تونس

 

گەلی تونس لە شەڕێکی سەختدان بۆ گەڕاندنەوەی دەستکەوتەکانی شۆڕشی ٢٠١١، بەتایبەتی ئەمڕۆ لە تونس دەستکەوتەکانی ژنان ڕووبەڕووی ململانێیەکی گەورە دەبنەوە، سیاسەتمەدار و بەڕێوەبەری پارتی کرێکاران ڕەبیعە ڕابیعی بۆچوونی خۆی سەبارەت بە پێشکەوتنەکانی تونس خستەڕوو، ئاماژەی بەوەدا کە شۆڕشی تونس چەندین یاسای بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و جیاکاری لەسەر بنەمای کۆمەڵایەتی پێشکەشکردووە، هۆشیاری ژنان لە بایکۆتکردنی هەڵبژاردنەکان ئیرادەی خۆی نیشاندا.

 

ئایا تونس بۆ گەڕانەوە بۆ دیموکراسی ئەمڕۆ لە مەیدانەکاندایە؟

ئێمە ئەمڕۆ لە شەڕداین بۆ مافەکانی شۆڕشێکی بە کەرامەت، کە لە ساڵی ٢٠١١دا پێکهات، هیچ لایەنێک نابێت ئێمە لە دەستکەوتەکانمان بێبەش بکات، ئێمە لە ڕێگای پاراستن و پەرەپێدانی دەستکەوتەکانمان داین و تەنیا لە ئاستی داخوازی ئازادی و دیموکراسیدا نین و دەگەینە ئاستی ژیانی شکۆدار و کۆمەڵایەتی و ئابووری، ئەم خواستە خەباتی خۆبەخشانەیە کە بەبێ بەرژەوەندی تاکەکەسی بەردەوام دەبن.

 

ئەمساڵ ١٢یەمین ساڵیادی شۆڕشی تونسە، خەڵکەکە لە گەرمەی خۆپیشاندانەکاندا بوون، تۆ چ بیرێک دەکەیتەوە لە گۆڕینی دیمەنی سیاسی؟

بێگومان دیمەنی سیاسی گۆڕاوە ماوەی ١٢ ساڵە لە ڕووی سیاسی و فیکرییەوە خەبات دەکەین، بۆ یەکپارچەیی ئۆپۆزیسیۆن لە هەموو لایەکەوە، ئەو کودەتایەی قەیس سەید پێیدا تێپەڕیوە سەرکەوتوو بوو، لە ئەرکی یەکگرتنمان شەقامی حەبیب بورقیبە بوو بە هێمایەک یان شەقامی شۆڕشگێڕی، کە ئێمە پێی دەڵێین، هەموو قوتابخانە جیاوازەکان، ڕاست و چەپ، ژن و پیاو کۆبوونەوە دوای ٢٣ساڵ ئازادی و دیموکراسی و تونسێکی نوێی پێشکەش کردین، ئەمڕۆ دیمەنی سیاسی دەبینم کە گۆڕاوە، دوای ئەوەی خەڵک و هەموو لایەنە سیاسیی نیشتیمانی جیاوازیان بینی کە ناکرێت دۆخەکە تەحەمول بکرێت و یەکدەنگی و دیالۆگ بۆ وڵات دروست بکرێت بۆ ئەوەی لە قەیرانەکانی دەربهێنرێت و گۆڕانکارییە پێویستەکان بۆ بنیادنانی دەوڵەتێک کە دەمانەوێت لە چوارچێوەی دیموکراسی بنیادنەر پێکبێت.

 

ئایا ژنانی سیاسەتمەداری تونسی بۆ ژنان چییان کرد، ئایا یاسا بۆ ژنان دەرکرا؟

بەڕای من سەرەڕای چەند کەموکوڕییەک، شۆڕشەکە بووە هۆی سەرکەوتنی ژنانی تونس و چەندین یاساش بۆ بەهێزکردنی پێگەیان جێبەجێکرا یەکێک لەو یاسایانە لە ساڵی ٢٠١٧دا شەڕی دژی توندوتیژی دژی ژنان بوو، یاسای جیاکاریی دژە ڕەگەزپەرەستی کە لەلایەن پەرلەمانتاری فێمینیست و چالاکوانی سیاسی جەمیلە ئەل-کسیکی پێشەنگایەتی کرابوو، زۆر هەوڵی داوە بۆ تیشک دانان لەسەر ئەم یاسایە هەروەها یاسای هەڵبژاردنی پێشوو کە پرەنسیپی هاوسەنگی نێوان هەردوو ڕەگەزەکەی دەرکردووە، با یاسای ٢٠١٤ لەبیر نەکەین، گرنگی بەدیهێنانی یەکسانیی کارای تەواو بەبێ مەرج دەربرین و ژنان بتوانن بگەنە ناوەندەکانی سەرکردایەتی و بە توندی لەپەرلەمان ئامادەبن، وەک پەرلەمانێکی یاسادانان کە لە ساڵی ٢٠١٩ هەڵبژێردرا، نوێنەرایەتییەکی باشی ژنان هەبوو سەمیرە ماری، جێگری سەرۆکی پەرلەمان بۆ یەکەمجاریش لە باکووری ئەفریقا و هەرێمی گشتی پێکهات، شۆڕشەکە چەندین یاسای پێشکەش بە ژنان کردووە.

