هەڵبژاردن و هۆکارەکانی دەستێوەردان، پێدان و لێسەندنەوەی شەرعییەت
بڵێسە جەبار فەرمان – سیاسەتمەدار
هەموو هەڵبژاردنێک لە هەر وڵاتێکی جیهاندا بەڕێوەبچێت، وڵاتانی دەوروبەر و یان هاوپەیمان لە هەوڵی سەرخستنی ئەو حزب و کەس و لایەنەن کە لە خۆیان و سیاسەتی خۆیانەوە بە نزیکی دەزانن. هەروەها لە هەوڵی سەرخستنی ئەو کەسایەتییەدا دەبن کە بتوانن لەگەڵیدا پەرە بە بەرژەوەندییەکانیان بدەن.
هەڵبژاردن پڕۆسەیەکی ناوخۆییە و راستەوخۆ کاریگەریی لەسەر سیاسەت و شێوازی بەڕێوەبردن و بەرنامەی کاری حکومەت هەیە، بەڵام ناڕاستەوخۆش کاریگەریی لەسەر وڵاتانی دەوروبەر و هاوپەیمان دەبێت. لە مێژوودا لە یەکەم هەڵبژاردنی ئەمریکادا لە ساڵی 1796 دەستێوەردانێکی راستەوخۆ لەلایەن فەرەنساوە بەدیکراوە.
سۆڤیەت چی لە رۆناڵد رێگان کرد؟
لەوکاتەوە هەمیشە ئەمریکا و یەکێتیی سۆڤیەت لە هەوڵی دەستێوەردان بوون لە هەڵبژاردنەکانی یەکتریدا. دەستێوەردان و هەوڵی زۆری یەکێتی سۆڤیەت بۆ دووبارە دەرنەچوونەوەی رۆناڵد رێگان بوو، چونکە سیاسەتەکەی دژبە سۆڤیەت بوو، بەڵام سۆڤیەت لە هەوڵەکانی بۆ سەرنەکەوتنی رۆناڵد رێگان سەرکەوتوو نەبوو.
هەرکات لە یەکێک لە وڵاتانی یەکێتیی ئەوروپا هەڵبژاردن بەڕێوە بچێت، وڵاتانی ئەندام لە یەکێتی ئەوروپا، پشتگیریی خۆیان بۆ حزب و کاندیدێک رادەگەیەنن. ئەم پشتگیرییە تەنها خۆی لە چوارچێوەی خستنەڕووی سیاسەت و بەرنامەی لایەنی خوازراو دەبینێتەوە لە میدیاکانیاندا.
کاندید و بودجەی کەمپەینی هەڵبژاردن
لەهەموو وڵاتانی دیموکراتخوازی جیهاندا، حزبەکانی بەشداربووی هەڵبژاردن دەبێت بودجەی کەمپەینی هەڵبژاردنیان بخەنەڕوو.
بەپێی یاسا دەبێت سەرچاوەی دارایی هەڵبژاردن بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان و رای گشتی ئاشکرا بکرێت، تەنانەت هەموو ئەو هاوکارییانەش کە وەک بەخشین (تەبروعات) کۆدەکرێنەوە. بەمەش هیچ وڵاتێک ناتوانێت هاوکاریی دارایی پێشکەش بە لایەنی خوازیاری بکات. ئەم شێوازی پشتگیریکردنە جگە لە وڵاتانی یەکێتیی ئەوروپا و ئەمریکا، وڵاتانی تری جیهانیش دەگرێتەوە.
بۆ نموونە هەرکاتێک هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا بەڕێوەدەچێت، کاندیدی سەرۆک کۆمار سەردانی وڵاتانی G8 دەکات و بەرنامە و سیاسەتی خۆی روون دەکاتەوە بۆیان، ئەو وڵاتانەش پشتگیریی خۆیان بۆ ئەو سیاسەتەی دەرەوە و بەرنامەی سیاسیی ئەو لایەنە دەردەبڕن کە نزیکە لە سیاسەتی خۆیانەوە.
بێگومان ئەم پشتگیریانە ناچنە دەرگای دەستتێوەردان لە کاروباری ناوخۆیی ئەو وڵاتەوە و لە چوارچێوەیەکی دیاریکراودا خۆیان دەبیننەوە، هەرکات ئەم هاوکاریکردنانە لە چوارچێوەی یاسایی دەرچوون و خۆیان لە پشتگیریی مادی و بەخشیندا بینییەوە، ئەوا رێکاری یاسایی لە دژیان دەگیرێتەبەر، هیچ کات هیچ وڵاتێک بۆی نییە سیاسەت و بەربژێرەکانی وڵاتێکی تر دیاری بکات و ئاکامی هەڵبژاردنەکان بگۆڕێت.
ترەمپ کەوتە ژێر لێپرسینەوەوە
لە ئەمریکا دوای هەڵبژاردنی دۆناڵد ترەمپ، بەڕێوەبەرایەتی باج و FBI دەستیان بە لێکۆلینەوە کرد لەو هاوکارییە مادییانەی ترەمپ بۆ هەڵبژاردن بەدەستی هێنابوو. چونکە گومان لەوە دەکرا کە روسیا هاوکاریی مادی ترەمپی کردبێت بۆ بردنەوەی لە هەڵبژاردنەکەدا. ئەمەش بە دەستتێوەردان لە کاروباری ئەمریکا خوێندنەوەی بۆکرا و گومان لە ترەمپ دەکرا لە بەرامبەر ئەوە بڕیار و سیاسەتەکانی لە بەرژەوەندیی روسیادا بووبێت.
