لاڤە کوردە

 

ناوەندی هەواڵ- ڕیفراندۆمی هەرێمی کوردستان هەڵمەتێکی هەڵبژاردن بوو بۆ سەربەخۆیی، لە ٢٥ی ئەیلوولی ساڵی ٢٠١٧ بە مەبەستی جیابوونەوەی هەرێمی کوردستان لە عێراقی فیدڕاڵ ئەنجامدرا، ئەو ڕیفراندۆمەی کرا بەبێ وتووێژ و گفتوگۆ لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەندی عێراق و وڵاتانی زلهێزی ئەوکات بڕیاری لەسەردرا.

 

لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ٢٠١٧ پەدەکە وەک حیزبی دەسەڵاتداری هەرێم لەدوای کۆبوونەوەی لەگەڵ لایەنە کوردییەکان بڕیاریان دا بە ئەنجامدانی ڕیفراندۆم بە شێوەیەک ناوچە دابڕێنراوەکانیش کە هەریەک لە کەرکوک و مەخموور و خانەقین و شەنگال بوون، بگرێتەوە.

 

ڕیفراندۆمی هەرێمی كوردستان لە دیدی توركیاوە

توركیا وەك وڵاتی دراوسێ و بوونی گەورەترین پارچەی خاكی كوردستان تیایدا چاوەڕوانی ئەوەی لێ ناكرێت لەگەڵ ڕیفراندۆم ‌و سەربەخۆیی باشووری كوردستاندا بێت، هەربۆیە تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا لەو بارەیەوە وتی: "بە بڕیارێکی ڕاستی نازانین و پەشیمانی لەدوایە، چونکە ھێشتا ھەولێر ئامادەنییە بۆ جیابوونەوە لە عێراق"، هەروەها مەولود چاوشئۆغڵو، وەزیری دەرەوەی توركیا، ڕیفراندۆمی هەرێمی بە هەڵەیەكی گەورە ناو برد و داوای لە نەتەوە یەكگرتووەكان کرد هەڵی بوەشێنێتەوە.

 

بڕیاردان لە مافی چارەنووس، مافێكی بنەڕەتیی سروشتی، یاسایی ‌و ڕەوایە بۆ هەر گەل و نەتەوەیەك لە جیهاندا، بۆ بەدەستهێنانی ئەم مافەش ڕیفراندۆم بە میكانیزمێكی دیموكراتی ‌و ئاشتییانه‌ په‌سه‌ند كراوه‌، کەواتە هیچ گەل ‌و نەتەوە ‌و وڵاتێك ناتوانێت دژی ئەم مافە بێت، بڕیاردان لە مافی چارەنووس ‌و دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستانیش‌ مافێکی سروشتيی‌ گەلی کوردستانە ‌و خەباتی ڕزگاریخوازانەی زیاتر لە سەد ساڵی ڕابردووی گەلەکەمان لە هەموو پارچەکانی کوردستان لە پێناوی سەربەخۆیی ‌و دیاریكردنی مافی چارەنووس بووە، بەڵام بینیمان عێراق و وڵاتانی دراوسێ بە تایبەت دەوڵەتی تورکیا دەستیکرد بە هەڕەشە و سەربەخۆیی کوردستان ئەوانی ترساند.

 

دوای ڕیفراندۆم چی ڕویدا؟

دوای ئەنجامدانی ڕیفراندۆم، هەڕەشەکانی دەوڵەتی تورکیا خرانە بواری جێبەجێکردنەوە، لە ٢٩ی ئەیلول و چوار ڕۆژ دوای دەنگدان بۆ سەربەخۆیی، بە بڕیاری حەیدەر عەبادی، سەرۆک وەزیرانی ئەوکاتەی عێراق، گەشتە ئاسمانییەکان بە ڕووی فڕۆکەخانەکانی هەرێمی کوردستاندا داخرا، واتە هیچ فڕۆکەیەک بۆی نەبوو لە ئاسمانی هەرێم هەستێت و بنیشێتەوە، دەوڵەتی تورک بەدەر لە داخستنی گەشتە ئاسمانییەکان دەروازەی سنوری ئیبراهیم خەلیلیشی بەڕوی باشووردا داخست، کە لە ڕووی پێگەی سیاسی و ئابوریشەوە زیانی بە هەرێم گەیاند.

