هێلین ئەحمەد

 

سلێمانی- توندوتیژی دیاردەیەکی دوور لە مرۆڤایەتییە، دەبینین ئەمڕۆ توندوتیژی بە چەندین جۆر و شێوازی جیاواز و سیستەماتیک دژی ژنان و کۆمەڵگە و سروشت ئەنجام دەدرێت، هاوکات توندوتیژی کولتووری بەرهەمی دەسەڵاتە، لەوسۆنگەیەوە لە هەرشوێنێک دەسەڵات هەبێت، توندوتیژی بە شێوەیەکی سروشتی ڕوودەدات، چونکە سەرچاوەی خودی دەسەڵات توندوتیژییە، هەروەها توندوتیژییەکان لە چەندین جۆری جیاوازدا خۆی دەبینیتەوە، لەوانە جەستەیی، دەروونی، سیاسی، ئابووری، هزری و دیجیتاڵی و لە هەزاران جۆری دیکە خۆی دەبینێتەوە، هەموو جۆرەکانی توندوتیژی بۆ خزمەتی دەسەڵات پەرەی پێدەدرێت، هەر بۆیە ڕووداوەکانی توندوتیژی تەنها لە کوشتنی خوشکانی میراباڵ دەستی پێنەکردووە، بەڵکوو ئەو سێ پەپوولە بوونە هێمای بەرخۆدان و هەوێنی بونیادنانی ڕۆژی جیهانی نەهێشتنی توندوتیژی دژی ژنان، لە سەرەتای بونیادنانی سیستمی پیاوسالاری تا ئەمرۆ، ژنان ڕۆژێک نەبووە بەبێ نەبوونی توندوتیژی ژیان بکەن، بێ گوێدانە ڕەنج و تەمەن و زمانیان لە هەموو جیهاندا ژنان دەکوژرێن و کۆمەڵکوژ دەکرێن، پیاوان کوشتن و داگیرکاری ژنان بە ڕەوای خۆیان دەبینن، کولتووری پیاوسالاری هۆکارە بۆ کەم بینینی ژنان لە لایەن پیاوانەوە، هەبوونی ئەم کولتوورە پیاوسالارییە دەرئەنجامی هەموو جینۆسایدەکانی ژنانە، ئەمڕۆ لە هەموو جیهاندا هێرش دەکرێتە سەر ژنان تا ڕادەی کوشتن و کۆمەڵکوژکردن، سیستمی دەوڵەت سیستمیکی ڕەگەز گەراییە، هەروەها خانەی بچووکی دەسەڵات، خێزان، ئەو شوێنەیە کە سێکسیزمی تاکگەرایی فێری تاکەکان دەکات و زیاتری دەکات، بۆ ڕوبەڕووبونەوەی ئەو عەقڵیەت و دەسەڵاتەی لە جیهاندا دەگوزەرێت، ژنان پێویستاین بە خۆڕێکخستن هەیە،تا پێکەوە ڕوبەرووی هەموو جینۆسایدەکان بۆسەر ژنان ببینەوە. 
  
"یاساکان توندوتیژی بەرامبەر ژنان ئەنجام دەن''  
ڕازاو گوڵی، پارێزەر و ئەندامی دەستەی بەڕێوەبردنی تۆڕی هەشتی مارس، لە بارەی توندوتیژییەکان لە لایەن یاساکانەوە بەرامبەر ژنان، وتی: ئەو بابەتانەی کە پەیوەندی بە یاسا و ڕێکخستنی کۆمەڵگەوە هەیە، هەر کۆمەڵگەیەک کە بەرەو دیموکراسیبوون هەنگاو دەنێت، پێوستە یاسا لە ناویدا سەروەربێت، ڕێکخستنی یاساکان لە چوارچێوەی مافی تاکدا ئەرکی سەرەکی دەوڵەتێکی دیموکراسییە، هەر لەسەر ئەو یاسایە کۆمەڵێک یاسا لەسەر بنەمای بەدەستهێنانی مافەکانی ژنان و منداڵان دەستەبەرکراوە، ئەو یاسایانەی پێمان وابووە پێشێلکاری بەرامبەر ژنانی تێدایە، یان هەموار کراوەتەوە یان ڕاگیراوە، بەڵام لە کۆمەڵگەیەک کە دیموکراسی نەبێت، یاساکان توندوتیژی بەرامبەر تاکەکان ئەنجامدەدات، هاوشیوەی هەمواری یاسایی باری کەسێتی کە بە یاسای ١ی ٢٠٢٥، دەرکردنی یاسای باری کەسی جەعفەری، لێرەدا لە ڕێگەی یاساوە توندوتیژی ئەنجامدەدرێت، لە ئەنجامدا لە ڕێگەی یاساوە، لە جیاتی دروستکردنی ئاشتی و ئاسایشی کۆمەڵگە، پرسی کۆمەڵایەتی و توندوتیژی دروستدەکات، کە بە گوێرەی یاساکان توندوتیژی و کۆتووبەند بۆ ژنان و منداڵان دادەندرێت.  

