شیلان سەقزی

 

ناوەندی هەواڵ - لە پشت گێڕانەوە فەرمییەکان سەبارەت بە بازرگانیکردن بە مرۆڤەوە ڕاستییەکی ئاڵۆزتر و قووڵتر هەیە، لەوانە، ڕاستی گۆڕینی جەستەی ژنان بۆ کاڵایەک لەناو تۆڕێکی دەڵاڵی و چەوساندنەوە و توندوتیژیدا.

 

لەم ڕاپۆرتەدا لە ڕوانگەیەکی ڕەخنەگرانەوە هەوڵ دەدەین ئاشکرای بکەین کە چۆن پێکهاتە ئابوورییە نایەکسانەکان و نەبوونی دەرفەتی دادپەروەرانە و هاوبەشی دامەزراوە فەرمی و نافەرمیەکان ژینگەیەکی بەپیتیان بۆ سەرهەڵدانی تۆڕەکانی بازرگانیکردن بە ژنانەوە دروستکردووە، چونکە تۆڕەکان لە پەراوێزدا کار ناکەن، بەڵکو لە ناو سیستەمی ئابووری ڕەگەزیدا کاردەکەن.

 

جگە لە پرسیارکردن لە ڕەگ و ڕیشەی دەسەڵات و دەرئەنجامەکانی، پێویستە گرنگی بە ڕۆڵی نێوەندگر و دەڵاڵ و بەڵێنی ناڕاست و هەروەها بێدەنگی یان هاوبەشی دامەزراوە فەرمییەکان بدرێت، ئامانجی کۆتایی ڕەخنەگرتنە لەو میکانیزمانەی کە ژنان لە پێگەی لاوازییەوە پاڵدەنێنە ناو زنجیرەکانی بازرگانیکردن بە مرۆڤەوە، کە تیشک دەخاتە سەر پەیوەندییە نزیکەکانی نێوان هەژاری، ڕەگەز، توندوتیژی پێکهاتەیی و نادادپەروەری کۆمەڵایەتی.

 

''تۆڕەکانی دەڵاڵی و بازرگانیکردن چەکی توندوتیژی پێکهاتەیی دژی ژنانن''
سەرهەڵدانی تۆڕە بازرگانی و دەڵاڵیەکان کە ژنانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران دەکەنە ئامانج، تەنها دیاردەیەکی تاوانکاریی دابڕاو نییە، بەڵکو ڕەنگدانەوەی ڕوونی شکستی پێکهاتە سیاسی و ئابووری و یاساییەکانی وڵاتەکەیانە، کە ژنان دەخەنە سەر چەندین پێگەی پەراوێزخستن و ژێردەستەیی، چونکە کاتێک هەژاری لەگەڵ هەڵاواردنی ڕەگەزی و نەبوونی هەلی کارێکی دادپەروەرانە و سەرکوتی سێکسی و سنووردارکردنی کولتووری یەک دەگرن، جەستەی ژن دەبێتە یەکێک لەو سەرچاوانەی کە بۆ مانەوە لە چوارچێوەی لۆژیکی بازاڕە نافەرمی و توندوتیژەکاندا دەمێنێتەوە.

 

ئەم تۆڕانە بەڕێکەوت نین، بەڵکو دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی نیۆلیبرالیزمی پەراوێزخراون کە لە چوارچێوەی دەوڵەتێکی پاوانخوازدا کاردەکات، کە یاساکە بۆ پاراستنی ژنان نییە بەڵکو وەک ئامرازێک بۆ کۆنترۆڵکردن و سزادان و بێدەنگکردن بەکاردەهێنرێت، شێوازەکانی نوێگەری لە کۆیلایەتی سێکسی خۆیان لە کۆچی ناپارێزراو، هاوسەرگیریی زۆرەملێی سنووری، کاری سێکسی زۆرەملێ و بازرگانیکردن بە ئەندامەکانی جەستە و منداڵاندا دەردەکەون، هەموو ئەمانە لە نادادپەروەری سیاسی و ئابووری سیستماتیکییەوە سەرچاوە دەگرن.

