ڕۆژدا کەزگین

ناوەندی هەواڵ-Women Deliver"" کە لە ساڵی ٢٠٠٧دا هەزاران کەس لە سەدان وڵاتی جیاوازەوە کۆنفرانسیان ئەنجامدا بۆ برەودان بە یەکسانی ڕەگەزی، یەکەم کۆنفرانسی خۆی لە لەندەن لە تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧، لە حوزەیرانی ٢٠١٠ لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە واشنتۆن دی سی، لە ئایاری ٢٠١٣ لە کوالالامپوور، لە ئایاری ٢٠١٤ لە کۆپنهاگنی دانیمارک، لە  ٢٠١٩لە ڤانکۆڤەری کەنەدا ئەنجامدا، هەزاران بەشداربوو لە سەدان وڵاتەوە کۆنفرانسیان سازکرد.

 

دوایین کۆنفرانس له ڕواندا به ڕێوه چوو

هەروەها کۆنفرانسی Women Deliver"" بۆ ساڵی ٢٠٢٣ لە ١٦ی تەمموز لە کیگالی پایتەختی ڕواندا بەڕێوەچوو، تیایدا ژنان ڕۆڵێکی چالاکیان گێڕا لە بنیادنانەوەی وڵاتەکەدا دوای شەڕی ناوخۆ، لە وڵاتەکەدا مانایەکی جیاواز وەردەگرێت، زەلال ئەیمەن، ڕێکخەری کۆمەڵەی چارەسەری نوێی مافەکانی مرۆڤی ژنان لە تورکیا، بۆ چەندین ساڵە لەسەر کێشە نێودەوڵەتییەکان کار دەکات، وەڵامی پرسیارەکانی ئێمەی دایەوە سەبارەت بە کۆنفرانسەکە و ئەزموونی تایبەتی خۆی.

 

"دەیان ژن لە هەموو وڵاتانی ئەفریقاوە هاتبوون"

* کۆنفڕانسەکە بۆ ساڵی ٢٠٢٣ لە پایتەختی ڕواندا بەڕێوەچوو. بابەتی سەرەکی کۆنفرانسەکە چی بوو؟ کام وڵات بەشداری کرد؟ چەند بەشداربوو لەوێ بوون؟

کۆنفڕاانسەکە لە ١٦ی تەمموز لە کیگالی دەستیپێکرد و بۆ ماوەی ٤ ڕۆژ بەردەوام بوو، لە هەموو کیشوەرەکانی جیهانەوە ٦هەزارو ٣٠٠ کەس بەشدارییان کرد، زیاتر لە دوو هەزار کەس بە شێوەی ئۆنلاین بەشدارییان کرد، بابەتی سەرەکی کۆنفرانسەکە بریتی بوو لە "پاڵپشتی و چارەسەرەکان." چەندین کاری هونەری گەورە و فراوان بەڕێوەچوو ئەم کۆنفرانسە بەتایبەتی بەرز بوو، چونکە لە ئەفریقا بەڕێوەچوو، و بەشداریکردنی ئەفریقا بە شێوەیەکی بەرچاو زیادی کرد، دەیان ژن لە هەموو وڵاتانی ئەفریقاوە هاتبوون، زۆربەیان ڕەش پێست بوون، زۆر لە کیشوەرە سپییەکان بەشدارییان نەکرد، ئەمە بە تایبەتی گرنگ بوو، واتە بەشداریکردن لەو کیشوەرانەی کە پێیان دەوترێت باشووری کرواتیا لەژێر ئیکوادۆر زۆر بەرز بوو.