ئەمەش یەکێک لەو بابەتانە بوو کە بووە هۆی دەرنەچوونەوەی ترەمپ و حزبەکەی لە بەرامبەر بایدن لە دوایین هەڵبژاردندا.
لە عێراق دەستتێوەردان کرا؟
ئایا دەستتێوەردانی وڵاتانی دراوسێ و هاوپەیمان بە هەمان شێوەیە و خۆی لە چوارچێوەیەکی دیاریکراودا دەبینێتەوە، یاخود دەچێتە دەرگای دەستتێوەردان لە هەموو سێکتەر و جومگەکانی ئەم وڵاتە؟
شاراوە نییە کە سیاسەتکردن لە عێراقدا زۆر ئاڵۆزە و دەبێت هەوڵی رازیکردنی زۆر لایەن و وڵات بدرێت، کێشەی سەرەکی لەوەدایە کە ئەو وڵاتانەی دەبێت رەچاوبکرێن، بەرژەوەندیی دژ بەیەکیان لە عێراقدا هەیە و شەڕی خۆیان گواستۆتەوە بۆ سەر خاکی عێراق و دەیانەوێت عێراق شەڕی بەوەکالەتی ئەوان بکات.
لە عێراقدا کەمن ئەو سیاسییانەی سەربەخۆ بن و بەرژەوەندیی عێراق بخەنە پێش بەرژەوەندیی وڵاتانی دراوسێ و زلهێزەکانەوە، تەنانەت زۆرجار گومانی ئەوە دەکرێت کە لە عێراقدا، دانانی کاندید و بردنەوەی حزبەکان و دانانی وەزیرەکانییش خواست و دەستی دەرەکی تێبکەوێت، بەر لە پێکهێنانی کابینەی حکومی بە ئاشکرا وڵاتانی دراوسێ خواستی خۆیان دەخەنەڕوو و گوشارەکانیان تا ئاستی دروستکردنی پشێوی و شەڕ دەبەن.
هەندێک لە وڵاتانی دراوسێ بەئاشکرا هاوکاریی هەندێک حزب و لایەن دەکەن، بۆ ئەوەی سیاسەت و ئەجێندای ئەوان لە عێراقدا جێبەجێ ببێت، تا ئەو رادەیەی کە هەندێکجار و لە هەندێک هەڵوێستی چارەنووسسازدا دابەشبوونی قەوارە و حزبەکان بەسەر وڵاتەکاندا بەدی دەکرێت.
کەس نازانێت ئەم هاوکارییانە بۆچی دەکرێن؟
هیج ئۆرگان و لایەنێکی پەیوەندیدار نییە کە بەدواداچوون بۆ ئەو هاوکارییە مادی و لۆجستیکیانە بکات کە ئەم حزبانە لە وڵاتانی تر وەریدەگرن و ناپرسن بۆچییە؟
لە عێراقدا بەهەمان شێوەی وڵاتانی جیهان، سیاسییەکان پێش هەڵبژاردن سەردانی وڵاتانی دراوسێ و باڵادەستی ناوچەکە دەکەن، بەڵام سیاسەتی خۆیان و بەرنامەیان ناخەنەڕوو، بەڵکو هەندێکیان بەڵێنی پەیڕەوکردنی خواست و بەرنامەی ئەو وڵاتانە دەدەن بەرامبەر بە هاوکاریکردنیان.
لە عێراق هەندێکجار جگە لەوەی دەرئەنجامی هەڵبژادنەکان بە خواستی دەرەکی دەشکێتەوە، بەڵکو زۆرجار پڕۆژە ئابوورییە گرنگەکانی وڵاتیش رێگیرییان لێ دەکرێت تا ئەو ئاستەی نەهێڵرێت عێراق ببێتە خاوەنی ژێرخانی ئابوورییەکی بەهێز، چەندین سێکتەر هەن کە دەتوانرێت وەکو نموونە دەستتێوەردان لە کاروباری ناوخۆیی بهێنرێتەوە و گەورەترینیان دروستکردنی بەنداوی فاوە کە لەلایەن زۆربەی وڵاتانی ناوچەکەوە رێگریی لە دروستکردنی دەکرێت.
ئەگەر دەستتێوەردان بەم شێوەیە خۆی لەهەموو جومگەیەکدا ببینێتەوە، ئایا دەکرێت بووترێت کە عێراق وڵاتێکی خاوەن سیادە و سیاسەتی سەربەخۆی خۆیەتی؟
ئایا هەڵبژاردن بە راستی خواستی گەلە؟ ئەم دەستتێوەردانانە بەم شێوەیە بەردەوام بێت، خاکی عێراق دەبێتە گۆڕەپانی شەڕی بەرژەوەندیی وڵاتانی دراوسێ و زۆرێک لە حزب و لایەنەکانیش شەڕی بەوەکالەتی ئەو وڵاتانەی تێدا دەکەن.