بێدەنگی فەرمی یان نکۆڵی سیستماتیکی دیاردەی بازرگانیکردن بە ژنانەوە بەشێکە لە سیاسەتێکی ڕەگەزی کە لەسەر بنەمای چەمکی "شەرەف" دامەزراوە، بەڵام لە ڕاستیدا نە ئاسایش و نە دادپەروەری بۆ قوربانییەکان دابین ناکات، زۆرجار ژنانی ئامانجدار لە چەندین جۆری توندوتیژی چینایەتی، ڕەگەزی، نەتەوەیی و سیاسیدا خۆیان دەبیننەوە، جا سەر بە چینە پەراوێزخراوەکان یان کەمینە نەتەوەییەکان یان گروپە دوورخراوە سیاسی و کولتوورییەکان بن.

 

تۆڕە ڕێکخراوەکانی بازرگانیکردن کە ژنانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بە ڕێگەی نایاسایی دەگەیەننە وڵاتانی مەبەست، ڕووداوی تازە نین، بەڵکو بەشێکن لە سیستەمێکی سیاسی و ئابووری قووڵی چەسپاو لە چوارچێوەی پێکهاتەی دەسەڵاتی ئێراندا، ڕاپۆرتە نێودەوڵەتییە باوەڕپێکراوەکان دەریدەخەن، کە ئێران لە ساڵانی ڕابردوودا، لە بازرگانیکردن بە مرۆڤەوە لە "پلەی سێیەم"ی وڵاتان پۆلێن کراوە، واتە ئەو وڵاتانەی کە حکومەتەکانیان کەمترین ڕێگرییان هەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤەوە یان ڕاستەوخۆ دەستیان لەم تاوانانەدا هەیە.

 

لەناو قەیرانێکی قووڵی ئابووری و بێکاریی بەربڵاو و جیاکاری ڕەگەزی و سنووردارکردنی کولتووری، ژنان خۆیان لە پێگەیەکی سستدا دەبیننەوە کە لەلایەن دەڵاڵ و بازرگانەکانەوە بۆ قازانج دەقۆزرێتەوە، بە پێی ڕاپۆرتی "زۆرجار بازرگانیکردن بە ژنانی ئێران لە ڕێگەی سێ پارێزگاوە ڕوودەدات"، ژنان لە پارێزگاکانی هەرمەزغان، سیستان و بەلوچستان و خوزستانەوە بازرگانییان پێوە دەکرێت، ڕێکخەران بە بەڵێنی کارکردن یان هاوسەرگیری ژنانی گەنج و ژنان ڕادەکێشن، پاشان دەست بەسەر بەڵگەنامەکانیاندا دەگرن و دەیانگوازنەوە بۆ دەرەوەی وڵات بۆ ئەوەی ناچاریان بکەن بچنە ناو بازاڕەکانی سێکسی نایاسایی یان خزمەتگوزارییەوە، زۆرجار بە هەماهەنگی لەگەڵ دامەزراوە ناوخۆییەکان و هێزە ئەمنییەکان ئەم کارە دەکەن.

 

لە زۆر حاڵەتدا دامەزراوە حکومییەکان یان نیوە حکومییەکان، لەوانەش دەزگا ئەمنییەکان و سەربازییەکان هاوبەشن، ڕاپۆرتی "بازرگانی کردن بە ژنان و منداڵانی ئێرانەوە لە ژێر کۆنترۆڵی سوپای پاسداران" بە ڕوونی تێوەگلانی ئەم دەزگایانە لە تۆڕەکانی بازرگانیکردن یان پەسەندکردنی بێدەنگی ئاشکرا دەکات.