 

* کێ لە تورکیاوە بەشداری کردووە؟ بۆچی ئەم جۆرە کۆنفڕانسە بەرفراوانە لە میدیاکاندا ڕەنگی نەدایەوە؟

من تەنها بەشداریم کرد لە کۆمەڵەی چارەسەری نوێی مافەکانی مرۆڤ، بزووتنەوەی ژنان لە تورکیا زۆر گرنگی بەو کۆبوونەوە نێودەوڵەتییانە دەدات، ئێوە دەزانن کە وەک کۆمەڵێک لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانمان، بەشداریکردنمان لەو کۆبوونەوانەدا زۆر بەهێزە، ئەمە چەندین ساڵە بارودۆخەکەیە، ئێمە هەنگاومان نا، وەک نوێنەری کۆمەڵەکە، من بەشداریم کرد، میدیای ناوەندی بە هیچ شێوەیەک لەگەڵ یەکسانی ڕەگەزی، فێمێنیزم و بزووتنەوەی ژناندا ناگونجێت. هەروەها میدیای جێگرەوە زۆر گرنگی بەوە نادات، لە تورکیا زۆر گرنگی بە پشتیوانی و هاوکاری نێودەوڵەتی هەیە، کە بارودۆخێکی گشتییە لە بزووتنەوەی ئۆپۆزسیۆن و بزووتنەوەی ژنان و بزووتنەوەی ژنانی کورد، ئێمە وەک گروپێک ئەم دەرفەتەمان هەڵسەنگاند، هەروەها زۆر باش بوو.

 

* ئەو بابەتانە چین کە زۆرترین سەرنجی ڕاکێشان لە کۆنفرانسەکەدا؟

پلانی دیاریکراو دەرنەچوو، شتێکی هاوبەش زۆر قورسە، بەڵام زۆرێک لە پلاتفۆرمەکان، ڕێکخراوەکانی ژنان کە یەکتر دەبینن، چەندین پەیوەندییان لەناو خۆیاندا دروستکردووە، بەردەوام دەبن لە پەیوەندیکردن، بە بۆچوونی من ئەمە ئامانجەکەیە، لەسەر ئاستی کیشوەری، لەسەر ئاستی هەرێمی، پەیوەندییەکانی ئاستی ڕێکخراوەیی، دەرفەتی بەشداریکردن، ڕێگاکانی پشتیوانی زۆر گفتوگۆیان لەسەر کراوە و پێم وایە ئەنجامە کورتخایەن، مامناوەند و درێژخایەنەکان بە تێپەڕبوونی کات بەرهەمدار دەبن، هەمیشە کاریگەری لەسەر ئەو شتانە هەیە، زەحمەتە بگەینە شتێکی باو لێرە، بەڵام دەنگی هاوبەش ئەوە بوو کە "بەهێزکردنی ژنان هێشتا کێشەیەکی گرنگە" داواکرا حکومەت وریاتر بێت و هەنگاوی وردتر بنێت.

 

* گرنگی بزووتنەوەی ژنان لە کۆنگرەی ژناندا چییە؟

ئەوە زۆر بەرهەمدار بوو بۆ بزووتنەوەی ژنان لە باشووری نیڤکادا، بەشداری لە گفتوگۆ و کۆبوونەوەی زۆر باشدا کرد، لەسەر ئاستی حکومەتی هەرێمیش بەشدارییان کرد، پاراستنێکی سەرسوڕهێنەر هەبوو دەربارەی یەکسانی ڕەگەزی، فێمێنیزم، بەهێزکردنی ژنان، ناتواندرێت چاوەڕوانی ئەنجامێکی بەرچاو لە کۆنفڕانسێک بکرێت، بەڵام لەسەر ئاستی کیشوەری، پەیوەندی نێوان بنیادنانی خەڵک و پەرەپێدانی هاریکاری و بەخشینی جیهان بە تورکیا سەرکەوتوو نییە، بەڵام لە سەرتاسەری جیهاندا بە شێوەی "Women Deliver" ئەم ڕێوشوێنانە ڕێکخراوە. زۆرێک لە وڵاتان بەدوای گرنگی ئەم کۆنفرانسانەدا دەگەڕێن. بە بۆچوونی من، ئەمە کۆبوونەوەیەکی سەرکەوتوو و بەرهەمدار بوو بۆ بزووتنەوەی ژنان.

