شادی ئەحمەدیان

 

خۆکوشتن چییە و بۆچی دیاردەیەکی کۆمەڵایەتییە؟

هەرچەندە زۆر کەس دیاردەی خۆکوشتن بە کێشەیەکی تاکەکەسی دەزانن، بەڵام لێکۆڵینەوەکانی کۆمەڵناسان دەریدەخەن کە چیرۆکەکە بەتەواوی کۆمەڵایەتییە و پەیوەستە بە هەلومەرجی کۆمەڵگەوە، کە گرنگترین هۆکاری تێکچوونی نەزمی کۆمەڵایەتییە؛ واتە دروستکردنی دۆخێکی مەترسیدار لە ئابووری و سیاسەت و کولتوور و ئەخلاقدا کە هەموو ئەگەرە تاکەکەسی و کۆمەڵایەتییەکان بۆ زۆرینەی هاووڵاتیان دابخات.

 

کێرخۆف پێی وایە کە زاراوەی خۆکوشتن ئاماژەیە بۆ کردەی کەسێک کە بۆ ئەوەی ڕزگاری بێت لەو ئازارە بەرگە نەگیراوەی کە بۆی دروستبووە یان بۆ گۆڕینی بارودۆخی نالەباری ژیانی هەوڵی خۆکوشتن دەدات، بەڵام سەرکەوتوو نابێت، بە واتایەکی تر خۆکوشتن مانای کۆمەڵایەتی تایبەت و بەهێزی هەیە و واتە تکایە هاوکارم بن، ناتوانم بە تەنیا کێشەکانم چارەسەر بکەم.

 

ڕێژەی خۆکوشتن لە ئێران لە هەڵکشاندایە و لە ماوەی حەوت بۆ هەشت ساڵی ڕابردوودا ساڵانە ٥٪ زیادیکردووە

ژنان دەربارەی هەوڵەکانی خۆکوژیان ئاماژەیان بە هۆکارەکانی داوە وەک خیانەتکردنی هاوسەرەکانیان، مردنی کەسوکار، ناکۆکی لەگەڵ خێزان، ناکۆکی لەگەڵ هاوسەر، ناکۆکی لەگەڵ کەسانی تر، ئالوودەبوونی ئەندامانی خێزان، باوەڕبوون بە ڕزگاری یان گۆڕان یەکێکە لە هۆکارەکانی خۆکوشتن، کە پێیان وایە بە ئەنجامدانی ئەم کارە لە سەختی و کێشە ڕزگاریان دەبێت، یان ڕەنگە هەلومەرجی لەبارتر بەدەست بهێنن.

 

تێکچوونی کارکردنی خێزانەکان پۆلێکی دیکەیە لە توێژینەوەکانی خۆکوژیدا، خێزان وەک دامەزراوەیەکی کۆمەڵایەتی ناوک یەکەم پەیوەندی کۆمەڵایەتی مرۆڤە و بە دابینکردنی کۆمەڵێک پێداویستی مرۆڤ، ڕۆڵ و ئەرکی تایبەت دروست دەکات و قووڵترین کاریگەریی دەروونی لەنێو ئەندامەکانیدا دروست دەکات و لە بەرامبەردا سەرچاوەی گۆڕانکارییە گەورەکانە لە کۆمەڵگەدا.

 

مارکس پێی وابوو شۆڕش بەرهەمی ناڕەزایەتی چینێکە کە جگە لە زنجیرەکانی هیچی لەدەستیان نییە، لەم فۆرمەدا دەتوانرێت خۆکوشتنی نێردراو بە دوا ناڕەزایەتی ئەو کەسانە هەژمار بکرێت کە جگە لە مردنی خۆبەدەستەوەدانیان هیچی لەدەستیان نییە!

گەیاندنی پەیامێک بۆ کەسانی دیکە بۆ کەسێکی خۆکوژ گرنگترە لە تەنانەت کردەوەی ڕاستەقینەی خۆکوشتنیش و ئەگەر شوێنێکی گونجاو بۆ خۆکوشتن نەدۆزرێتەوە، دەکرێت دوابخرێت بۆ دۆزینەوەی کات و شوێنێکی گونجاو کە توانای بڵاوکردنەوەی تێدابێت ڕاگەیاندن، لە ڕاستیدا خۆکوشتن خۆی پەیامێکە و ناوەڕۆکی خۆکوشتن کە هیچبوون و مردنە، گرنگییەکی لاوەکی هەیە.

