لارا گەوهەری

مهاباد- هەڵئاوسان و وەستانی بازاڕی ئێران، یەکێکە لەو هۆکارانەی کە ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر بارودۆخی ئابووری وڵاتەکە کردووە و بووەتە هۆی گۆڕانکارییەکی ڕیشەیی لە هێڵی هەژاریدا.

بەگوێرەی هەندێک لە بەرپرسانی ئێران، وەک محەمەد باقری بانەبی، ئەندامی لیژنەی ئابووری و نوێنەری کۆمەڵگەی بۆناب لە ئەنجومەنی ئیسلامی ئێران، هێڵی هەژاری لە تاران گەیشتە ٣٠ ملیۆن تمەن و لە شارەکانی دیکەشدا گەیشتە نزیکەی ٢٤ ملیۆن تمەن و بەگوێرەی هەندێک لە چالاکوانانی کرێکار، ژمارەکە زۆر لەوە زیاترە، دابینکردنی خۆراک و ژەمێک بۆ خێزان و دابینکردنی کرێی خانوو لە لیستی نیگەرانییەکانی خەڵکی ئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستان دایە.

 

بازاڕی پەلەوەران

لە چارەکی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٣، نرخی شیری خاو بە ڕێژەی ٢٥٪ بەرزبووەوە، لە ١٢ هەزار تمەنەوە بەرزبووەوە بۆ ١٥ هەزار تمەن، و نرخی کەرە لە ١٥٠ هەزار تمەنەوە بەرزبووەوە بۆ ٢٠٠ هەزار تمەن، واتە نرخی بەرهەمە شیرییەکان بە ڕێژەی ٣٤٪ بەرزبووەتەوە.

لەو بارەیەوە "ئەمیر. ک" وتی: چارەکی یەکەمی ئەمساڵ باش بوو، بەڵام ئێستا نرخ زۆر گران بووە، چونکە دابینکردنی خۆراک و ئاژەڵداری و هەروەها بەرزبوونەوەی نرخی گواستنەوە و کرێ فشارەکانی لەسەر ئێمە زیاد کرد، هەڵئاوسان لە ئێران مانگانە زیاد دەکات، بەڵام حکومەت دێت و نرخی شیرمان بۆ دیاری دەکات، بەبێ ئەوەی بیر لەوە بکاتەوە کە چەند خەرجییەکانمان زیادی کردووە، یان بۆچوونی خۆمان لەبەرچاو ناگرن، ئێمە قەیرانی داراییمان ڕاگەیاند لەگەڵ بەرزبوونەوەی نرخی شیر بە ڕێژەی ٢٥٪، لە کاتێکدا نرخی خۆراک و ئاژەڵداری دوو هێندە زیادی کردووە.

 

بەرهەمهێنەرانی ژن کاریگەرییان لەسەرەو پاڵپشتیان نییە

لە سەرەتای ساڵدا، نرخی گواستنەوەی بەرهەمە شیرەمەنییەکان بە ڕێژەی ٣٠٪ بەرزبووەوە، مووچە و کرێی کرێکاران بە ڕێژەی ٢٥٪ بەرهەمە پێترۆکیمیاییەکان بە ڕێژەی ١٠٠٪ , لەو ٨٠٠ کارگەیەی کە بەرهەمی شیرەمەنی بەرهەم دەهێنن، تەنها ٣٠٠ کارگەیان لە ئێستادا کاردەکەن، کە زۆربەیان پشت بە هەناردەکردن و فرۆشتنی بەرهەمە شیرەمەییەکان دەبەستن بە دۆلار، کە کاریگەری لەسەر بەرهەمهێنەرانی شیری ناوخۆ کردووە، کە زۆربەیان ژنن، چونکە هیچ پاڵپشتییەکیان نییە.

فاتیمە شەریفی، یەکێک لە فرۆشیار و بەرهەمهێنەرانی شیرەمەنی کە بۆ ماوەی مانگێک فرۆشگە بچووکەکەیانی داخست، وتی: من شیرم لە گوند دەکڕم و ماست و پەنیر و کەرەوە و هتد دروست دەکەم، مانگێک لەمەوبەر فرۆشگەکەم داخست لەبەر ئەوەی کرێیەکەیان بەرزکردەوە، ناتوانم مانگانە ٥ملیۆن تمەن بدەم بۆ کرێ.