 

ئەم دیاردەیە نوێنەرایەتی قەیرانێکی قووڵی مرۆیی و مافی مرۆڤ دەکات، کە ڕەگ و ڕیشەی لە هەژاریی پێکهاتەیی، چەوساندنەوەی ڕەگەزی، چڕبوونەوەی دەسەڵات و هەڵاواردنی نەتەوەییدایە، کاتێک جەستەی ژن دەکرێتە کاڵا، بەرپرسیارێتی نەک تەنها لە ئەستۆی نێوەندگر و تاوانباراندایە، بەڵکو لە ئەستۆی ئەو سیستەمە کۆمەڵایەتی و سیاسییەشدایە کە دەرفەتە نایەکسانەکان بەردەوام دەکات و مافە یاساییەکانی ژنان سنووردار دەکات و دامەزراوەکانی خۆی بۆ پاراستنی پێکهاتەکانی دەسەڵاتی هەبوو بەکاردەهێنێت.

 

''نیولیبرالیزمی پاوانخوازی و بەرهەمهێنانەوەی بازرگانیکردن بە ژنان لە ئێراندا''
لە کاتی شیکردنەوەی پێکهاتەی دیاردەی بازرگانیکردن بە مرۆڤەوە، ناتوانرێت پرۆسەی دامەزراندنی ژنان و فریودانی ژنان لە ڕەهەندی تەنها دەروونی یان تاکەکەسیدا کورت بکرێتەوە، بەڵکو بەشێکە لە لۆژیکێکی سیاسی و ئابووری هەژموونی کە پێگەی لاواز و نایەکسان بۆ ژنان بەرهەم دەهێنێتەوە.

 

ژنان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێراندا ڕووبەڕووی سنووردارکردنی توند دەبنەوە بۆ دەستڕاگەیشتن بە سەرچاوە ئابوورییەکان، خوێندن، سەربەخۆیی، یاسا و ئاسایشی کۆمەڵایەتی، لەژێر ئەم هەلومەرجەدا، بەڵێنەکانی وەک "کارکردن لە دوبەی"، "ژیان لە تورکیا"، "کۆچکردن بۆ ئەوروپا"، یان تەنانەت "هاوسەرگیریکردن لەگەڵ پیاوێکی دەوڵەمەندی بیانی" دەبنە ئامرازی باوی ڕاکێشان، بەڵام لە ڕاستیدادەبنە میکانیزمێک کە جەستە و توانای بەرهەمهێنانی ژنان لە تۆڕەکانی سێکس، خزمەتگوزاری، یان کاری زۆرەملێدا دەقۆزنەوە.
 

 

ئەم شێوازانە تەنها پراکتیزەی بازرگانیکردن بە باندەکان نین، بەڵکو زۆرجار بەشێکن لە پێکهاتە فراوانەکانی دەسەڵات، هەندێک لەو ناوەندانەی کە ئەم بەڵێنە فریودەرانە دەدەن، پەیوەستن بە هێزە ئاسایشییەکان، دەزگا خوازراوەکانی دامەزراندن، یان تۆڕە نێودەوڵەتییە ڕێکخراوەکانەوە، ئەم دۆخە دەتوانرێت وەک جۆرێک لە نیوکۆلۆنیالیزم پێناسە بکرێت- کۆلۆنیکردنی جەستەی ژنان لە ڕێگەی چەوساندنەوەی هیوا و پێویستی و خواستی ژیانێکی باشتر.

 

ئەو گێڕانەوەیانەی کە پرسەکە زۆر سادە دەکەنەوە و ڕەگ و ڕیشە سیاسی و ئابوورییەکانی ئاڵۆز دەکەن

ڕاپۆرتەکانی ڕاگەیاندن و مافەکانی مرۆڤ سەبارەت بە بازرگانیکردن بە مرۆڤەوە، بەتایبەتی بازرگانیکردن بە ژنان، زۆرجار لە چوارچێوەی گێڕانەوەی مرۆیی و ڕەوشت و تاوانکاریدا دەخرێنەڕوو، لە کاتێکدا ئەم گێڕانەوەیانە سەرنجی گشتی ڕادەکێشن، بەڵام بەکارهێنانی زمانی پارێزراو و ناڕووبەڕووبوونەوەیان لە شیکردنەوەی ئەو پێکهاتە سیاسی و ئابوورییانە دەپارێزێت کە ڕەگی ڕاستەقینەی ئەم دیاردەیە پێکدەهێنن، ئەم ڕێبازە ڕەنگدانەوەی ئەوەیە کە بە "ڕزگارکردنی لیبڕاڵ" ناسراوە، کە ڕۆڵی ژنان لە ڕۆڵی زیانلێکەوتووان کورت دەکرێتەوە و بازرگانەکانیش بە ساختەکاری ڕزگاریان دەبێت، بەم شێوەیە دۆخەکە سادەتر دەبێتەوە و سیستەمی زاڵبوونی بەرپرسیارێتی بێبەری دەبێت.

