نقد توافق‌نامه سیاسی جدید سودان از نگاه فعال برجسته حقوق زنان
نعمات کوکو، فعال حقوق بشر و زنان، بر این باور است که پیروزی واقعی در بازگشت به مسیر انقلاب و تحقق شعارهای جوانان و زنان نهفته است. او شکست انقلاب را طرحی از سوی جنگ‌سالاران و سوداگران جنگ می‌داند.
زهور المشرقی
تونس - مشکل اصلی توافق‌نامه سیاسی جدید، پیوند آن با بزرگترین نیروهای ضدانقلاب سودان است؛ همان‌هایی که در سرکوب اعتراضات انقلاب مشارکت داشته‌اند. این نیروها در جنگ دارفور از سال ۲۰۰۳ و تخلفات دوران کودتا نقش داشته و در برابر مردم سودان صف‌آرایی کرده‌اند.
نعمات کوکو، فعال حقوق زنان به خبرگزاری ما گفت: «توافق‌نامه سیاسی اعلام شده بخشی از کشمکش سیاسی برای ترسیم نقشه آینده سودان است». او تأکید کرد تلاش‌های پیشین برای توقف درگیری‌ها ناکام مانده و نیروهای سیاسی بیشتر به دنبال راهکارهای سیاسی هستند تا رویکردهای ملی مبتنی بر حقوق بشر و حفاظت از جان مردم سودان.
نعمات کوکو افزود: «هدف میثاق جدید، پایان دادن به درگیری و احیای صلح است». این موضوع پیشتر در ائتلاف «تقدم» مطرح شده بود اما به توافق یا تشکیل دولت موازی نینجامید. به گفته او، نیروهای انقلابی سودان دولت کنونی را غیرقانونی می‌دانند چون از کودتای ضدانقلابی برخاسته و با جنگ آوریل ۲۰۲۳ پس از کودتای ۲۰۲۱، پایه‌های خود را تحکیم کرده است.
نعمات کوکو بر این باور است که تمام تلاش‌ها برای پایان دادن به درگیری‌ها، عمدتاً با انگیزه‌های حزبی و سیاسی صورت می‌گیرد و از آرمان‌های اصلی انقلاب یعنی آزادی، صلح و عدالت فاصله گرفته‌اند.
او گفت: «آخرین نشست ائتلاف موسوم به «تقدم» در اوگاندا به این نتیجه رسید که تشکیل دولت موازی در برابر دولت غیرقانونی، خود نیز مشروعیت ندارد. زیرا کسانی که ادعای مشروعیت می‌کنند، خود بخشی از گروه‌بندی‌های سیاسی کنونی هستند. ائتلاف‌ها و گروه‌های متعددی در تلاش برای شکل‌دهی یک جبهه منسجم برای توقف جنگ و بازگشت به مسیر انقلاب شکست خورده‌اند.»
نعمات کوکو هشدار داد: «سایه تجزیه لیبی بر سودان افتاده است». او توضیح داد پس از جدایی جنوب سودان با پیمان نیفاشا در سال ۲۰۰۵ که عملاً در سال ۲۰۱۱ محقق شد، اکنون خطر تشکیل دو دولت با پشتیبانی نظامی و بدون مشروعیت وجود دارد.
نعمات کوکو معتقد است این وضعیت تکرار سناریوی لیبی خواهد بود، جایی که یک دولت در طرابلس با حمایت جنبش اسلامی جهانی و دولت دیگر در بنغازی با پشتیبانی نیروهای مدنی شکل گرفته است. به گفته او، الگوهای دوگانگی حکومت در یمن و عراق نیز قابل مشاهده است، اما وضعیت لیبی به سودان نزدیک‌تر است. او تأکید کرد تشکیل دولت موازی در سودان راه را برای تجزیه هموار می‌کند و با توجه به تنوع منطقه‌ای، تعدد شبه‌نظامیان، گوناگونی قومی و گستردگی سلاح، این تجزیه پیامدهای خطرناکی خواهد داشت.