 

هۆکارەکانی دیکە کە دەبنە هۆی خۆکوشتنی مرۆڤەکان بریتین لە هەژاری، شکست، بێهیوایی، ئەم هۆکارانە لە کوردستان زیاتر لە ئێراندا باون و مامەڵەکردن لەگەڵیاندا پێویستی بە گەشەپێدانی هەمەلایەنەی کولتووری، سیاسی و ئابووری هەیە، کەمکردنەوەی نادادپەروەری و نەهێشتنی هەڵاواردن تێوەگلاوە ئەمەش لەگەڵ لایەنەکانی تر.

 

بەپێی هەندێ سەرچاوە لە ڕۆژهەلاتی کوردستان لە ساڵی ٢٠٢٢ دا ٣٢ حاڵەتی خۆکوشتنی ژنان هەبووە کە پەیوەندی بە ژنانەوە هەبووە، لەو ژمارەیەش ١٧ کەسیان خێزاندار بوون و ١٤ کەسیان تەنها بوون و باری خێزانیی حاڵەتەکانی دیکەش دیاری نەکراوە.

 

وە خۆکوشتن بە هەڵواسین باوترین جۆری خۆکوشتنە، وە هۆکارەکانی بریتی بوون لە ناکۆکی خێزانی، هەژاری و هاوسەرگیری زۆرەملێ و هۆکارەکانی تر، پارێزگای ورمێ زۆرترین ئاماری خۆکوشتنی ژنانی تێدابووە و لە کۆی گشتیی ٢٠ خۆکوشتنی ژن، ١٢ یان لە گوندەکاندا ڕوویانداوە، زۆربەی هۆکارەکانی خۆکوشتنی ژنان ناکۆکی خێزانییە.

 

 

 چ ستراتیژێک هەیە بۆ کەمکردنەوە یان ڕێگریکردن لە خۆکوشتن؟

مردن بەهۆی خۆکوشتنی بە ئەنقەست لەلایەن کەسەکە خۆیەوە کردەوەیەکی هۆشیارانەی خۆ لەناوبردنە، ڕوونترین هۆکاری ئەو کێشە ئاڵۆزانە کەسێکی پێویستییە کە خۆکوشتن وەک باشترین چارەسەر بۆ ڕزگاربوون لە کێشەکانی هەڵدەبژێرێت.

 

خۆکوشتن جۆرێکە لە توندوتیژی وێرانکەر، زۆرترین قوربانیی ژنانن، ڕێژەی هەوڵی خۆکوشتن لە ژنان ٣ هێندەی پیاوانە، بەڵام ڕێژەی سەرکەوتن لە پیاواندا ٤ هێندەی ژنانە، و باوترین جۆرەکانی خۆکوشتن لە ژناندا ژەهراویبوون بە ماددە هۆشبەرەکان و خۆسوتاندنە.

 

زۆربەی هۆکارەکانی خۆکوشتن پەیوەندییان بە فشاری ژینگەیی، تۆمەت، هاوسەرگیری زۆرەملێ و کێشەی هاوسەرگیری وەک توندوتیژی و ئالوودەبوونی هاوسەر، فرەژنی، جیاوازی تەمەنی ژن و پیاو، لێکنەگەیشتن لەگەڵ هاوسەرەکە و هەستیارییەکی ئەوتۆ بەرامبەر بە جیابوونەوە، ئەوە گرنگترین هۆکاری خۆکوشتن لەنێو ژنان.

 

خۆکوشتن واقیعێکی کۆمەڵایەتییە کە لەژێر کاریگەری واقیعە کۆمەڵایەتییەکانی دیکەدا سەری هەڵداوە، بەڵام بەو پێیەی ناتوانرێت لە پرسە سیاسییەکان جیا بکرێتەوە، دامەزراوە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان و کارلێکی حکومەت و کۆمەڵگا یەکلاکەرەوەن لە دروستکردنیدا.