نوپەلدا دەنیز

 

مەخموور-ژنانی کورد لە مێژووەوە ڕۆڵی پێشەنگایەتی بۆ هەموو کۆمەڵگە و مرۆڤایەتی لە هەموو بوارەکانی ژیاندا گرتۆتە ئەستۆ، لە مێژووی مرۆڤایەتیدا بوونەتە جێگرەوە، یەکێک لەو بوارانە ڕۆژنامەگەرییە، ئەو ژنانەی سەدان ساڵ بەرپرسیارێتی میراتی ڕۆژنامەگەرییان لە ئەستۆ گرت، بە فەلسەفەی "ژن، ژیان، ئازادی"، هەندێک جار بە چەک و هەندێک جار بە پێنووس دژی هەموو هێرشەکانی دژ بە خۆیان و گەلەکەیان، بە کامێراکان تا دوا هەناسەیان تێکۆشان.

 

 هەر پرۆسەیەک کە کۆمەڵگای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەزموونی کردووە، لە شەڕەوە بۆ سەرکەوتن، لە دڵشکانەوە بۆ خۆشی، لە دامەزراندنی ژیانی کۆمەڵایەتییەوە تا پەرەپێدانی پارادایمی نەتەوەی دیموکراتیک و هتد، ڕۆژنامەنووسان شاهیدی هەموو ئەمانە بوون و سات بە سات هاوبەشیان کردووە لەگەڵ خەڵک، بۆیە لە هەموو پرۆسەیەکدا ڕۆژنامەنووسان بوونە ئامانجی سیستمی دەوڵەتی پیاو، بەڵام سەرەڕای هەموو جۆرە هێرش و هەڕەشەیەک، ژنە ڕۆژنامەنووسەکان بەردەوامبوون لە کارەکانیان و ئێستا بە سەدان ژن لەم بوارەدا کار بۆ ئاشکراکردنی ڕاستی و دڕندەیی دەسەڵاتداران دەکەن، هەروەها بۆ ئەوەی دەنگ و ڕەنگی خۆڕاگری ژنان بن، دەیان لەوان لەم ئامانجەدا گیانیان لەدەستدا، یەکێک لە شوێنکەوتوانی ڕاستی ڕۆژنامەنووس دەنیز فورات "لەیلا یەڵدزتان" لە ٨ی ئابی ٢٠١٤ لە ئەنجامی هێرشی چەتەکانی داعش بۆ سەر کامپی پەنابەرانی شەهید ڕۆستەم جودی "مەخموور" کۆچی دوایی کرد، دەنیز کە شایەتحاڵی بەرخۆدانی گەلی مەخموور بوو، سات بە سات شەڕی مەخمووری گەیاندە ڕای گشتی جیهان.

 

شایەتحاڵی بەرخۆدانی مەخموور: دەنیز فورات

 لەیلا یەڵدزتان نازناوی دەنیز فورات، لە ساڵی ١٩٨٤ لە گوندی خەجێ خاتوون لە چڵدران کە بەشێکە لە شاری وان لە دایکبووە، تەنانەت لە تەمەنی منداڵیدا فشار و ستەم و زیندانی و دەربەدەری و ئازار دەزانێت و هەست بە داگیرکاری دەکات و لە بەرامبەریدا توڕە دەبێت و ناڕەزایی دەردەبڕێت، بنەماڵە نیشتمانپەروەرەکەی بەهۆی زوڵمی دەوڵەتی تورکەوە ڕوویان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان کرد و لەوێشەوە بەهۆی فشارەکانی ڕژێمی ئێرانەوە ڕوویان لە خواکورک کرد، ساڵی ١٩٩١ هاتنە شاخی خواکورک و شاهیدی شەڕی خیانەتکاری ساڵی ١٩٩١ بوون، خوشکی دەنیز فیرات، ئایفەر یەڵدزتان، بە نازناوی بنەڤش، پەیوەندی بە ڕیزەکانی ئازادییەوە کرد، دوای ئەو، دەنیز فیرات و خوشکە بچووکەکەی شوکران یەڵدزتان، بە نازناوی ساریا ڕەشۆ، لە تەمەنێکی گەنجیدا پێکەوە پەیوەندییان بە ڕیزەکانی ئازادییەوە کرد، پاشان لە ساڵی ١٩٩٢ بنەماڵەکە ڕوویان لە زەلێ و پاشان بۆ کامپی ئاوارەکانی مەخموور کرد.

