ئاخین بەهار

 

ئامەد- شاندی ئیمرالی پارتی یەکسانی و دیموکراسی گەلان (دەم پارتی) بۆ جاری سێیەم لەگەڵ ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان لە ٢٧ی شوبات لە زیندانی ئیمرالی کۆبووەوە، لە کۆبوونەوەی سێیەمدا ئەحمەد تورک، پەروین بوڵدان، سری سورەیا ئۆندەر، تولای هاتیمۆغولاری، تونجەر باکرهان، جەنگیز چیچەک و فایک ئۆزگور ئەرۆڵ بەشدارییان کرد، هەروەها زیندانیان عومەر هەیری کۆنار، هامیلی یڵدرم و وەیسی ئاکتاش کە لەگەڵ ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان لە یەک زینداندان، بەشداری کۆبوونەوەکەیان کرد. دوابەدوای کۆبوونەوەکە، شاندەکە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانییان لە ئەستەنبوڵ سازکرد و بانگەوازی ڕێبەر عەبدوڵا ئۆجالانیان بۆ "ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک" ڕاگەیاند.

 

بانگەوازەکەی ڕێبەر عەبدوڵا ئۆجالان بەم جۆرە بوو: "لەم کەشوهەوایەدا کە بەهۆی بانگەوازی دەوڵەت باخچەلی و ئیرادەی جەنابی سەرۆک و ڕێبازە ئەرێنییەکانی لایەنە سیاسییەکانی دیکە بەرامبەر بەو بانگەوازە ناسراوە دروست بووە، داوای دانانی چەک دەکەم و بەرپرسیارێتی مێژوویی ئەم بانگەوازە لە ئەستۆ دەگرم".

 

دوابەدوای ئەو بانگەوازە، سری سورەیا ئۆندەر هەروەها ئەو یاداشتە زانیارییەی گەیاند کە ڕێبەر عەبدوڵا ئۆجەلان بە شاندەکەی وتبوو، بێگومان بە کردەوە دانانی چەک و هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە پێویستی بە داننان بە سیاسەتی دیموکراسی و ڕەهەندی یاسایی هەیە.

.

یوکسەل گەنج، ڕێکخەری ناوەندی توێژینەوەی مەیدانی کۆمەڵایەتی و سیاسی هەڵسەنگاندنی بۆ دەزگاکەمان کرد.

 

"چەک’ی لە دەولەت سەندەوە"

یوکسەل گەنچ باسی لەوە کرد کە دەقی بانگەوازەکە بیانووی 'چەک'ی لابرد کە نەیهێشت دەوڵەت لە پرۆسەی ئاشتی نزیک ببێتەوە. هەر بۆیەش جەختی لەوە کردەوە کە هەرچەندە دەقەکە وەک بانگەوازێک بۆ پەکەکە بیندرا، بەڵام لە ڕاستیدا بانگەواز و ئۆفەرێک بوو بۆ دەوڵەت، لە سەرەتای دەقەکەدا باسی ئەو بارودۆخە جیهانییە کراوە کە پەکەکە تێیدا دامەزراوە، پاشان پرۆسەی دژە دیموکراسی لەو وڵاتەدا کە وایکرد پەکەکە بنکە بدۆزێتەوە و پەرەی پێبدات، هەروەها سیاسەتەکانی دەوڵەتی دەسەڵاتدار لە تورکیا و ئەو پارتانەی کە تورکیا پشتیوانیان دەکرد. لە دەقەکەدا زاراوەی وەک ململانێی چەکداری و قەوارە چەکدارییەکان لەم جۆرە کەیسانەدا مانای خۆیان لەدەستداوە و ململانێیەک بۆ فراوانکردنی ئەگەرەکانی بواری یاسایی سەریهەڵداوە.

 

"دەقی بانگەوازەکە ئاماژە بە گۆڕەپانی سیاسی دەکات"

یوکسەل گەنچ باسی لەوە کرد، دەقەکە جگە لەوەی داوا لە پەکەکە دەکات بۆ چەکدانان و هەڵوەشاندنەوە، ئاماژە بۆ گۆرەپانی سیاسیش وەک ئامرازێکی کاریگەرتری خەبات و تێکۆشان دەکات، ئەو دەقەش دەکرێت وەک بانگەوازێک بۆ گۆڕانکاری بۆ پارتەکە بخوێنرێتەوە، دەقەکە گوزارشت لە کۆتایی ناکات، بەڵکو سەرەتایەکە، بۆیە دەتوانرێت وەک ئۆفەرێکی دەستپێشخەریش سەیر بکرێت.

