ڕانیا عەبدوڵا

 

یەمەن - درەختی غەریب یەکێکە لە دیارترین شوێنە سروشتییەکانی ناوچەی سامسارا لە قەزای ئاش شەمایتان لە پارێزگای تایز لە یەمەن. تەمەنی زیاتر لە دوو هەزار ساڵ دەخەمڵێنرێت، بەرزی و دەوری چەقۆی و تیرەکەی بە ڕێککەوت ١٦ و ٣٥ و ٨ مەتر دەبێت. ئەم تایبەتمەندییە ناوازانە ناوبانگێکی بەربڵاوی بەدەستهێناوە و لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا وایکردووە ببێتە موگناتیسی گەشتیارانی پارێزگا جیاوازەکانی یەمەن و دەرەوەی وڵات.

 

دابەشبوونی درەختی غەریب دانیشتووانی ناوچەکەی تووشی سەرسوڕمان کردووە و چالاکوانانی تووڕە کردووە. ژمارەیەک لە خەڵکی یەمەن لە سۆشیال میدیا وێنەی یادگاری خۆیان لە تەنیشت دارەکەوە وەستاون و ناڕەزایی خۆیان دەربڕیوە بەرامبەر بە لایەنە پەیوەندیدارەکان بەهۆی ئەو پشتگوێخستنەی کە بەدرێژایی ساڵان دارەکە تووشی بووە و نەگرتنی دەسەڵاتداران لە گرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویست بۆ پاراستنی، کە بووەتە هۆی ئەم دەوڵەتە.

 

پێی دەوترێت "دارە نامۆ" چونکە ناوازەیە و سەر بە هیچ خێزانێکی ڕووەکی ناسراو نییە. هەروەها ڕواڵەتێکی سەیر و سەمەرەی هەیە. جۆرێکی ڕووەکی توندڕەوە کە توانیویەتی بەرگەی بارودۆخی سەختی کەشوهەوا بگرێت، لەوانە وشکەساڵی توند و پلەی گەرمی بەرز و بای بەهێز. بۆ یەکەمجار لە کتێبی "وەسفکردنی نیمچە دوورگەی عەرەبی" لەلایەن مێژوونووسی بەناوبانگی یەمەن ئەبو محمد ئەلحەسەن ئەلحەمدانییەوە ئاماژەی پێکراوە.                     

 

خەڵکی ناوچەکە، بە تایبەت ژنانی بەساڵاچوو، چیرۆک دەگوازنەوە کە وەک ئەفسانە دەنگ دەدەن. ئەوان پێیان وایە ئەو درەختە ساڵانە جارێک میوە دەدات، دواتر لەناکاو نامێنێت. ئەوان جەخت لەوە دەکەنەوە کە میوەیەکی بەختەوەرە. بە گوتەی پسپۆڕانی بواری ژینگە و دارستان، درەختی غەریب شوێنی وەستانی باڵندە کۆچبەرەکانە کە بەرەو دوورگەی سۆکۆترای یەمەن دەڕۆن، لە ماوەی نێوان کۆتایی مانگی ئەیلول و سەرەتای مانگی تشرینی یەکەمی هەموو ساڵێکدا. وەکو چرایەکی سروشتی وایە کە وەک ڕێبەرێک یان کۆمپاسێک بەکاردێت بۆ ئەو باڵندانەی کە لە ناوەندی کیشوەرەکەوە دێن، بۆ دیاریکردنی ئاراستەی دروست بەرەو دوورگەی سەقەترا .

 

 بە سەرنجدان بە گرنگی ئەم درەختە وەک شوێنێکی مێژوویی و سەرنجڕاکێشی گەشتیاری، چالاکوانان لە پارێزگای تایز داوایان لە لایەنە پەیوەندیدارەکان کرد کە ڕێوشوێنی بەپەلە بگرنەبەر بۆ پاراستنی و ئەو هۆکارانە دەستنیشان بکەن کە بوونە هۆی دابەشبوونی بەشێکی. ئامانی ئەحمەد وتیشی، هەرجارێک لەکاتی گەشتەکانماندا بەلای درەختی ئەلغەریبدا تێدەپەڕین، دەوەستین بۆ ئەوەی وێنەی یادگاری لەبەردەمیدا بگرین، ئەوەی بەسەر درەختەکەدا هاتووە، دەرئەنجامی کەڵەکەبووی پشتگوێخستن و دابیننەکردنی پارێزگارییەکی گونجاو بووە، سەرەڕای ئەوەی یەکێکە لە شوێنە گرنگەکانی پارێزگاکە، پێویستە لایەنی پەیوەندیدار بیپارێزێت ئەوەی لێی دەمێنێتەوە، ئەو هۆکارانە دەستنیشان بکەن کە... بووە هۆی ئەم دۆخە، و کارکردن بۆ چارەسەرکردنیان.