 

ساڵانێک لە چاپەمەنی ئازاد و بەدیلدا چالاک بوو

 دەنیز فورات هەمیشە لە هەوڵێکی زۆردا بوو بۆ گەیاندنی ڕاستییەکان بە هەموو جیهان بە خوێن گەرم و خۆبەخشییەکەی، لە شاخەوە هەواڵ و وێنە و زانیاری بۆ دەزگا و تەلەفزیۆنە کوردییەکان ناردووە، ساڵانێکی زۆر خەریکی کاری ڕاگەیاندنی ئازاد و ئەڵتەرناتیڤ بوو، ئەندامی دەستەی یەرەدە و سەرنوسەر و نووسەری هەفتانەی ڕۆژنامەی ڕۆژەڤ کوردی لە مەخموور بوو، ڕۆژنامەنووس دەنیز فیرات خەریکی ڕوماڵی شەڕی باشووری کوردستان بوو و بەدوای هێرشەکانی سەر مەخموور و بەرخۆدانی گەل و گەریلادا بوو لە دژی هێرشەکان و بە مایکرۆفۆن و کامێراکەی خەریکی پەخشکردنی هەواڵی لە بەرەکانی شەڕەوە بۆ جیهان بوو، شایەتحاڵی بەرخۆدان بوو، جێگای خۆی لە بەرەکانی پێشەوە گرتەوە و دوایین زانیاریی بڵاوکردەوە، سات بە سات دیمەنی شەڕەکەی گرت و گەیاندی بە ڕای گشتی جیهان.

 

ڕۆژنامەنووس دەنیز فورات لە ٨ی ئابی ٢٠١٤ لە ئەنجامی هێرشێکی چەتەکانی داعش لە کاتی بەدواداچوون بۆ هێرشی چەتەکانی داعش لە مەخموور گیانی لەدەست دا، یەکێک بوو لە نەمرەکانی چاپەمەنی ئازاد و چووە ڕیزی کاروانە نەمرەکانی چاپەمەنی کوردستانەوە، ئەو میراتەی کە دەنیز فورات لە غوربەتلی ئەرسۆز و ئایفەر سێرچە وەریگرت، میراتێکی بۆ ژنە ڕۆژنامەنووسەکان بەجێهێشت، تا ئێستاش سەدان ژنە ڕۆژنامەنووس بە شوێن پێی دەنیز فوراتدا بەردەوامن لە گەڕان بەدوای ڕاستییەکاندا.

 

دەنیز فورات لە بەشێکی یاداشتنامەکەیدا دەڵێت: دەشڵێت "گرنگ نییە چۆن شەهید ببم، گرنگ ئەوەیە چۆن لەم شاخانە دەژیم، چۆن دەبمە گەریلا و چەندە ئەم شاخانەم خۆشویستووە، چۆن بەشداریم کردووە، چۆن واتام هەبووە، ئەمانە گرنگن.

 

سەدان ژنە ڕۆژنامەنووس شوێن پێی غوربەتلی ئەرسۆز، ئایفەر سێرچە و دەنیز فورات کەوتن و بەردەوام بوون لە

گەڕان بەدوای ڕاستییەکان و لە کۆتایی ڕاپۆرتکردنی ڕاستییەکان گیانیان لەدەستدا.

 

یەکەمین بەڕێوەبەری گشتیی چاپ و بڵاوکردنەوە غوربەتلی ئەرسۆز

غوربەتلی ئەرسۆز لە ١١ی تەمووزی ساڵی ١٩٦٥ لە گوندی ئاکبولوت لە پەلویا خارپێت لەدایک بووە، باوکی لە ئەڵمانیا کار دەکرد، ناوی غوربەتلی لەسەر بنەمای ئەوە نراوە کە باوکی لە دەرەوەی وڵات ژیاوە، وەک ژنێکی گەنجی کورد لە تەمەنی گەنجیدا فشارێکی زۆری بەخۆیەوە بینی، غوربەتلی لە ساڵی ١٩٩٣ وەک ڕۆژنامەنووس لە ڕۆژنامەی ئۆزگور گوندەم دەستی پێکردووە، لە ساڵی ١٩٩٥ پەیوەندی بە تەڤگەری ئازادی کوردەوە کردووە و ناوی زەینەب ئاگری لە خۆی ناوە،  لەناو ڕیزەکانی سوپای ژنانی ئازادی کوردستان، دەست دەکات بە نووسینی ڕۆژنامەیەک بۆ تۆمارکردن و زیندووکردنەوەی ساتەوەختە واتادارەکان، لە ٨ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٧ لە هێرشەکانی پەدەکە لە چیای گارە لە باشووری کوردستان گیانی لەدەستدا.

