بەردەوام دەوترێت، ژن و کەرتی تایبەتیان نەوتووە، یانیش ژنان کارکردنی لە کەرتی تایبەت پێخۆشنییە و حەزیان لە دامەزراندنە لە دەزگا حکومییەکاندا، بێ ئەوەی شیکردنەوە بۆ هۆکارەکانی بکرێت، ئایا ژنان لە پیاوان کەم تواناترن؟ یان ئەو هۆکارانە چین، کە وا لە ژن دەکات، زیاتر لە پیاوان هەوڵ بۆ دامەزراندنی حکومیی بدەن؟.

 

تا ئێستا لە هەرێمی کوردستان ئامارێکی دروست لەبەردەستدا نییە، کە ژمارەی کرێکار بخاتەڕوو، بەو پێیەی لە سەندیکای کرێکاران تەنیا ئەو کەسانە تۆمار کراون، کە ئەندامی سەندیکان و لە وەزارەتی کار و بەڕێوبەرایەتیی کار و دەستەبەری کۆمەڵایەتییش، تەنیا ئەو کرێکارانە تۆمارکراون، کە دەستەبەریان بۆ کراوە.

 

بەپێی دوایین ئاماری بەڕێوبەرایەتیی کار و دەستەبەری کۆمەڵایەتیی، لەئێستادا لە هەرێمی کوردستان ١١٥ هەزار و ٩٣٣ کرێکاری ناوخۆیی و بیانیی دەستەبەرکراو لە هەردوو ڕەگەز هەن، لەو ژمارەیە،  ١٠١ هەزار و ١١٧ی کرێکاری ناوخۆیین، کە ٨٨ هەزار و ٩١٥ یان پیاو و ١٢ هەزار و ٢٠٢ کرێکاریان ژنن.

 

واتا، لە کۆی کرێکارە دەستەبەرکراوەکانی هەرێمی کوردستان، تەنیا ١٢٪یان ژنن، کە پێدەچێت ئەو ڕێژەیە نزیک بێت لە هەمان ڕێژەی ئامادەیی ژن لە کەرتی تایبەتدا.

 

وێڕای ئەوەی لەدوای سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی لە هەرێمی کوردستان، ژمارەی ئەو ژنانەی ڕوویان لە کەرتی تایبەت کرد، زۆر زیاتر بوون لە ساڵانی پێشتر، بەڵام ئامارەکان پێمان دەڵێن، کە ئامادەیی ژن لە کەرتی تایبەتدا بە بەروارد بە پیاوان بە ڕێژەی نزیکەی ٨٨٪ کەمترە، کەمە ئەمە جیاوازییەکی زۆرە و وەڵامی پرسیاری بۆ؟، دۆخی ژنانمان لە کەرتی تایبەتدا بۆ ڕوون دەکاتەوە.

 

لە هەرێمی کوردستان زۆرینەی خاوەنکارەکان پیاون، ئەو ژنانەشی وەک کرێکار لای خۆیان وەریان دەگرن، بە یەکسان لەگەڵ کرێکارێکی پیاو مامەڵەیان لەگەڵ ناکەن، بەگشتیی بە چەند ئامانجێک کارکردنی ژنان قبوڵ دەکەن:

 

-ژنان وردترن لە کارکردن و زیاتر گوێڕایەڵ و پابەندی کاتی کارکردنن، کە ئەمە ڕەنگە خاڵێکی ئەرێنیی بێت و هۆکارێکی باش بێت بۆ دەستکەوتنی کار، بەڵام ئەوەی ئاسایی نییە و ژنان دووردەخاتەوە لە کارکردن، ئەو مامەڵە ناتەندروستەیە، کە بەشێکی زۆر لە خاوەن کارەکان، لەگەڵ ژنان ئەنجامی دەدەن، لەوانە:

 

-کاتێکی زۆر و کارێکی زۆر، بە کرێیەکی کەم کاریان پێدەکەن

 

-بە خواستی خاوەن کار و بۆ سەرنجڕاکێشانی کڕیار، جلوبەرگیان دیاریی دەکرێت

 

-کارپێکردن لە ڕۆژانی پشوودا

 

-بەکەم توانا تەماشاکردن لەچاو کرێکاری پیاو و توانج لێدان

 

-بە ئەنجام گەیاندنی کاری شەخسیی خاوەنکار بە کارێکاری ژن

 

-پەیوەندیی پێوەکردن لەڕێگای مۆبایل و تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان و … لەدوای دەوام، باسکردن لە بابەتێک، کە پەیوەندیی بە کارەوە نییە، کە ئەمانە دەچنە چوارچێوەی خۆنزیککردنەوە و گێچەڵپێکردن تا دەگاتە دەستدرێژیی.

