جەیلان ئاکچە: لە چەکەوە بۆ گفتوگۆ ڕێگایەکی نوێ بۆ پرسی کورد
جەیلان ئاکچە، پەرلەمانتاری دەم پارتی لە ئامەدی باکووری کوردستان، دوایین پێشهاتەکانی پرۆسەی چارەسەرکردنی پرسی کوردی هەڵسەنگاند، کە بناغەکانی لەلایەن ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالانەوە دانرا.

ئارژین دیلەک ئۆنجەل
ئامەد-ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان بانگەوازێکی مێژوویی نوێی بۆ "ئاشتی و کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی" بڵاوکردەوە، بانگەوازەکەی دووپات کردەوە، من باوەڕم بە هێزی سیاسەت و ئاشتی کۆمەڵایەتی هەیە نەک چەک، داوا لە هەمووتان دەکەم ئەم بنەمایە جێبەجێ بکەن.
لە کاتێکدا کە لە مانگی تشرینی یەکەمەوە هەموو جیهان لە نزیکەوە بەدواداچوون بۆ پڕۆسەی خێراتربوونی تورکیا دەکەن، پێشبینی دەکرێت چەکداماڵینی پەکەکە کە چەند مانگێکە، خێراتر بێت و ڕۆژی ڕاگەیاندنی چەکداماڵینی تەڤگەرەکە چاوەڕێی بۆچوونی گشتی دەکات.
"قۆناغێکی ناوازە"
جەیلان ئاکچە، پەرلەمانتاری پارتی دیموکراتی و یەکسانی گەلان لە ئامەد ڕایگەیاند، لەبەرامبەر نموونەیەکی ناوازە و باوەڕپێنەکراو لە چارەسەرکردنی ناکۆکی بە بەراورد لەگەڵ نموونەکانی دیکەی جیهانداین، ڕوونیکردەوە کە بەزۆری ململانێکان لە گفتوگۆوە دەست پێدەکات و هەنگاوەکان دوای پێشکەوتنی گفتوگۆکە دەنرێت، ئەمجارە ئەم پرۆسەیە بە شێوەیەکی جیاواز بەڕێوەدەچێت.
ئاماژەی بەوەشکرد، هەموو ڕاپەڕینەکانی پێشوو بە توندوتیژی و کوشتنی پێشەنگەکانیان کۆتاییان هات، بەڵام ئەمجارە چەک دادەنرێت، دواتر سەکۆیەک بۆ گفتوگۆ دادەنرێت، لەم ڕوانگەیەوە ئێمە ئەم ئۆپەراسیۆنە بە نموونەیەکی ناوازە دەزانین، ڕەنگە پێشینەیەکی نوێ و سەرچاوەی ئەدەبیاتی نوێ لە ناوچەکانی دیکەی جیهاندا دابنێت کە ململانێی بەردەوامیان بەسەردا دێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو ڕەخنە بەرفراوانانەی ئاراستەی ڕەوتی ئۆپەراسیۆنەکە کراوە، وتی: باشە کە ببینین هێڵە سوورەکان لە هیچ قۆناغێکی پرۆسەکەدا ڕێگرییان لە گفتوگۆ نەکرد، ئەمەش شتێکی ئەرێنییە، بەڵام لە هەمان کاتدا هەندێک ئۆپەراسیۆن ئەنجام دەدرێن، وەک ئەوەی شارەوانییەکانی سەر بە پارتی کۆماریخوازی گەل دەکەنە ئامانج، لە کاتێکدا کە هەڵمەتی دەستگیرکردن بەردەوامە، پرۆسەی گفتوگۆ بەرەو پێشەوە دەچێت.
"لەگەڵ مەراسیمەکەدا ڕوونتر دەبێتەوە"
جەیلان ئاکچە هیوای خۆی دەربڕی کە بانگەوازی "ئاشتی و کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی" بەرەو ئاراستەیەکی ئەرێنیتر بگۆڕێت، دوور لە جەمسەرگیری دووانەیی نەریتی ڕەش و سپی، ئەگەر تورکیا دیموکراتیتر بێت، پێشەنگە شارەوانییەکان دەستگیر ناکرێن، ئۆپەراسیۆنی پاڵنەری سیاسیش بە بیانووی وەک گەندەڵی ئەنجام نادرێت، شوێنی ئازادی سیاسی سەرهەڵدەدات، بە دڵنیاییەوە خواستمان زۆرە، دەمانەوێت ببینین ئەم پرۆسەیە بە هەنگاوی گەورەتر و ڕوونتر بەرەو پێشەوە بچێت.
دووپاتی کردەوە کە لەو لێدوانانەی شاندی ئیمرالی دەرچووە، تێدەگەین کە پرۆسەکە دەچێتە قۆناغێکی نوێوە، پێدەچێت شایەتحاڵی هەنگاوی کۆنکرێتیتر بێت لەگەڵ مەراسیمی داماڵینی چەکدارانی پلان بۆ داڕێژراو لە سلێمانی، ئەمەش زیاتر ڕوون دەبێتەوە.