او افزود: «مشکل اصلی توافق‌نامه سیاسی جدید، همدستی با بزرگترین نیروهای ضدانقلاب سودان است که در سرکوب اعتراضات انقلابی، جنگ دارفور و جنایات دوران کودتا دست داشته‌اند». کوکو با لحنی پرسشگر افزود: «آیا منطقی است که چنین گروه‌هایی نقشی سازنده در پایان دادن به درگیری‌ها و احیای مسیر انقلاب داشته باشند؟»
نعمات کوکو تأکید کرد: «بحران دارفور همچنان ادامه دارد و خشونت‌ها علیه مردم سودان پایان نیافته است». به گفته او، حامیان توافق‌نامه سیاسی جدید، خود در خشونت‌ها، خونریزی‌ها و کشتار زنان و کودکان بی‌گناه دست داشته‌اند.
او با انتقاد از اینکه این گروه‌ها بیشتر در پی قدرت هستند تا تحقق اهداف اصلی انقلاب، گفت: «نمی‌توان با گروهی که خود در جنگ شریک است، به صلح رسید». کوکو معتقد است مشکل اساسی توافق‌نامه جدید، جذب بخشی از نیروهای انقلابی و جنبش مردمی شمال سودان است که بخش اصلی یک طرح ملی یکپارچه محسوب می‌شوند.
او تصریح کرد: «خواست امروز مردم همان شعارهای انقلاب یعنی ساختن سودانی نوین بر پایه عدالت، حقوق شهروندی و توسعه است». کوکو افزود: «ما هرگز همراهی با شبه‌نظامیانی که سابقه جنایت در تاریخ سودان دارند را نمی‌پذیریم. این گروه‌ها هیچ برنامه‌ای برای پایان دادن به خشونت‌ها، بنای صلح و احیای مسیر انقلاب ندارند».
این کنشگر حقوق زنان بر ضرورت محاکمه نیروهایی که دستانشان به خون سودانی‌ها آلوده است ، به‌ویژه «نیروهای واکنش سریع»، برای دستیابی به عدالت واقعی تأکید کرد. او گفت: «جنایات صورت گرفته از سال ۲۰۰۳ در دارفور تاکنون مشمول مرور زمان نمی‌شوند و بخشودنی نیستند». به گفته او، فجایع رخ داده در جریان انقلاب، به اذعان جامعه جهانی، یکی از بدترین بحران‌های انسانی تاریخ معاصر از نظر شمار آوارگان و پناهندگان بوده است.
او یادآور شد که پیش از این، توافقی برای برگزاری کنفرانس ملی وجود داشت تا درباره شکل و ماهیت دولت آینده سودان تصمیم‌گیری شود. این توافق مشروط به عدم حضور «بازماندگان رژیم پیشین»، «نیروهای واکنش سریع» و «جنبش اسلامی» در گفتگوها بود، اما هرگز عملی نشد و کنفرانس قانون اساسی برگزار نگردید.
نعمات کوکو به نکته مهمی در توافق‌نامه سیاسی جدید اشاره کرد: «این توافق روی موضوعاتی صورت گرفته که اختلافات عمیق سیاسی و فکری درباره آنها وجود دارد»
درباره بخش زنان، او با دیدی انتقادی گفت: «ادعای اینکه دولت سکولار برابری زنان را تضمین می‌کند، صرفاً یک نظریه است. بسیاری کشورها از جمله آمریکا، اروپا و اسرائیل هنوز به این هدف نرسیده‌اند. اسرائیل با وجود سکولار بودن فاقد دموکراسی واقعی است و در نظام‌های ناصری و بعثی نیز با وجود سکولار بودن، برابری محقق نشده است».
نعمات کوکو تأکید کرد: «سکولاریسم به تنهایی برابری زنان را تضمین نمی‌کند. سودان در حقوق زنان همچنان عقب‌مانده و شاهد پسرفت قابل توجهی در این زمینه هستیم. قوانین کنونی با معیارهای بین‌المللی همخوانی ندارد و تلاش‌های سازمان‌های زنان به نتیجه نرسیده است». او هشدار داد: «پس از جنگ، برخی گروه‌ها صرفاً برای کسب قدرت از حقوق زنان سخن خواهند گفت، در حالی که خود تداوم دهنده ساختارهای مردسالارانه هستند.»