 

لە زۆرێک لەم ڕاپۆرتانەدا هۆکارە پێکهاتەییەکانی بازرگانیکردن، وەک هەژاریی پێکهاتەیی، نایەکسانی ناوچەیی، هەڵاواردنی ڕەگەزی، شکستی حکومەت و سیاسەتی کۆچبەری نیولیبراڵ، پەراوێزخراون یان تەنها لە تێپەڕبووندا باس دەکرێن، بەڵکو چیرۆکە تاکەکەسییەکانی "ڕزگارکردنی زیانلێکەوتوو" یان دەستێوەردانی ڕێکخراوە ناحکومییەکان و پۆلیسەکان تیشک دەخرێنە سەر، ئەمەش وێنەیەکی چەواشەکارانە لە کاریگەری دەستێوەردانەکان دروست دەکات لە کاتێکدا سووڕی توندوتیژی و بەکارهێنان بەبێ وەستان بەردەوامە.

 

جگە لەوەش، هەندێک لەم ڕاپۆرتانە، بە تایبەتی ئەوانەی کە لەلایەن دامەزراوە نێودەوڵەتییەکانەوە دەردەچن، بەشدارن لە بەرهەمهێنانەوەی وتارێکی ئاسایشی، کە ژنانی کۆچبەر و زیانلێکەوتوو بازرگانیکردن نەک وەک بریکاری گۆڕانکاری، بەڵکو وەک هەڕەشە بۆ سەر سنوور و کولتوور و بەهاکانی ڕۆژئاوا نیشان دەدەن، ئەم گێڕانەوەیانە لەبری ئەوەی وەک ئاماژەیەک بۆ بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤەوە کاربکەن، بە شێوەیەکی کاریگەر دەبنە ئاماژەیەک بۆ پاساوهێنانەوە لە کۆنترۆڵکردنی توندتری سنوورەکان، سووتەمەنیکردنی سیاسەتەکانی دژە کۆچبەران و شەرعیەتدان بە چاودێری و پراکتیزە سەرکوتگەرییەکان.

 

شیکاری ڕەخنەگرانە ئەوە ئاشکرا دەکات، کە بەرهەمهێنان و بەکارهێنانی ئەم ڕاپۆرتانە تەنها پرۆسەی زانیاری بێلایەن نین، بەڵکو پێکهاتەی دانەبڕاون لە خودی میکانیزمەکانی دەسەڵاتدا، ئەم ڕاپۆرتانە پەیوەستن بە سیاسەتی نێودەوڵەتییەوە و زۆرجار لە چوارچێوەی بێدەنگی یان هاوبەشی لەگەڵ حکومەتەکاندا بڵاودەکرێنەوە کە ڕاستەوخۆ بەرپرسیارن لە ژێردەستەکردنی ژنان و بەردەوامکردنی هەژاری و تێکدانی دادپەروەری کۆمەڵایەتی.

 

بۆیە خوێندنەوە و دووبارە چوارچێوەدان بەم ڕاپۆرتانە لە ڕوانگەیەکی پێکهاتەییەوە، نەک وەک داتای بابەتییە، بەڵکو وەک دەقی ئایدیۆلۆژیە کە تا ڕادەیەکی زۆر خزمەت بە بەرهەمهێنانەوەی ئەو سیستەمە هەبووە دەکەن کە ڕێگە بە بەردەوامبوونی بازرگانیکردن بە مرۆڤ دەدات، دەبێتە شتێکی بنەڕەتی.