 

"دەوڵەت وەڵامی دەستپێشخەرییەکانی پارتی لە ساڵی ١٩٩٩ و دواتر نەدایەوە "

یوکسەل گەنچ ئاماژەی بەوەشکرد، بانگەوازەکەی عەبدوڵا ئۆجەلان نوێ نییە، پرۆسەیەکی هاوشێوە لە ساڵی ١٩٩٩یشدا ڕوویدا و وتی: لە ساڵی ١٩٩٩دا لەو هەڵسەنگاندنانەی لە کاتی پڕۆسەی بەرگریدا لەسەر ئیمرالی کراوە، کاتێک عەبدوڵا ئۆجەلان تێزی کۆمارێکی دیموکراسی خستەڕوو، ئاماژەی بەوەدا کە پێویستە پەکەکە خەبات لە ڕێگەی میتۆدی سیاسییەوە دەست پێبکرێت، هاتنی گروپەکانی ئاشتی بەڵگەی ئەو هەوڵانە بوو. پارتی بە مەبەستی گواستنەوەی لە ڕێکخراوێکی چەکدارییەوە بۆ ڕێکخراوێکی سیاسی، دەستی کرد بە هەوڵەکانی گۆڕانکاری و گفتوگۆی مەشق و ڕاهێنان و کۆنگرەی بەست. بەو پێیەی هیچ وەڵامێک بۆ گۆڕانکارییەکە نەبوو، پرۆسەیەکی دیکە بەرەو چەسپاندن لە ساڵی ٢٠٠٣ دەستیپێکرد. بەداخەوە ئەو هەوڵانە بۆ گۆڕانکاری لە تورکیا لەو کاتەدا بێ وەڵام مانەوە، دەوڵەت دەستپێشخەری پرۆسەیەکی نەکرد کە ببێتە هۆی گۆڕانکاری یاسایی و سیاسی و لە ئەنجامدا لە ساڵانی ٢٠٠٤-٢٠٠٥ شێوازەکانی شەڕ و ململانێ زیاتر بوون.

 

" پاساوی ‘ململانێی چەکداری’ دەوڵەت نادروستە"

یوکسەل گەنچ، دەستی لە پەیوەندییەکانی بانگەوازەکەی ئەمڕۆ و ئەو بانگەوازەی کە لە ساڵی ١٩٩٩کراوە، هەرچەندە لەسەر بیانووی جیاوازن، وتی: لەو کاتەدا باس لەوەکرا کە چارەسەری سیاسی لە جیاتی چارەسەری چەکداری بۆ پرسی کورد خواستراوە و ئێستاش نیازێکی هاوشێوە دیارە، بەم شێوەیە پێکهاتەی دەوڵەت، پڕۆسەی هاتنە سەر دەسەڵات و دامەزراندنی هەژموونی بە بەکارهێنانی ململانێی چەکداری وەک بیانوو بۆ پرسەکانی وەک پرسی کورد و دیموکراتیزەکردن، بێ پاساو دەمێنێتەوە و دەرفەت بە ئامرازی نوێی چارەسەرکردنی پرسی کورد دەدرێت. بانگەوازێکی لەم جۆرە بۆ خۆی ئاماژەیە بۆ پارتە سیاسییەکان، ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و دەوڵەت وەک گرنگترین ئامرازەکانی خەبات لە سەردەمی نوێدایە. ئەگەر ئەم هێزانە ڕۆڵی خۆیان بگێڕن، ڕەنگە بۆ هەمیشە ڕێگای پەسەندکردنی پێکهاتە چەکدارییەکان وەک میتۆدی چارەسەرکردن دابخرێت، ئەوەی گرنگە گۆڕانکارییە لە پێکهاتە سیاسییەکان و کۆمەڵگەی مەدەنی بەو پێیە.

 

"ئەم پرۆسەیە نەک تەنها گۆڕینی پەکەکە بەڵکو تورکیاش دەگرێتەوە"

یوکسەل گەنچ، ڕایگەیاند کە:" نابێت لەم پرۆسەیەدا بەرپرسیارێتی دەوڵەت پشتگوێ بخرێت، گرنگترین ئەرکی دەوڵەت ڕێکخستنە بۆ بەهێزکردنی هەوڵی داماڵینی چەک و زەمینەکانی خەباتی سیاسی بێ چەک. ئەو گۆڕانکاریانەی لەم پڕۆسەیەدا ڕوودەدەن، تەنیا گۆڕانی پەکەکە ناگرێتەوە، بەڵکو گۆڕانکاریی دەوڵەت و کۆمەڵگەی تورکیاش دەگرێتەوە. بەم مانایە دەوڵەت گەورەترین ڕۆڵی هەیە لە بەدیهێنانی پرۆسەی چەکداناندا، گرنگە دەوڵەت و پەرلەمان خۆیان هەندێک ڕێکخستنی یاسایی بکەن.