 

ئەو یاداشتنامەیەی کە غوربەتلی لە نێوان ساڵانی ١٩٩٥ تا ١٩٩٧ نووسیویەتی، پاشان پەرتوکەکەی بە ناوی "یاداشتنامەی غوربەت؛ دڵم لە چیا نەخشاند" بڵاوکرایەوە، لە یاداشتنامەکەیدا سەبارەت بە ژنان دەڵێت: ئایا دەبێت ئێستا بژیت؟ لە ژێر تیشکی مانگدا بنووسە؟ ئامادەی بۆ گەشتێک؟ ئامادەی بۆ گۆرانی وتن؟ من هەمیشە لە ڕێگای تۆدام بۆ ئازادی.

 

ژنە ڕۆژنامەنووسان میراتی ئایفەر سەرچەیان وەرگرت

 ئایفەر سەرچە لە ساڵی ١٩٧٤ لە وێرانەکانی شاری ڕەحا بە ناوی شیلان ئاراس لەدایک بووە،  لە تەمەنی گەنجیدا ویستوویەتی ببێتە ڕۆژنامەنووس، ساڵی ١٩٩٨ بەشداری لە خەباتی ژنانی کورددا کردووە، ماوەیەکی زۆر لە تورکیا و ئەرمینیا و باشووری کوردستان وەک ڕۆژنامەنووس کاری کردووە، پاشان چووە ڕۆژهەڵاتی کوردستان  لە مەهاباد و ورمێ دەستی کرد بە لێکۆڵینەوە لە دژی خۆکوشتنی ژنان، لە ١٩و ٢٣ی تەمووزی ٢٠٠٦ لە ناوچەی کەلارەش لە نێوان سنوورەکانی ئێران و تورکیا لە ئەنجامی بۆسەی سوپای ئێران کرایە ئامانج، تا ئەمڕۆش ئێران هیچ زانیارییەکی لەبارەی ئایفەر سەرچەوە نەداوە.

 

١٤ ساڵ بەسەر کوشتنی ئایفەر سێرچەدا تێپەڕیوە، بەڵام تا ئێستا نازاندرێت تەرمەکەی لە کوێیە، نەوەکانی دوای ئەوە درێژە بە نەریتی چاپەمەنی ئازاد دەدەن، ژنە ڕۆژنامەنووسان میراتی ئایفەر سەرچەیان وەرگرتووە و لە هەموو بارودۆخێکدا قسەکانی دەردەبڕن، ڕۆژنامەنووسانی ژن بەردەوامن لە ئاشکراکردنی کوشتنی ژنان و عەقڵیەتی دەستدرێژیکار، هەروەها ژنە ڕۆژنامەنووسەکان بە دامەزراندنی تۆڕەکانی پەیوەندی ژنان خەونەکانی ئایفەر سەرچەیان بەدیهێنا.

 

نوژیان ئەرهان بوو بە دەنگی ژنانی ئێزیدی

 نوژیان ئەرهان "توبا ئەکیلماز" لە ساڵی ١٩٨٧ لە جورنە ڕەش لە ڕەحا لە دایک بووە، خوێندکارێکی سەرکەوتوو بوو، فاکەڵتی تەلارسازی تەواوکرد، بەڵام لە لایەکی ترەوە بێدەنگ نەبوو بەرامبەر بەو شەڕەی کە لە کوردستان بەڕێوەدەچێت، لە کاتی خوێندنی لە زانکۆ، لە ساڵی ٢٠٠٨ بڕیاریدا بچێتە شاخ، پڕۆژەیەکی نوێ لە ژیانیدا دەستی پێکردلە قەندیل لە باشووری کوردستان و دواجاریش لە شەنگال کاری ڕۆژنامەنوسی کردووە.

 

نوژیان ئەرهان لە شەنگال و قەندیل و هەولێر ڕاپۆرتی دەدا، لە هەرکوێ ڕاستییەک هەبوایر نوژیان لەوێ بوو، بە بوێری خۆی ناسرابوو، هەمیشە لەگەڵ گەلەکەیدا بوو، بوو بە دەنگی پێکهاتەی ئێزیدی لە بەرەکانی شەڕدا، ویستی قارەمانێتی و خۆڕاگری ژنان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە نادیارە دەرببڕێت و بەم ئامانجە دەستی پێکرد، بەڵام لە ٣ی ئاداری ٢٠١٧ لە خانەسۆرای شەنگال لەلایەن پێشمەرگەی ڕۆژەوە کرایە ئامانج، بە سەختی بریندار بوو و دوای ٢٠ ڕۆژ لە ٢٢ی ئاداری ٢٠١٧ لە نەخۆشخانەی حەسەکە گیانی لەدەستدا،  داهێنەرانی وەک غوربەتلی و دەنیز و شیلان بە پێنوسسەکەیان ڕاستییان هێنایە دەرەوە و بوون بە نەمر، ئێستا ئەو ژنە ڕۆژنامەنووسانەی کە شوێنیان دەکەون، درێژە بە خەباتی نوژیان دەدەن.