 

هۆکاری ئەم بەشداریە نزمە لە بەشداریە لاوازەکانی ژنان لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی پەرلەماندا چی بوو دوای ئەوەی یاسای هەڵبژاردن پرەنسیپی هاوسەنگی شکاند؟

ئەنجامی دەنگدانی ژنان، بەخۆشحاڵییەوە هۆشداری دەدات لە مافی خۆی بە ئازادی و ڕاست و دروستی بەکاربێنن، سەرۆکی پێشووی ئەلباجی قاید ئەلسەبسی هاتە سەر کار، لێرەدا بە ئەمجارەوە گرێدراوی دەکەم یاسای هەڵبژاردن گۆڕاوە و پرەنسیپی باڵانس هەڵوەشاوەتەوە و کۆسپ و گرفت و هەلومەرجی سەخت لەبەردەم ژناندا دانراوە، بۆ ئەوەی کاری سیاسی نەکەن و لە پەرلەماندا نەبن، بەڵام هۆشیاریی ژنان لەدوای یاسای هەڵبژاردنی ستەمکارانەوە بەئاسایی ئەنجامی مانگرتنێکی بەرفراوانە و ژنان وەک هێزێکی کاندید بەشداری ناکەن، نابێ ژنان بۆ ماوەی ١٢ ساڵ لە دیمەنێکی فرەحزبی و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنیدا بە ئاستێکی بەرز لە هۆشیاریی فێمینیستی و سیاسی بگەن بۆ بەشداریکردن لە گەمەیەکی ئاوادا ئەم یاسایە دەستکەوتەکانی ژنانی لەناوبردووە و ژنان بەپێی یاسا لە بوون دوورخراونەتەوە و بێ ترس ناڕەزایی و بایکۆتی خۆیان دەربڕیوە.

 

ئایا ئێوە وەک لایەنێکی ئۆپۆزسیۆن ئامادەن بەشداری لە دیالۆگی نەتەوەیی بکەن و وڵاتەکەتان لە قەیرانی ئابووری و کۆمەڵایەتی ڕزگار بکەن؟

ئێمە وەک حزبێکی سیاسی دژایەتی کودەتا دەکەین و کاری سیاسیشمان لەپێشینەی هەیە، کە یەکێکیان بەرژەوەندی نەتەوەییە، هەر پڕۆژەیەک لەخزمەتی ئەو بەرژەوەندیەدایە لە ژێر سایەی دیموکراسیدا دەبینە یەک لایەنی ئەو دەستپێشخەری و دیالۆگە، ئێمەش بەو کارە هەستاوین و بۆ هەموو لایەکمان نیشانداوە کە ئامادەین لەگەڵ ڕای گشتی کار بکەین بۆ ڕزگاری، بێگومان ئێمە تەنیا لەگەڵ حزبەکان کاردەکەین بەدیموکراسی و جیابوونەوەو مافی هەموو تونسییەک کە بیر لە هەموو قوتابخانەیەکی سیاسی بکاتەوە و بە ژیانی سیاسی حیزبەوە ببێتە بنیادنەری ئەم وڵاتە.

 

لە کۆتاییدا ڕۆڵی ژنان لەم پرۆسەیەدا لە پێش ئێمە چییە؟

ڕۆڵی ژنان لە سیاسەت و کۆمەڵگەدا یەکلاکەرەوەیە، لە ڕۆڵی تەواوکاریدا، بۆ وەستانەوە بەرامبەر کودەتاکە، هۆشداریش بڵاوبکەینەوە بۆ چوونە ناو مەیدانەکانی تێکۆشانەوە بۆ تێڕوانینمان و بەدەنگێکی بەرز هاوار بکەین، ئێمە ناڕازین لەم دۆخە سیاسیانە و قبوڵیان ناکەین، بۆ ئەوەی بتوانین ئەزموونی دیموکراسیمان بگەڕێنینەوە و نەوەیەک بونیاد بنێین کە بتوانێت وڵات بونیاد بنێت.