نعمات کوکو با اشاره به گزارش‌های سازمان ملل گفت: «هم‌اکنون بیش از هفت میلیون زن سودانی قربانی خشونت‌های جنسی هستند». به گفته او، بسیاری از موارد تجاوز به دلایل فرهنگی ثبت نمی‌شود، هرچند پزشکان آمار تکان‌دهنده‌ای را ثبت کرده‌اند که نیروهای واکنش سریع در آن دست داشته‌اند. او پرسید: «چطور می‌توان دولتی از جنایتکاران جنگی و متجاوزان به حقوق زنان را پذیرفت؟»
نعمات کوکو گفت سودان با دو قانون اساسی روبروست که یکی متعلق به جنبش اسلامی است و با اتکا به شریعت، حقوق زنان را نادیده می‌گیرد.
او درباره قانون اساسی آینده هشدار داد که زنان به‌طور هدفمند حذف شده‌اند. نعمات کوکو یادآور شد که پیش از کودتا، سازمان‌های زنان با پشتیبانی سازمان ملل سندی برای تضمین برابری جنسیتی تدوین کرده بودند اما متأسفانه امروز این سند ارزشمند کنار گذاشته شده است. او معتقد است پیش‌نویس فعلی قانون اساسی موفق نخواهد شد.
نعمات کوکو درباره نقش جامعه مدنی سودان گفت: «بزرگترین کمبود امروز، غیبت نیروهای انقلاب و تغییر است، همان نیروهایی که با پشتوانه مردمی قوی، انقلاب دسامبر را رقم زدند؛ زنان، جوانان، احزاب سیاسی و گروه‌های مدنی». او خاطرنشان کرد که همین جامعه مدنی بود که نقش اصلی را در به زیر کشیدن حکومت عمر البشیر ایفا کرد.
نعمات کوکو تأکید کرد: «مردم سودان شایسته زندگی، آزادی و کرامت در کشوری متحد و به دور از دخالت قدرت‌های سرمایه‌داری هستند». به گفته او، سودان با دو گزینه روبروست: نخست، اتحاد دموکراتیک نیروهای انقلابی در قالب یک بلوک مدنی قدرتمند برای پایان دادن به جنگ؛ و دوم، فشار بر نهادهای بین‌المللی مانند اتحادیه آفریقا، اتحادیه عرب، اتحادیه اروپا و سازمان ملل.
او هشدار داد بحران سودان پیامدهای امنیتی خطرناکی برای منطقه و جهان دارد. هفت کشور همسایه از جمله اتیوپی، کنیا، سودان جنوبی، آفریقای مرکزی و مصر از فروپاشی دولت سودان آسیب دیده‌اند. خطر تبدیل سودان به پایگاه داعش جدی است. همچنین موقعیت استراتژیک دریای سرخ را نباید از یاد برد.
در پاسخ به پرسشی درباره روز جهانی زن، نعمات کوکو گفت: «هشتم مارس روزی تاریخی برای زنان است، اما وضعیت زنان در منطقه و آفریقا بحرانی است و نیازمند همبستگی گسترده برای تغییر است». او با انتقاد شدید افزود: «با شرمساری از اتحادیه عرب سخن می‌گوییم که نسبت به آزار، تجاوز و بازداشت زنان به خاطر مطالبات آزادی‌خواهانه‌شان بی‌تفاوت مانده است.»
در پایان، نعمات کوکو با لحنی تلخ گفت: «وضعیت زنان با وجود برخی پیشرفت‌ها همچنان وخیم است و در عرصه قانون‌گذاری، بار سنگین تبعیض ادامه دارد». او هشتم مارس را فرصتی برای بازاندیشی دانست و پرسید: «در این شرایط فاجعه‌بار، چه چیزی برای جشن گرفتن داریم؟»