"دەبێت ژینگەیەکی سەلامەت دابین بکرێت"
جەیلان ئاکچە ڕوونیشیکردەوە، بەردەوام باس لەو هەنگاوانە دەکرێت کە دەبێت لایەنەکان لەم پرۆسەیەدا بیگرنەبەر، وریایی هاوڵاتیانیش بەرەو ئەم قۆناغە دەگەڕێتەوە بۆ چەند هۆکارێک، لە ساڵانی نەوەدەکانەوە شەش هەوڵ بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد دراوە، پێنجیان بە ئەنجامی نەرێنی کۆتاییان هاتووە، بۆیە هێشتا هاوڵاتیان میکانیزمی بەرگریی بەهێزی هەیە بۆ پاراستنی خاک و ناسنامە و کولتووری خۆی، بۆ ئەوەی ئەم میکانیزمانە زیاتر بکرێنەوە و هاوڵاتیان هەست بە سەلامەتی بکەن، پێویستە ئەم نوێنەرانە بتوانن سوودمەند بن و دەستیان بە هەموو سەرچاوەکان بگات بە یەکسانی لە ماوەی پێشەنگایەتیدا، بەو پێیەی هاوڵاتیانی پێویستی بە بینینی هەنگاوی بەرجەستە هەیە، ئەمانەش هەندێک لەو هەنگاوە بەرجەستەن کە باسیان دەکەین.
جەیلان ئاکچە وتی: پێویستی بە هەنگاو هەیە کە وا لە هاوڵاتیان بکات بڵێن دەوڵەت وازی لە وێنە توندەکەی هێناوە، دەبێت هەلومەرجێک دروست بکرێت کە کورد بتوانێت ئەو کارمەندانە ببینێت کە بۆ ماوەی پێنج ساڵە هەڵیانبژاردووە، پێویستە ئەم نوێنەرانە بتوانن لە ماوەی پێشەنگایەتیەکەیاندا بتوانن سوود لە هەموو سەرچاوەکان وەربگرن، بە شێوەیەکی یەکسان دەستیان پێ بگات، هاوڵاتیان پێویستیان بە هەنگاوی بەرجەستە هەیە، ئەمانەش هەندێک لەو هەنگاوە بەرجەستەن کە باسیان دەکەین.
"جەوهەری پرسەکە خەریکە گفتوگۆیاوی دەکرێت"
لە کاتێکدا ڕۆڵی پارتی دەسەڵاتدار سنووردارە بە جێبەجێکردنی ئەرکە پەرلەمانییەکەی، پەرلەمانتارێکی ئۆپۆزسیۆن لە مەیدانەکەدا کاردەکات- لە گۆڕەپانەکان، دادگاکان، بنکەکانی پۆلیس، لە هەموو شوێنێک، بۆیە ڕەنگە هەمیشە لە پەرلەمان ئامادە نەبێت.
ڕوونیشیکردەوە، تاوانبارکردنی ئۆپۆزسیۆن، یان ئەوانەی دەستیان لە بڕیارەکەدا نییە، بۆ دەرکردنی یاساکە، دەستکارییەکی گەورەیە. تاوانبارکردنی ئەو کەسانەی کە هیچ پەیوەندییەکیان بە دانان یان دەرکردنی یاساکە نەبووە، واتە لادان لە ئامانجی سەرەکی، کە لێپرسینەوە لە بڕیاردەر و یاسادانەری ڕاستەقینە. بەردەوام بوون لە پرۆسەی ئێستا تەنها ئەم لادانە دووبارە دەکاتەوە، ئەم بانگەوازە و ئەم گفتوگۆیە، بەداخەوە خەریکە سەرنجی سەرەکی خۆیان لەدەست دەدەن و قورس دەبێت ئەو هەوڵانە ببینین کە ئامانج لێی دروستکردنی جیهانێکی باشترە بۆ هەمووان.
"لە ژن وەردەگرن و دەیاندەن بە شەڕ"
لە سەرانسەری جیهاندا، ژنان زیاتر لە پیاوان پرۆسەی ئاشتی قبوڵ دەکەن، لەم بارەیەوە جەیلان ئاکچە وتی: لە بودجەی شەڕدادا، یەکەم بوارەکان کە دەبڕدرێن زۆرجار ئەو ناوچانەی پەیوەندییان بە ژنان و منداڵانەوە هەیە، کە لە بەرژەوەندی چەکدارکردندا دەسەندرێن، لەم دواییانەدا ئەم نموونەیەمان لە ئەوروپا بینیوە، لە ڕابردوودا وڵاتانی ئەندامی ناتۆ نزیکەی ١٪ ی بودجەیان بۆ بەرگری تەرخان دەکرد، ئێستا بە کاریگەری ئەمەریکا پێشبینی دەکرێت ئەم رێژەیە بۆ ٥٪ بەرز ببێتەوە، ئەمەش واتای قوربانیدانی هەندێک سیاسەتی کۆمەڵایەتییە کە دەبێتە هۆی هەڵوەشاندنەوەی هەموو ئەو دەستپێشخەرییانەی کە ژنان دەتوانن بە تەواوی بەشداری لە ژیانی کۆمەڵایەتی و سیاسیدا بکەن، بودجەی بڕدراو لێرەوە دەگۆڕدرێتەوە بۆ چەک.
