هندیە عەشی

 

بنغازی- ژنان ڕۆڵێکی گرنگیان گێڕا لە شۆڕشی لیبیادا کە لە ساڵی ٢٠١١ دەستیپێکرد، بووە هۆی گۆڕانکاری سیاسی کە دەرفەتی بێ وێنەی بە ژنان دا بۆ بەشداریکردن لە هەموو بوارەکاندا، بەتایبەتی لە بوارە سیاسییەکاندا، سەرەڕای بەشداریکردنی هەزاران ژن لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمان و تەنانەت سەرۆکایەتی و کاندیدکردنیان بۆ پۆستی سەرکردایەتی، ئەم بەشداریکردنە هێشتا ناتەواوە بەهۆی نەبوونی جێبەجێکردنی یاسا و یاسادانان کە کاریگەری لەسەر ژنان و بەشداریکردنیان لە ژیانی گشتیدا هەیە.

 

لەو بارەیەوە سەڵتەنە مسماری، پەرلەمانتار وتی: بەشداریکردنی ژنانی لیبیا لە یەکەم تاقیکردنەوەی دیموکراسیدا لە ساڵی ٢٠١٢دا گەورە و کاریگەر بوو، لەو کاتەدا گەیشتە نزیکەی ٤٥٪ ئەمەش ئاماژەیەکی زۆر باشە بەراورد لەگەڵ ڕابردوودا، سەرەڕای بارودۆخی سەختی ئەمنی و تەقینەوەکان و بەئامانجکردنی ژنان و چالاکوانان لەلایەن گروپە تیرۆریستی و توندڕەوەکانەوە.

 

ژنان بۆ یەکەم جار پۆستی باڵایان وەرگرت

ئاماژەی بەوەشکرد، سووربوونی ژنانی لیبیا بۆ بەشداریکردن لە پرۆسەی هەڵبژاردندا وەک دەنگدەر یان کاندید بوونی خۆیان لە دامەزراوە جۆراوجۆرەکاندا بەهێزتر کردووە و پێشکەوتنی ئاستی ئەنجامدانیان لە دیمەنی سیاسیدا لە لیبیا یارمەتیدەر بووە بۆ گۆڕینی شێوازی ئەو ئیشانەی کە لەلایەن ژنانەوە هەڵگیراون، وتیشی: ئێمە ئەو ژنانە دەبینین کە پۆستی وەزارەتی سەروەریان هەیە، وەک وەزارەتی دەرەوە و داد لە حکومەتدا کە بۆ یەکەم جارە ئەو پۆستە وەردەگرن.

 

سەبارەت بە گرنگی بوونی ژنان لە دامەزراوە پەروەردەییە باڵاکان لە وڵاتەکەدا، جەختی لەسەر پێویستی ژنان بۆ بەشداریکردن لە پێکهاتەی کارگێڕی کۆلێژ و زانکۆکان بە وەرگرتنی پۆستی ڕێبەری زانکۆیەک یان ڕێبەری کۆلێژێک، هەروەها سەبارەت بە تێڕوانینی کۆمەڵگە بۆ ژنان، سەڵتەنە مسماری وتی: کۆمەڵگەی لیبیا دەستی کردووە بە قبوڵکردنی بوونی ژنان بە شێوەیەکی بەرچاو، چونکە ئەو ئاستەنگانەی ڕووبەڕووی ژنان دەبنەوە لە ژیانی گشتیدا کەمتر توند بوون لە ساڵانی پێشوو، چونکە یاساکانی لیبیا بەشێوەیەکی بەرچاو بوونەتە هۆی ئەم ئامادەبوونە.

 

"نابێت ژنان ڕووبەڕووی جیاکاری بکرێنەوە"

ئاماژەی بەوەشکردووە، ژنانی لیبیا هاوبەشێکی گرنگن لە کۆمەڵگادا و هاوبەشن لە پەرەپێدان و دروستکردنی گۆڕانکاریدا، هەروەها ڕۆڵێکی کاریگەریان هەیە لە پەرەپێدانی چارەسەر بۆ ئەو قەیرانانەی وڵاتەکە تێیدەپەڕێنێت، ئەو هەروەها جاڕنامەی دەستووری لیبیا کە لە مانگی ئابی ٢٠١١ دەرچووە لە جێبەجێکردندا دەمێنێتەوە هەتا ئەو کاتەی دەستووری هەمیشەیی پەسەند دەکرێت لەسەر پابەندبوونی دەسەڵاتداران بە مافەکانی مرۆڤ و ئازادییە بنەڕەتییەکانەوە، هەروەها پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان کە لەلایەن لیبیاوە پەسەندکراون مسۆگەری پابەندبوونی زیاتر دەکەن بۆ پاراستنی مافەکانی ژنان و دڵنیابوون لە یەکسانی ژنان لەبەردەم یاسا و مافەکاندا کە نابێت ڕووبەڕووی جیاکاری بکرێنەوە.