 

خاڵی کۆتایی زیاتر لە هەموو پێشێلکارییەکانی دیکە، ژنان لە کەرتی تایبەت دووردەخاتەوە، بەشێوەیەک یان دەبێت مل بۆ داخوازیی خاوەن کارەکەیان بدەن، یانیش غەرامە دەکرێن، دەشکێندرێن و لە شوێنی کار دەردەکرێن.

 

توێژیینەوەیەک، کە ساڵی ڕابردوو ڕێكخراوی ئاشتیی و ئازادیی بە هاوكاریی ڕێكخراوی فریاگوزاری میللی نەرویجی بە بەشداریی ١٤٦ ژن ئەنجامی داوە، نیشانی دەدات، ٦٠٪ی ژنانی کرێکار، دووچاری گێچڵی سێکسیی بوونەتەوە، کە ئەمە ڕێژەیەکی زۆر زۆرە و پێویست هەڵوەستەی لەسەر بکرێت.

 

ئەوەی جێگای نیگەرانیی زیاترە، ئەو ژنانەی گێچەڵیان پێدەکرێت، ئامادەنین سکاڵا تۆمار بکەن و کەیسەکە بە تاریکیی دەمێنێتەوە، بۆ؟

 

-ترس لە پشتیوانیینەکردنی خێزان

 

-ترس لە لەدەستدانی کار

 

-ترس لە ناو زڕاندن

 

-نەبوونی دادگای سەربەخۆ

 

-ترس لە پشتیوانیینەکردنی دەزگا پەیوەندیدارەکانی وەک سەندیکاری کرێکاران و وەزارەتی کار و دەستەی مافی مرۆڤ

 

-نەبوونی زانیاریی لەسەر یاساکان

 

لە هەرێمی کوردستان هەتا ئێستا یاسای کار بوونی نییە، بەڵکو کار بە یاسایەکی سەردەمی بەعس دەکرێت، ئەویش یاسای ژمارە ٧١ی ساڵی ١٩٨٧ی عێراییە.

 

وێڕای سەرنج و ڕەخنەی زۆر لەسەر ئەو یاسایە، بەڵام هەرێمی کوردستان تەنانەت ئەو یاسایەش جێبەجێ ناکات، کە چەند مافێکی زۆر سەرەتایی کرێکاری تێدا دەستەبەر کراوە، بەتایبەت لە دیارییکردنی کاتژمێرەکانی کار و کاتی مۆڵەت وەرگرتن.

 

هیچ جێگای سەرسووڕمان نییە، کە ژنانی کرێکار نەزانن یاسا چ مافێکی بۆ دەستەبەر کردوون و لە ئەگەری پێشێلکردنیاندا، لەدژی پێشێلکار بەکاری بهێنن، چونکە نە سەندیکای کرێکاران و نە وەزارەتی کار، نەیانتوانیوە کرێکار بەو یاسایانە ئاشنا بکەن، تەنانەت یاسای کار بە زمانی عەرەبییە و هەتا ئێستا بە زمانی کوردیی لەناو خودی وەزارەتیشدا دەستناکەوێت، کتێبخانەیەک لە شاری سلێمانی کە کاری وەرگێڕانی دەقە یاساییەکان دەکات، لە ساڵانی ڕابردوو کاری وەرگێڕانی بۆ ئەو یاسایە کردبوو، ئەویش ئێستا هیچ نوسخەیەکی لا نەماوە، باشە یا سایەک، کە تەنانەت بە زمانی کوردیی بوونی نەبێت، کرێکار چۆن دەتوانێت ئاگاداری ئەوە بێت، یاسایەکی تایبەت بە ئەو هەیە؟.

 

جیاواز لە یاسای کار، یاسای خانەنشینی و دەستەبەری کۆمەڵایەتیی کرێکار لە هەرێمی کوردستان بوونی هەیە، کە یاسای ژمارە ٣٩ی ساڵی ١٩٧١ی عێراقییە و بە یاسای ٤ی ساڵی ٢٠١٢، لە هەرێمی کوردستان هەموار کراوەتەوە، بەڵام حکومەتی هەرێم نەتیوانیوە خاوەن کار ناچار بکات بە پەیڕەوکردنی ئەو یاسایە و خودی کرێکار لە گرنگیی پابەندبوون بەو یاسایە ئاگادار بکاتەوە، هەربۆیە زۆرینەی هەرەزۆری کرێکاران دەستبەر نەکراون، بەتایبەتیش کرێکاری ژن.