ئاماژەی بەوەشکرد، ئەوانەی دێن بۆ کڕینی شیر پێیان وایە ئێمە نرخ بەرز دەکەینەوە، منیش چەند جارێک لەگەڵ ئەوان ناڕازی بووم، بەڵام فرۆشتنی بەرهەمەکانی شیر و ماست و پەنیر کە بە پڕفرۆشترین دادەنرا کەمی کردووە، بۆیە بڕیارم دا لە ئێستادا کار ناکەم و فرۆشگەکەم داخستووە.

 

دۆخی کۆگاکانی شیرەمەنی

بەرهەمە شیرەمەنییەکان هەمیشە شوێنێکیان لەسەر مێزی هەموو خێزانەکان لە ئێران هەبووە، بەڵام بەرزبوونەوەی نرخی ئەم بەرهەمانە وای لە خەڵک کردووە لە لیستی خۆراکە سەرەکییەکان لایانبەرن و بەکارهێنانیان کەمی کردووە و بەگوێرەی فرۆشیارانی شیرەمەنی، کڕینی بەرهەمە ناوخۆییەکان زۆر قازانج ناکات و لەوانەیە تەنانەت نەفرۆشرێت.

کوبرا کەریمی، خاوەنی فرۆشگەی شیرەمەنی لە مهاباد وتی: شیرەمەنی و ماستی ناوخۆیی زۆر بەناوبانگ بوون و هێشتا لە نێو ئەو بەرهەمانەدان کە زۆرترین داواکاریان لەسەرە، بەدوای پەنیری ناوخۆییدا دێت، بەڵام لەو کاتەوەی نرخەکان بەرزبوونەتەوە، ژمارەی ئەو کەسانەی کە دێن بۆ کڕینیان کەمی کردووە، نرخی یەک لیتر شیری ناوخۆیی بووەتە ٢٠ هەزار تمەن، لە کاتێکدا شیری مانگا بۆ هەر سەبەتەیەک ٧٠ هەزار تمەنە، ئەو کڕیارە شیرییانەی کە پێشتر یەک کیلۆ شیریان دەکڕی ئێستا نیوەی ئەو بڕە دەکڕن.

لە لایەکی دیکەوە، "کاوا، ئ" خاوەنی سوپەرمارکێت وتی: دوایین شت کە خەڵک دەیکڕن سندوقێکە لە پەنیر یان ماست، و ئێمە بۆ چەند مانگێکە بەرهەمی وەک پەنیری پیتزا و پەنیری پارمیزان نەهێناوە، چونکە ئەو بڕەی پێشتر هێنامان ئەوەندە بە ئاسانی تەواو نەبوو و هەندێکیان بەسەرچوون.

هەروەها نەسرین کەریمی، وتی: لە ڕابردوودا، کاتێک میوانم دەهات  نەمدەویست زۆر خەرج بکەم، ئێمە نانی تەنوور و ماست و پەنیرمان دەکڕی، بەڵام ئێستا زۆر گرانە، پێشترمنداڵەکان ڕۆژانە پەرداخێک شیریان دەخواردەوە، تەنانەت لە قوتابخانەکانیش چیتر شیر نادەن بە منداڵان و دەڵێن حکومەت پشتگیری ناکات، تەنیا نیگەرانی ئێمە گەشەی ئاسایی منداڵەکانمانە، و ئەگەر خراپتر بێت، لەوانەیە بەرهەمە شیرییەکان لە لیستەکەمان لابدەین.

لەم ساڵانەی دواییدا، بەکارهێنانی بەرهەمە شیرەمەنییەکان لە ئێران نیوەی تێکڕای جیهان بووە و ئێستا گەیشتووەتە کەمتر لە ٧٠ کیلۆگرام، ئەم ژمارەیە بەکارهێنانی یەک لەسەر سێی وڵاتە پێشکەوتووەکان نیشان دەدات, وەزارەتی کشتوکاڵ پێیوایە نرخی ئەو بەرهەمانە جارێکی دیکە بەرزببێتەوە.