 

"لە ڕواندا ژنان لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە لە پێشەوەن"

* ئەنجامدانی کۆنگرە لە ڕواندا زۆر گرنگە. دوای شەڕی ناوخۆی ساڵی ١٩٩٤، ژنان دەستیان کرد بە بنیاتنانەوەی وڵاتەکە. پشتگیری حکومەت چی بوو؟

حکومەتی ڕواندا پشتیوانی لە کۆنفرانسەکە دەکات و هەڵوێستێکی پشتگیری دەگرێتەبەر، لە ڕواندا لە ساڵانی نەوەدەکاندا، شەڕێکی زۆر توندوتیژ هەبوو و نزیکەی دوو ملیۆن کەسی کوشت، دوای ئەو پرۆسەیە، وڵاتەکە دووبارە بنیادنرایەوە،  زۆر شت لە ئاستی ئابووری، کۆمەڵناسی، سیاسی، کۆمەڵایەتی و دەوڵەتدا بنیاد نراوە، ژنان ڕۆڵی خۆیان گێڕاوە لە بنیاتنانەوەی کۆمەڵگادا، حکومەتی ڕواندا بەرنامەی بۆ دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی ئاشتیخواز دەستپێکردووە دادگاکان بەرنامەی ڕاهێنانیان دەستپێکرد بۆ ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی و تۆڵەکردنەوە و ژنان بەشداریان لەو پرۆسانەدا کرد.

 

"ڕۆڵی ژنان کاریگەری لەسەر پیاوان هەبووە و گۆڕانکاری لە کۆمەڵگادا کردووە"

من تەنها کاتێک ئەمە دەبینم کە لە کیگالی دەگەڕێم هەروەها هەڵسوکەوتی پیاوانیش دەبینم، ئەمەش بەو مانایە کە ڕۆڵی گرنگی ژنان کاریگەری لەسەر پیاوانیش کردووە، کۆمەڵگە گۆڕاوە، ئەوان زۆر بە ڕێزەوە نزیک دەبنەوە بۆ نموونە، لە نیوەگۆی باشوور، ڕێزێکی تایبەت هەیە بۆ ژنان بەراورد بەو کۆمەڵگانەی کە گەشەیان نەکردووە. هەروەها ئەو کەسانەی کە بەشدارییان لە کۆنفڕانسەکەدا کردووە ڕێزێکی زۆریان هەیە، ئەو کەسانەی کە لەلایەن حکومەتەوە دەستنیشانکراون پشتیوانی لە کۆنفرانسەکە دەکەن، لێرەدا هەست دەکەیت کە ژنان بەهایان هەیە، ژنان ئەمەیان بەدەست هێناوە، ژنان بەهادارن، حکومەت پشتگیری دەکات و خەڵکیش پشتگیری دەکەن، بۆ نموونە، هەرگیز ئەمە لە تورکیا نابینیت.

 

"چالاک بوونی ژنان بۆ وڵاتی ئەفریقا و جیهانیش گرنگە"

لە شوێنێکی وەک ئەفریقا کە لە دواوە جێهێڵراوە و داگیرکراوە، ڕواندا زۆر بە باشی خۆی کۆکردەوە سەرەڕای ئەو کۆمەڵکوژییەی کە ڕوویداوە، هەرچەندە وڵاتێکی زۆر بچووکە، بە دڵنیاییەوە، ئابوورییەکی سەرمایەداری هەیە، ئابوورییەکی لیبراڵ هەیە، بەڵام دەستیان کردووە بە هەنگاونان، چەندین هەوڵ هەیە لە بواری ئابووریدا، بە شێوەیەکی دیموکراسی، هەڵبژاردن هەیە، کابینە هەیە، وەزیر هەیە، پەرلەمان هەیە، ژنان لە پەرلەمان بەهێزن ئەوان هەوڵ دەدەن نموونەیەکی نموونەیی لە ئەفریقای ڕۆژهەڵات دروست بکەن، لەم قۆناغەدا، چالاکوانی ژنان، لە ڕاستیدا، زۆر گرنگە بۆ ئەفریقاو بۆ هەموو جیهان، مۆدێلێک هەیە کە ژنان بەهێزن، ئابووری لە گەشەکردندایە، دیموکراسی لە گەشەکردندایە و مۆدێلێکی زۆر باش و ئەرێنی بنیاد نراوە.