیشی پێ پەیڕەو دەکات".

 

مەدیحە باس لەوەدەکات کە دەوڵەتی تورکیا یاسا نێودەوڵەتییەکان پێشێلدەکات و هەردوو ڕوباری دیجلە و فورات کە بە ڕووباری نێودەوڵەتی دادەنرێن چونکە خاکی زیاتر لە وڵاتێک دەبرێت، تورکیا دەستی بەسەردا گرتووە و هەرکات بخوازێت دەیگرێتەوە، وتیشی: لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەوڵەتی تورکیا دەوڵەمەندە بە ئاو و ئەمەش وەک کارتێکی فشار دژ بە وڵاتانی دراوسێ بەکاردێنێت، ئەمەش شتێکی نوێ نییە کە تورکیا لە ساڵانی ٣٠ییەکانەوە ئاو وەک سامانێکی سروشتی بێ جێگرەوەی کردووەتە داردەست بەکاری دەهێنێت و پێشێلی یاسا نێودەوڵەتییەکان دەکات، ئێرانیش بەهەمان شێوە لەڕێی سیروانە فشار دەخاتە سەر عێراق و کوردستان".

 

"چارەسەر سیاسەتێکی زانستی تۆکمەیە بۆ بەڕێوەبردی ئاو"

لە ماوەی ڕابردوودا چەندین یاسای نێودەوڵەتی دەرچوون تا دەوڵەتان نەتوانن ئاو و سامانە سروشتییەکان وەک چەک بەکاربهێنن بەڵام دەوڵەتی تورکیا پێشێلی یاساکان دەکات، مەدیحە سۆفیش پێی وایە کە فشارە نێودەوڵەتییەکان تەنها قسەن و دەوڵەتی تورکیاش وەک ئەندامێکی ناتۆ بە ئاو فشار دەکات و سەریشی گرتووە، "لە دواین سەردانی کازمیدا بۆ تورکیا، تورکیا پێی ڕاگەیاندوون کە بۆتان نییە داوای بەردانەوەی ئاو بکەن بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق چونکە ڕووبارەکان هی خۆمانن و بۆ پێویستییەکانمان بەکاری دەهێن، لەمەوە دەردەکەوێت کە هێزە نێودەوڵەتییەکان چاوبەستراون لەئاست تورکیادا".

 

پسپۆڕی بواری ژینگە و خاوەن دکتۆرا لە بوارەکەدا، باس لە خاکی عێراق دەکات کە لە سەردەمانی زوودا دەوڵەمەند بووە بە ئاو و زۆنگاوەکانی خوارووی عێراق بۆ ئاودێری بەکارهاتوون، بەڵام بە سیاسەتی سەرکوتکاری بزوتنەوەکان وشککراون و ژیانی هاوڵاتیان تێکدا و کۆچکردن دەستیپێکرد، بۆیە پێی وایە، "چارەسەری بۆ شەڕی ئاو و نەمان و وشکبوونی ئاوی ژێرزەوی، هەبوونی سیاسەتێکی ئاوی تۆکمە و زانستی هەبێت لە کوردستاندا، دانانی سیاسەتی زانستی بۆ دابەشکردنی ئاو و گلدانەوەی ئاو گرنگییەکی لەپێشینەیە و تا زوو ئەنجام بدرێت درەنگە".

 

ت.پ