 

سەڵتەنە مسماری ئاماژەی بەوەشکرد، ئەو گۆڕانکارییە سیاسییە گەورەیەی لە لیبیا ڕوودەدات دەرفەتی بێوێنەی داوە بە ژنانی لیبیا بۆ بەشداریکردنێکی تەواو لە پڕۆسەی سیاسیدا لە ڕێگەی یاسایەکەوە کە لە بەرژەوەندی ئەواندایە، وتیشی: سیستمی یاسادانان لە لیبیا سەلامەتی و پاراستنی کۆمەڵایەتی بۆ ژنان دابین دەکات، بۆ نموونە یاسای باری کەسی یەکێکە لەو یاسایانەی کە زۆرترین پاڵپشتی بۆ ژنان دەکات و مافەکانیان مسۆگەر دەکات، بەڵام پێویستە بە شێوەیەکی کاریگەر جێبەجێ بکرێت.

 

ئاماژەی بەوەدا ئامانجی بەشداریکردنی ژنان لە شۆڕشی شوباتی ٢٠١١ بریتییە لە برەودان بە یەکسانی و بەدیهێنانی دادپەروەری و کەشوهەوایەکی دیموکراسی کە مافەکانیان مسۆگەر بکات، ئەم دەستکەوتانە لەلایەن ژنانەوە لەدەستچوون کاتێک ئێستا ئیسلامی گەیشتە دەسەڵات، لە کاتێکدا ئەوان کاریان دەکرد بۆ دەرهێنانی ئەو دەستکەوتانە، ئەو ڕوونیکردەوە کە مافی ژنان بۆ هەڵگرتنی پۆستە گشتییەکان لە مەترسیدایە دوای ئەوەی سکاڵای یاسایی تۆمارکرا بۆ ڕەچاوکردنی دەستوورییەتی ئەو یاسایەی کە ڕێکخستنی دەکات، بەتایبەتی دەستوورییەتی گریمانەی ژنان بۆ پۆستی دادوەری، سەرەڕای ئەو ڕاستییەی کە ژنانی لیبیا یەکەم ژن بوون لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە ئەم پیشەیە ئەنجام بدەن، وتیشی: دەسەڵاتدارانی یاسادانان و جێبەجێکردن لە ڕێگریکردن لە ژنان لە ئەنجامدانی ئەم پیشەیە دوای ئەو بزووتنەوە مەزنەی فێمێنیستی کە دەستیپێکرد بۆ ڕاگرتنی ئەم قەدەغەکردنە، لە کاتێکدا ژنان هەوڵ دەدەن مافەکانیان بەرز بکەنەوە و لێیان کەم نەکەنەوە.

 

"کار بۆ دەرکردنی یاسایەکی تایبەت بە پاراستنی مافی ژنان دەکرێت"

لە کۆتایی قسەکانیدا سەڵتەنە مسماری ئاماژەی بەوەکرد، سەرەڕای بەهێزی یاسا و یاساکانی لیبیا و پاراستنی ژنان و مافەکانیان، بەڵام لە جێبەجێکردندا لاوازن و بە کردار جێبەجێ ناکرێن بەهۆی خراپبوونی بارودۆخی ئەمنی و لاوازی دامەزراوە گشتی و جێبەجێکارەکان و نەتوانینیان بۆ جێبەجێکردنی یاساکە، سەبارەت بە نەبوونی یاسایەکی تایبەت کە ژنانی لیبیا لە توندوتیژی بپارێزێت و مافەکانیان بپارێزێت، وتی: ئەندامانی پەرلەمانی لیبیا بە هەماهەنگی لەگەڵ دامەزراوەکانی ژنان و ڕێکخراوە مەدەنییەکان کاردەکەن بۆ دەرکردنی یاسایەکی تایبەت لەسەر پاراستنی ژنان لە توندوتیژی و پاراستنی مافە دەستوورییەکانیان و ئامادەیە لە ماوەی داهاتوودا لەسەر ئەجێندای ئەنجومەنی نوێنەرانی لیبیا پێشکەش بکرێت، دەستکەوتێکی زیاترە بۆ ژنانی لیبیا بۆ بەهێزکردنی ئاسایشی کۆمەڵایەتی و پاراستنی کەرامەت و مافەکانیان.