 

بەپێی توێژینەوەکەی ڕێکخراوی ئاشتیی و ئازادیی، ٧٨٪ی ژنانی کرێکار، دەستبەر نەکراون، ئەمە جگە لەوەی ٥٧٪یان وتویانە، گرێبەستی کارکردنیان نییە، لە نەبوونی گرێبەستیشدا، ویژدانی خاوەن کار حاکمە و چۆنی بوێت، دەتوانێت، کرێکار هەڵسوڕێنێت.

 

یاساکە تەمەنی خانەنشینبوونی کرێکاری دیارییکردووە، کە ٢٠ ساڵی کارکردنە، هەروەها بڕی ئەو مووچەیەی دیارییکردووە، کە لەکاتی نەخۆشیی و حاڵەتی نەخوازراودا پێویستە بدرێت بە کرێکار، بەپێی یاساکە، ژنی بیمەداری کرێکار، دەتوانێت دوای تەواوبوونی مۆڵەتی منداڵبوون، داوای مۆڵەتی دایکایەتیی بکات بۆ ماوەی یەک ساڵ، بە وەرگرتنی نیوەی مووچەکەی، بە مەرجێک گرێبەستەکەی تەواو نەبووبێت، بەڵام ئایا لە هەرێمی کوردستان ئەمە جێبەجێ دەکرێت؟ بێگومان نەخێر.

 

گرفتەکانی ژنان لە کەرتی تایبەتدا زۆرن و بە پێویستیان بە لێکۆڵینەوە و چارەسەر کردن هەیە، ژنان بۆ ئەوەی لە مەیدانی کاردا بمێننەوە و ببن بە خاوەن ئابوورییەکی سەربەخۆ، پێویستە جگە لە مافە گشتییەکانی کرێکار، تایبەتمەندییەکانیشیان ڕەچاو بکرێت و لەچوار چێوەی یاسای کارپێکراودا ڕێک بخرێت، بەجۆرێک خاون کار ناچار بکات پێوەی پابەند بێت، نەک تەنیا مرەکەبی سەر کاغەز بێت.

 

ماوەیەکی زۆر لەناو وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتیی، باس لە هەموارکردنەوەی یاسای کار دەکرێت، گرنگە ئەو هەڵانەی لە یاسا عێراقییەکەدا کراون، لە هەموارەکەی هەرێمی کوردستاندا ڕاست بکرێنەوە و تایبەتمەندییەکانی ژنان لەبەرچاو بگیرێن، هەر لە کاتی دەوام، بڕی مووچە، مۆڵەت لەکاتی سوڕی مانگانە، مۆڵەتی سکپڕیی، مۆڵەتی دایکایەتیی و پشتیوانییکردنی ژنان لەکاتی رووبەڕووبوونەوەی هەر گێچەڵپێکردن و دەستدرێژییەک.

 

بەپێی ئەو پێناسەیەی کە لە یاسای کاردا بۆ کرێکار دەستنیشان کراوە، ڕۆژنامەنووسان و کارمەندانی دەزگاکانی ڕاگەیاندنیش دەبێت وەک کرێکار هەژمار بکرێن، بۆیە گرنگە ئەوە لە یاساکەدا ڕوون بکرێتەوە و جێگیر بکرێت، چونکە دواجار ئەوانیش لە کەرتی تایبەتدا کار دەکەن و خاوەن کاریان هەیە.

 

بیرمان نەچێت، ژنانی ناو دەزگاکانی ڕاگەیاندنیش وەک هەر کرێکارێکی دیکە قوربانینن و مافیان پێشێل دەکرێت، بەگوێرەی ئامارێکی سەندیکاری ڕۆژنامەنووسان، ٥٠٪ی ئەو ژنان، تووشی هەراسانکردن و گێچەڵی سێکسیی دەبنەوە، ئەگەر ئەمە حاڵی ئەو ژنانە بێت، کە تاڕادەیەک هۆشیارییان زیاترە و لەڕێگەی ڕاگەیاندنەوە داکۆکیی لە مافی خەڵک دەکەن، ئەی دەبێت، دۆخی ژنانێک کە لە مۆڵ، کارگە، هۆتێل و مارکێتەکان و هتد..، کار دەکەن، چۆن بێت؟.

 

ئێستا بۆمان ڕوون دەبێتەوە، ئەو ژنانەی لە کەرتی تایبەت کار دەکەن، دوو جار دەبنە قوربانیی، جارێک لەبەرئەوەی کرێکارن، جارێکیش بەهۆی ئەوەی ژنن.