 

ئەڤین بوڵدان دەیویست ڕۆژنامەگەری کوردی گەشە بکات

 ئەڤین بوڵدان تەمەنی چوار ساڵ بوو، خێزانەکەی کۆچبەرێکی باشووری کوردستان بوون، دوای گۆڕینی چەند کامپێک، دواجار ئەو خێزانە لە کامپی پەنابەرانی مەخموور نیشتەجێ بوون، ئەڤین بوڵدان لە دەربەدەریدا گەورە بوو و لە زانکۆی سەلاحەدین بەشی ڕادیۆ و تەلەفزیۆنی خوێند، دوای تەواوکردنی خوێندن لە ساڵی ٢٠١١، ڕووی لە ئامەد کردووە و لە ڕۆژنامەی ئازادی ولات دەستی بە کار کردووە، دوای ئەوەی ڕۆژنامەکە بە بڕیاری دادگای باڵا داخرا، لە ڕۆژنامەی میدیا ئەجێندا کاری کردووە، ئەڤین بوڵدان بە کەسایەتی و میهرەبانی خۆی کاریگەری لەسەر هەموو لایەک هەبوو، دەیویست ڕۆژنامەگەری کوردی گەشە بکات، لە ساڵی ٢٠١٧ بەهۆی جەڵتەی دڵەوە کۆچی دوایی کرد، ناوی ئەڤین وەک سەدان ڕۆژنامەنووسی تێکۆشەر جێگای خۆی لە مێژووی چاپەمەنی کوردیدا گرتەوە.

 

گەڕان بەدوای ڕاستی و ئازادی: ناگیهان ئاکارسەل

ناگیهان ئاکارسەل بە نازناوی زیلان، بە وتنی ساکینە جانسزی "ژیانم هەمیشە تێکۆشان بوو" وەک فەلسەفەی خۆی هەڵبژارد، لە ٢٤ی حوزەیرانی ١٩٧٧ لە گوندی گۆلیازی سەر بە جیهانبەیلیای قۆنیا لەدایک بووە، خوێندنی ئامادەیی تەواو دەکات و لە زانکۆی گازی ڕۆژنامەگەری دەخوێنێت، لە منداڵییەوە تا گەورەیی، گەڕانەکەی بۆ ڕاستییەکان بەردەوام بوو، لە ساڵی ٢٠٠٨ ناگیهان ئاکارسەل وەک ڕۆژنامەنووس لە ئاژانسی هەواڵی دیجلە (DIHA) دەستی بە کاری ڕۆژنامەوانی کردووە، لە ساڵی ٢٠١٤-٢٠١٥ ڕووی لە شۆڕشی ژنان لە ڕۆژئاوا کرد، وەک ئەکادیمیست لە بەشی ژنۆلۆژی لە زانکۆی ڕۆژئاوا کاری کرد، بە مەبەستی بڵاوکردنەوەی چیرۆکی ژنانی ئێزدی کە ڕووبەڕووی دڕندەیی داعش بوونەتەوە بۆ جیهان، ئەمجارە ڕووی لە شەنگال کرد، دوای ئەوە لە سلێمانی نووسینی بۆ ڕۆژنامەی ئۆزگور گوندەم دە نووسی، هەروەها  بەشداری لە توێژینەوەی ژنۆلۆژی لە سلێمانیدا کردووە، گەورەترین خەونی دروستکردنی گوندێکی ژنان و پەرتوکخانەیەکی گەورەی ژنان بوو، ئەندامی ناوەندی لێکۆڵینەوەی ژنۆلۆژی و سەرنووسەری گۆڤاری ژنۆلۆژی بوو، لە ٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ لە شاری سلێمانی بووە ئامانجی میت.

 

تێکۆشان بۆ ئەوەی ڕاستییەکان بڵێن

 دلۆڤان گەڤەر، دلیشان ئیبیش، ژیان ئامارگی، شیلان باقی، شارستان ئاسمین، گوڵناز ئەگە، ساریا باران، هیندستان پەنابەر، ئارژین ئامەد، ئاگری یڵماز، ئارین جودی، ئeیلول نوهیلات، شیلان بۆتان، ڕۆهەندا عەفرین، کۆچەرین ڕۆژین، ئاخین عامودا، ڕۆزا ڕێناس ئامەد، ئاڤرین مەحسوم و دەیان ژنە شەهیدی چاپەمەنی ئازاد لە باکوور، باشوور، ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوای کوردستان، دوای غوربەتلی ئەرسۆز، ئایفەر سەرچە، دەنیز فیرات و تا دوا هەناسەیان هەندێک جار بە چەک، هەندێکجار بە پێنووسەکەیان هەندێکجاریش بە کامێراکانیان تێکۆشانیان کرد.