 

"دادگا ڕێگە بۆ سوڵحی عەشایەری خۆشدەکات" 
 ڕازاو گوڵی، لە ١٦ رۆژی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ژنان، ئاماژەی بەوەشدا، ئامارەکانی توندوتیژی بۆ داخستنی توندوتیژییەکان بەرامبەر ژنان لە لایەن دەسەڵاتدارانەوە قۆرخکراوە، هەروها یەکێک لە بڕیارەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و لایەنی پەیوەندیدار ڕێگریکردنە لە خستنەڕووی ئامارەکانی کوشتنی ژنانە، لە ئێستادا ڕێگری لێ دەکات، بەڵام بەشێک لە ڕاگەیاندکاران و چالاکوانانی ژنان لە ڕێگەی بنکۆڵکاری و بەدواداچونەکانیان ئامارەکانی کوشتنی ژنان دەخەنەڕوو، توندوتیژییەکان لە دێرزەمانەوە بوونی هەیە، وە لە داهاتووشدا هەر دەمێنێتەوە، واتە ڕابردوو ئێستاو داهاتووش بوونی دەبێت، توندوتیژییەکانیش لە چەندین جۆر خۆی دەبینێتەوە، وەک توندوتیژی سیاسی، یاسایی، کۆمەڵایەتی و چەندین جۆر لە توندوتیژی ڕوبەڕووی کۆمەڵگە و لە ناویاندا ژنان دەبێتەوە، لە ئێستادا زۆرجار توندوتیژی لە دادگاکاندا ڕوبەڕووی ژنان دەبێتەوە، زۆرجار کە بابەتەکان لە دادگادا ڕێچکەی خۆی ناگرێت، لە ڕێگەی یاساکانەوە وا لە سکاڵاکار ناچار بۆ سوڵحی عەشایەری دەکەن، زۆرجار پرسەکانی ژنان لە دادگادا ڕوبەڕووی نەبوونی چارەسەر دەبێتەوە، کە خێزانەکان لە ڕێگەی سوڵحی عەشایەرییەوە چارەسەری دەکەن، بەڵام لێرەدا توندوتیژی بەرامبەر ژنان ئەنجامدەدرێت، تا دادگاکان لە ڕێگەی یاساوە کەیسەکانی ژنان چارەسەر نەکەن، ژنان ڕوبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە، پێویستە ژنان هەوڵ بۆ چاککردنی ئەو بارودۆخە بدەن.  

 

" بەرگریکردن لە مافەکان ڕوو لە پاشەکشە دەکات " 
 ڕازاو گوڵی وتیشی: کەمکردنەوەی توندوتیژییەکان پەیوەستە بە هۆشیاری کۆمەڵگە و تاکەوە هەیە، ژنانی کورد بە درێژای مێژوو ڕوبەڕووی توندوتیژی بونەتوە، هەر ئەو توندوتیژییەیە تا ئێستە بەسەر تاکی کۆمەڵگەوە ڕەنگ دەداتەوە، بەڵام نەوەستاوین بۆ بەردەوامبوونی ئەو توندوتیژیانە، کار بۆ لاوازکردنی ئەو توندوتیژیانە لە لایەن ژنانەوە ئەنجامدەدرێت، بەڵام لە ئێستادا پاشەکشە لەو هەڵوێستی بەرگرییە بەرامبەر توندوتیژییەکان دەکرێت، لە دەیەی ڕابردوودا ئەگەر توندوتیژی لە کۆمەڵگەدا بەرامبەر منداڵێک یان ژنێک ئەنجامبدرایە، کۆمەڵگە ڕیگەی نەدەدا، بەڵام لە ئێستادا توندوتیژییەکان بەردەوام لە زیادبووندایە، فرەژنی زیادی کردوە لە کاتێکدا جاران بە چاوێکی کەم سەیری ئەنجامدانی فرەژنی دەکرا، لە ئێستادا بە پێچەوانەوە، ئەمانە دەریدەخەن پاشەکشە لە هەوڵدان بۆ داکۆکیکردن لە مافەکان و ڕوبەڕووی توندوتیژییەکان ببنەوە، بەڵام ئێمە لە ڕێگەی هۆشیاری تاکەوە هەوڵ بۆ کەمکردنەوەی توندوتیژییەکان دەدەین، بە ئامانجی لە داهاتوودا ژنان و منداڵان لە ناوچەیەکی ئارام دوور لە عەقڵیەتی پیاوسالاری ژیان بکەن، ئێمە ڕێگەخۆشکەری ژیانێکی ئارام بۆ نەوەی داهاتوو ببین.