 

لە وتاری فەرمیدا، بازرگانانی مرۆڤ بەزۆری وەک ئەکتەری بچووک یان "توخمە خراپەکان" پێشکەش دەکرێن کە لە دەرەوەی یاسا کاردەکەن، بەڵام ئەوان تەنها یاریزانی پەراوێزخراو نین، بەڵکو بەشێکن لە تۆڕێکی دەسەڵاتی ئاڵۆز کە ئەرکی ئابووری و ڕەگەزی و چینایەتی ڕوونیان هەیە، ئەوان تەنها نێوەندگیری نێوان ژنان و شوێنی مەبەست نین، ئەوان ئاماژەی سیستەمێکی بەکارهێنراوە پێکدەهێنن کە جەستەی ژنان دەگۆڕێت بۆکاڵا.

 

ئەو بازرگانەی کە بەڵێنی کار، هاوسەرگیری، یان ژیانێکی باشتر دەدات، تەنها فریودەرێکی تاکەکەسی نییە، بەڵکو ددانێکە لە میکانیزمێکی نیولیبراڵدا کە سسترین گروپەکان دەگوازێتەوە بۆ مەترسیدارترین کەرتەکانی بازاڕی کاری جیهانی، ئەم ناوەندانە لە یەک کاتدا ئاسایش و سەروەری یاسا تێکدەدەن، چونکە ژنانی پەراوێزخراو لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران، ئەفغانستان بە تۆڕەکانی بازرگانی نێودەوڵەتییەوە دەبەستنەوە، زۆرجار بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ دەسەڵاتە ناوخۆییەکان، خزمەتگوزارییە ئاسایشییەکانی گەندەڵ، یان خاوەنکارەکانی وڵاتانی مەبەست دەکەن.

 

بازرگانیکردن زنجیرەیەکی بەرهەمهێنانە لەسەر کۆنترۆڵکردنی جەستەی ژنان بونیاد نراوە

لەم ڕوانگەیەوە بازرگانیکردن تەنها جوڵەی نایاسایی مرۆڤەکان نییە، بەڵکو زنجیرەیەکی بەرهەمهێنانە کە لەسەر بەکارهێنانی سێکسی و کاری زۆرەملێ و کۆنترۆڵکردنی جەستەی ژنان بونیاد نراوە، بازرگانەکان لە پەراوێزی ئەم سیستەمەدا نین، بەڵکو ئەوان جێبەجێکاری ئەم کارەن،  شتێکی چارەنووسساز ئەوەیە کە زۆربەیان لە هەمان پێکهاتەکانی زیانلێکەوتووەکان هاتوون، واتە توندوتیژییەکە لە ناوەوە ئەنجام دەدرێت، لە خودی کۆمەڵگەیەکەوە کە زیانلێکەوتوو هەڵاواردنی ئابووری و ڕەگەزییە.

 

تێگەیشتن لەم دیاردەیە پێویستی بە تێپەڕین لە گێڕانەوەی ڕەوشتی سادە و خەریکبوونە بە شیکاری ئابووری سیاسی و ڕەگەزیەوە، چ دامەزراوەیەک لە ڕێگەی کردارەکانیانەوە یان بە ئاسانکارییان، بازرگانیکردن بە مرۆڤەوە دەکاتە دڵنیای؟ هەروەها چۆن جەستەی ژنان لە ڕێگەی ئەم نێوەندگیرییەوە وەک ئاماژەیەک بۆ هەردوو کۆنتڕۆڵکردن و بەکارهێنان بەکاردەهێنرێت؟

 

تا پێکهاتەکانی دەسەڵات و گەندەڵی حکومەت و پیاوسالاری و ئابووریی ناڕەوا چاکسازی بۆ نەکرێت، بازرگانەکان دەگۆڕێت، بەڵام میکانیزمە بنەڕەتییەکان دەمێننەوە، هەر بۆیە زۆر گرنگە گێڕانەوەی سادە و ساکارانە هەڵبوەشێنرێتەوە و بازرگانان وەک ئەکتەرێکی پێکهاتەیی لەناو سیستەمی توندوتیژی دژی ژنان بناسرێت.