 

زیاتر لە ٥٠٪ی خاکەکەی لەدەستدا

كۆی گشتی سنووری باشووری كوردستان ٨٦ هەزار و ٢٩٦ کیلۆمەتر دووجایە، كە تا ساڵی ٢٠٠٣ نزیکەی ٤١ هەزار و ٩٣٩ کیلۆمەتر دووجای لەژێر دەستی هەرێمی كوردستاندا بووە، بەڵام دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام و دوای هێرشی چەتەکانی داعش لە ساڵی ٢٠١٤دا زۆرینەی ناوچە دابڕاوەكان كەوتنەوە دەستی حكومەتی هەرێمی كوردستان، كە ڕووبەرەكەی ٤٤ هەزار و ٩٣٩ کیلۆمەتر دووجا بوو، لە دوای ڕووداوەكانی ١٦ی ئۆكتۆبەر و هێنانی هێزێكی زۆری عێراق بۆ ناوچە دابڕێنراوەکان، هێزی پێشمەرگە لە هەموو ئەو ناوچانە كشانەوە كە دەكاتە ٪٥٢ی خاكی باشووری كوردستان و جگە لە شاری کەرکوک، هەشت شارۆچكە و ٢١ شارەدێی تێدابوون.

 

لەدەستدانی نیوەی خاکی باشووری کوردستان، ئەردۆغانی دڵخۆشکرد

ساڵێک دوای ئەنجامدانی ڕیفراندۆم ئەردۆغانی سەرۆک کۆماری تورکیا لە وتارێکیدا ئاماژەی بە هەوڵدانەکانی دەوڵەتی تورک کرد بۆ سەرنەکەوتنی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی باشووری کوردستان و وتی: "هەوڵدانی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی بەڕێوبەریی هەرێم لە باکووری عێراق، بە نیشاندانی هەڵوێستە ڕوونەکانی تورکیا پوچەڵ کرایەوە"، هەروەها دڵخۆشیی خۆی بە کۆنترۆڵکردنی ٥٢٪ی خاکی باشوور لەلایەن حکومەتی عێراقەوە نیشاندا و ئاماژەی بەوەدا دوای هێرشی داعش، کە زۆر ناوچەی عێراق داگیرکرابوو، جارێکی دیکە کەوتنەوە ژێر کۆنترۆڵی حکومەتی ناوەندیی، وتی: "ئەمە ئێمەی زۆر دڵخۆش کرد و بووە هۆی ئەوەی عێراق لە کێشەیەکی گەورە ڕزگاری ببێت".

 

پێگەی سیاسی هەرێمی کوردستان لە دوای ڕیفراندۆم

ڕیفراندم بووە هۆکارێک که هەرێمی کوردستان لە عێراق و ئاستی نێودەوڵەتیدا پێگەی سیاسی لەدەستبدات، زۆرێک لە سەرۆکی وڵاتانی ئەوروپا و بەرپرس و وەزیرانی دەرەوەی وڵاتان پەیوەندییەکانیان لەگەڵ هەرێمی کوردستان پچڕاند و زۆرینەی پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ دەرەوەدا لە ڕێگەی حکومەتی ناوەندی عێراقەوە کۆنتڕۆڵ دەکران، تەنانەت نێچیرڤان بارزانی بۆ بەشداریکردنی لە مەراسیمی سوێندخواردنی ئەردۆغان، ناچاربوو لە ڕێگای ئۆتۆمبێلەوە لە دەروازەی سنووری ئیبراهیم خەلیل بڕواتە تورکیا، لەگەڵ ئەوانەشدا ئەردۆغان زۆرترین سوکایەتی بە کورد و مەسعود بارزانی دەکرد، دەیوت "ئەگەر ئێمە بەلوعەکەتان لێبگرینەوە ئێوە هیچ نابێت بیخۆن و لەبەری بکەن".

 

ڕیفراندۆم دەریخست، ئەگەر پارچەیەک لە پارچەکانی کوردستان هەوڵی سەربەخۆیی و بەدەستهێنانی مافەکانی بدات ئەوا داگیرکەرانی کوردستان لە پارچەکانی دیکە هەوڵی شکستپێهێنانی ئەو هەوڵە دەدەن.

 

ڕیفراندۆم لە باری سەرکەوتن یا شکستدا لە بەرژەوەندی پەدەکەدا بوو، گەر سەرکەوتنی بەدەستبهێنایە وەک موزایەدەیەکی سیاسی و نەتەوەیی بەکاریدە‌هێنا، ئەگەریش سەرنەکەوت، هەروەک بینیمان، کە خاکەکەی لەدەستدا و ڕێگەی زیاتر بۆ داگیرکردنی باشووری کوردستان و دەستگرتن بەسەر نەوت و غاز خۆشبوو لەلایەن دەوڵەتی تورکیاوە.