 

"ئێمە دەمانەوێت باوەڕمان بەوە هەبێت کە ئەو دەوڵەتەی لە ساڵی ١٩٩٩ ئامادە نەبووە ئەمجارە ئامادەیە"

یوکسەل گەنچ، هەروەها دەستی خستۆتە سەر ئەو بەشەی کە لە دەقەکەدا نەهاتووە بەڵام دواتر لە لایەن سری سورەیا ئۆندەرەوە باسکرا بەم شێوەیە وتی: زەمینە سیاسییەکان لە تورکیا لەناوچوون، بۆیە چەندانبوون و ڕێکخستنی ئامرازەکانی تێکەڵبوونی سیاسی لە ژێر بەرپرسیارێتی دەوڵەتدان. دەوڵەتێک کە ئەم بەرپرسیارێتییە لە ئەستۆ نەگرێت، لەوانەیە خۆی لە دۆخێکدا ببینێتەوە کە نەتوانێت بەرگەی دەرئەنجامەکانی بانگەوازی چەکدانان بگرێت، لەو ماوەیەی لە نێوان ساڵانی ١٩٩٩ تا ٢٠٠٤ ژیاوین، ئەزموونمان کرد کە دەوڵەت ئامادە نییە بۆ پرسی پەکەکەیەکی بێ چەک و نابێ ئێستا هەمان شت ڕووبدات. ئێمە دەمانەوێت باوەڕمان بەوە هەبێت کە دەوڵەت کە لە ساڵی ١٩٩٩ ئامادە نەبوو، ئەمجارە ئامادەیە.

 

"پێویستە مەرجەکان دابین بکرێن بۆ ئەوەی پرۆسەکە بەردەوام بێت"

یوکسەل گەنچ جەختی کردەوە کەیەکەم شت دەبێت دەوڵەت بیکات بۆ ئەوەی پرۆسەکە بچێتە پێشەوە، دابینکردنی هەلومەرجەکانە بۆ ئەوەی عەبدوڵا ئۆجەلان وەک ئەکتەرێکی کاریگەر بوونی هەبێت، باخچەلی لە یەکەم بانگەوازیدا باسی ‘مافی هیوا’ی کرد. بەڵێ، بانگەوازەکە لە عەبدوڵا ئۆجەلانەوە هاتووە، بەڵام گۆشەگیریی بەردەوامە و ئاستەنگەکانی بەردەم مەرجەکانی جێبەجێکردنی پرۆسەکە بەردەوامن. ئەمانە پێویستیان بە گۆڕانکاری هەیە، دەبێت هەلومەرجێک بۆ گەریلاکانی شاخ بخرێتەڕوو کە بەشداری پرۆسەکە بکەن و پڕۆسەی کۆنگرە بە شێوەیەکی تەندروست بەڕێوەببەن و عەبدوڵا ئۆجالانیش لە پەیوەندیدا بێت لەگەڵ ڕێکخراوەکەی خۆیدا. وتنی ‘من قۆڵەکانم دادەنێم’ بە مانای دانانی قۆڵەکانم نییە. ئاماژەی بەوەشکرد، "پرۆسەکە بۆ هەمووان تازە دەستیپێکردووە .

 

"دەبێت زمانی دەوڵەت بگۆڕێت"

یوکسەل گەنچ باسی لەوە کرد کە دەقی بانگەوازەکە بە لەبەرچاوگرتنی هەستیارییەکانی کۆمەڵگە و دەوڵەت ئامادە کراوە، هەروەها پێویستە هەستیاری کوردیش لەبەرچاو بگیرێت، دەوڵەت پێویستە زمانێک بە پێی پێویستی و داخوازی کورد دابمەزرێنێت، کە ئەوەندە ساڵە لە شەڕدایە، هاوکات پارێزگاری لە کەرامەتی خۆی بکات و بێ ئەوەی زیان بە شەرەفی بگەیەنێت.

 

"پرۆسەکە پێویستی بە ڕوونکردنەوە هەیە بۆ ڕای گشتی"

یوکسەل گەنچ وتیشی: پێویستە ئەو بانگەوازە لەگەڵ لێدوانەکانی عەبدوڵا ئۆجالان کە ٢٦ساڵە دەکرێت، تاوتوێ بکرێت، تەنانەت ئەگەر نەتوانین ئەم کارەش بکەین، بەسوود دەبێت لەگەڵ بەشێکی کەم لە گفتوگۆکانی ٦ مانگی ڕابردوو و لەگەڵ زۆر پرس کە لەبارەوە نازانین، بە یەکەوە بیری لێ بکەینەوە. خەڵک دەیانویست شتێک لە دەقەکەدا ببیستن کە چۆن پرۆسەکە بەردەوام دەبێت، گرنگە هەوڵێک بدەین بۆ ئەوەی گەل لە پرۆسەی نوێ تێبگەن و ڕوونی بکەینەوە کە ئەوان لە پڕۆسەیەکی ڕزگاری و دیموکراتیزەکردنی گەورەدان لە بەرامبەر ئەو ئازارەی کە تووشی بوون، زۆر بەهێزتر دەبێت بۆ خەڵک ئەگەر پێشبینییەکە بگۆڕن بۆ ئەو شوێنەی کە پرۆسەی خەباتی نوێی دوای داماڵینی چەک سەرهەڵدەدات، کە هەمووان سەردەکەون.