ئاماژەی بەوەشکرد، ژنان بە تەواوی ئاگادارن ئەوەی لێیان وەردەگیرێت دەگۆڕێت بۆ فیشەک و تانک و مووشەک، هەر بۆیە دەستپێشخەریی ژنانی "پێویستم بە ئاشتییە" دامەزرا، ئەوان لەم دواییانەدا لە ئەنقەرە بوون، داواکارییەکانیان دەربڕی و داوای دامەزراندنی میکانیزمی ناو پەرلەمانیان دەکرد بۆ بەدیهێنانی، ئەوان لەم ڕوانگەیەوە سەیری ئەو پرسە دەکەن، ونایانەوێت ئەوەی لێیان وەردەگیرێت بەکاربهێنرێت بۆ شەڕ.
لەکاتێکدا ئێمە لە ئەمریکا بووین، لە مێزگردەکاندا کە بەشداریمان تێدا کرد، پرسیاری سەرەکی ئەوە بوو: دەوڵەت چی کردووە بۆ ئەوەی ئەم پرۆسەیە بەم شێوەیە بەردەوام بێت؟ ڕاستە لە مانگی شوباتدا تانەیەک دەرچووە، هەڵوەشاندنەوەی پێکهاتەی ڕێکخراوەیی لە مانگی ئایاردا ڕاگەیەندرا، بەڵام هەمووان پرسیار دەکەن ئایا لە ڕاستیدا دەوڵەت تا ئێستا هیچ هەنگاوێکی بناغەی داوە.
ئاماژەی بەوەشکرد، پێشبینییەکە تەنها لە بابەتە ناوخۆییەکان سنووردار نییە؛ بەرژەوەندی نێودەوڵەتیش هەیە، ئەگەر بڕیارە شەڕێک کە ٤٠ ساڵە بەردەوام بێت، ئەوا دەوڵەت دەبێت هەنگاوێکی بناغەیی بنێت، گرنگە ئەم پێشبینییە لە هەموو گۆڕەپانەکاندا بەرزبێتەوە، نەک تەنها لە کۆجاکۆی، بەڵکو لە واشنتۆن و شارەکانی دیکەی ئەمریکاشدا، جێگای سەرنجە کە ئەم کنجکاوی و ئاواتانە ئێستا لە ئاستی جیهانیدا دەردەبڕدرێت، ئەمە شتێکی زۆر گرنگە پشتگیری گشتی زۆرە و هیوادارم ئەم پشتیوانییە ببێتە هاندەرێک بۆ تورکیا، ئێمە ئەوە بە دەستێوەردان یان سەرپەرشتیکردن نازانین، بەڵکو هەنگاوێکە کە یارمەتی تورکیا دەدات ئەو توانایە بەدەستبهێنێت کە ئاواتەخوازە بەدەستی بهێنێت.
"ئێمە ئاشتی بونیاد دەنێین"
جەیلان ئاکچە جەختی لە گرنگی پرسیارکردن سەبارەت بەو هەنگاوانەی کە چاوەڕوان دەکرێت لە وڵاتان و چالاکە جیاوازەکان کردەوە، ئاشتییەک کە چەندین لایەنی تێدابێت و لەلایەن ژمارەیەکی زۆر لە چالاکەکانەوە بونیاد بنرێت، بەهێزتر و سەقامگیرتر دەبێت.
لە کۆتایی قسەکانیدا، جەیلان ئاکچە لە ڕۆمانی "ماڵئاوایی لە چەک"ی ئێرنست هێمینگوای وەرگرتووە، کە لە پەرتووکەکەدا نووسەر یادەوەرییەکانی خۆی لەبارەی ئیتاڵیا لە سەردەمی جەنگی جیهانی یەکەمدا دەگێڕێتەوە، ئاماژە بەوە دەکات ئاگربەست بە تەقینەوەیەکی گەورە نەبووە وەک ئەوەی هەمووان چاوەڕێیان دەکرد، بەڵکو بە ئارامییەکی تەواوەوە ڕوویداوە. ئەمە ئەو وانەیەیە کە فێری بووم: ئاشتی بە ژاوەژاو دروست ناکرێت، بەڵکو بە سەبر و کاری بێدەنگ بونیاد نراوە، ڕەنگە دەنگەکە بەرز نەبێت، بەڵام لە هەموو شوێنێکدا ئامادەیە: لە کۆبوونەوە کۆ.ەڵگەییەکاندا، لە مەیدانەکەدا، قسە دەکەین، ئەوان قسە دەکەن، دەگەینە ڕێککەوتن، بە هێمنی ئاشتی بونیاد دەنێین.