مشارکت زنان عراقی در احزاب سیاسی و چالشهای ذهنیت مردسالارانه
علیرغم چالش‌هایی که زنان عراقی با آنها مواجه هستند، از جمله سنت‌های اجتماعی، نگرانی‌های امنیتی و کمبود حمایت سیاسی، بسیاری از زنان توانسته‌اند در احزاب سیاسی عراق فعال باشند.
رجاء حمید رشید
عراق – مشارکت زنان عراقی در زندگی سیاسی از جمله مهمترین مسائلی است که در سال‌های اخیر پیشرفت قابل توجهی داشته است. پس از دهه‌ها حاشیه‌نشینی و شرایط دشواری که کشور با آن مواجه بود، زنان عراقی به تدریج شروع به شکستن محدودیت‌های سنتی و مشارکت در احزاب سیاسی و تصمیم‌گیری‌ها کردند.
پس از سقوط رژیم بعث در سال ۲۰۰۳، شخصیت‌های زن بسیاری توانستند راه خود را در احزاب سیاسی باز کنند و مناصب مهمی در دولت و پارلمان به دست آورند. با این حال، مشارکت زنان عراقی در احزاب سیاسی هنوز به سطح مطلوب نرسیده و نیاز به حمایت بیشتر و برابری فرصت‌ها وجود دارد. در این زمینه، سوالاتی درباره چگونگی تقویت نقش زنان در احزاب سیاسی، اجرای قوانینی که تضمین‌کننده حضور بیشتر آنها در مناصب رهبری باشد و تغییر تصویر کلیشه‌ای که توانایی‌های آنها را در این حوزه محدود می‌کند، مطرح می‌شود.
«تجربه شخصی در عرصه سیاسی»
مهندس شروق البعایجی، نماینده سابق پارلمان عراق و رئیس جنبش مدنی ملی، درباره تجربه شخصی خود در فعالیت سیاسی در عراق گفت: «موضوع زنان در فعالیت سیاسی مسئله‌ای پیچیده و چندبعدی است. با وجود حضور زنان در احزاب مختلف، آنها با چالشهای زیادی مواجه هستند که مهمترین آن ذهنیت مردسالارانه‌ای است که جایگاه زنان را بر اساس معیارهای مردانه تعیین می‌کند، نه بر اساس توانایی‌ها و شایستگی‌ها.»
وی با تأکید بر اینکه زنان در احزاب باید به اهداف و رهبران حزب پایبند باشند، در غیر این صورت برجسته شدن و دیده شدن نقش آنها دشوار خواهد بود، گفت: جامعه به طور کلی ایده مشارکت زنان در فعالیت سیاسی را نمی‌پذیرد، نه به دلایل اجتماعی، بلکه به دلیل شکست تجربه‌های سیاسی احزاب و دوری آنها از معیارهای صحیح فعالیت سیاسی. این موانع، سدهای بزرگی در برابر مشارکت مؤثر زنان در احزاب سیاسی ایجاد کرده‌اند.
با این حال، شروق البعایجی با توضیح این موضوع که تجربه او متفاوت بوده است، چرا که او بخشی از یک جنبش مدنی با ایده‌های نو بود که از فعالیت زنان حمایت می‌کرد، گفت: اعتماد جنبش به او و عملکرد ممتازش در دوران نمایندگی مجلس، به عنوان رئیس جنبش مدنی ملی انتخاب شد و از این تجربه ابراز افتخار کرد.
نظام کوتا (سهمیه‌بندی) و نقش زنان
ریزان شیخ دلیر، وکیل و نماینده سابق پارلمان عراق، نیز گفت: «پس از تصویب قانون اساسی در سال ۲۰۰۵، مشارکت زنان در فرآیند سیاسی از طریق نظام کوتا که ۲۵ درصد از کرسی‌ها را برای آنها تضمین می‌کند، بخشی از سیستم سیاسی شد. به همین دلیل، احزاب سیاسی مجبور شدند تعداد بیشتری از زنان را در فهرست‌های انتخاباتی خود بگنجانند تا در انتخابات پیروز شوند و وارد پارلمان شوند. همین موضوع در اقلیم کوردستان نیز با تعیین سهم ۳۰ درصدی برای زنان اعمال شد. این گام، اقدامی اساسی برای الزام احزاب به مشارکت واقعی زنان در فرآیند سیاسی است.»
وی با تأکید بر اینکه زنان عراقی در احزاب سیاسی با چالشهای زیادی مواجه هستند و ورود آنها به هر حزب سیاسی نیازمند اعتقاد به مشارکت در فرآیند سیاسی است، گفت: یکی از مهمترین این چالش‌ها، ذهنیت مردسالارانه حاکم بر مردان در احزاب است که پذیرش زنان به عنوان نیرویی فعال با اراده و نظر مستقل را دشوار می‌کند.
مشارکت زنان در احزاب سیاسی
ریزان شیخ دلیر درباره نقش و جایگاه زنان در احزاب سیاسی گفت: «زنان در دفاتر سیاسی احزاب حضور دارند و نقش مهمی در دبیرخانه‌ها ایفا می‌کنند. آنها بخشی اساسی از زندگی حزبی در عراق هستند، جایی که بیش از ۲۰۰۰ حزب سیاسی وجود دارد. از بین این احزاب، تنها شش حزب توسط زنان رهبری می‌شوند، اگرچه این احزاب به خودی خود احزاب زنان نیستند. در سایر احزاب نیز زنان مشارکت دارند، اما معمولاً در موقعیت‌های رهبری نیستند و نقش آنها در تصمیم‌گیری‌ها بسیار کم است و بیشتر نقش‌ها در اختیار مردان است.»
نیاز به احزاب زنان
ریزان شیخ دلیر معتقد است برای تقویت نقش زنان در احزاب سیاسی، زنان باید احزاب زنان را تشکیل دهند و به مشارکت فعال در فرآیند سیاسی اعتقاد داشته باشند تا بتوانند نقش مؤثری ایفا کنند و به منبعی برای تصمیم‌گیری تبدیل شوند. مشارکت سیاسی زنان در دولت باید به گونه‌ای باشد که بتوانند در تصمیم‌گیری‌ها نظر مؤثری داشته باشند، تا بتواند ساختار احزاب سیاسی را تغییر دهند.
ریزان شیخ دلیر در ادامه‌ی سخنان خود گفت: «تشکیل یک حزب زنانه به دلیل کمبود بودجه و منابع دشوار است. بنابراین، باید تسهیلات و شرایطی برای حمایت از زنان در تأسیس احزاب سیاسی فراهم شود. همچنین لازم است قانون احزاب شامل سهمیه‌ای واقعی برای زنان در دفتر سیاسی احزاب باشد که دستکم ۲۵ تا ۳۰ درصد باشد. علاوه بر این، باید محیطی امن دور از هرگونه رفتار توهین‌آمیز یا آزاردهنده، برای زنان در احزاب سیاسی فراهم شود، زیرا بسیاری از زنان به دلیل ترس از آسیب دیدن کرامت خود از ورود به عرصه سیاسی اجتناب می‌کنند و این موضوع ورود آنها به این حوزه را دشوار می‌کند.»
تأثیر مثبت پس از سال ۲۰۰۳
انتصار المیالی، عضو اتحادیه زنان عراق، نیز گفت: «پس از سال ۲۰۰۳ تأثیر مثبت قابل توجهی ایجاد شد و درک متفاوتی در میان بسیاری از زنان علاقه‌مند به فعالیت سیاسی شکل گرفت. فضایی برای فعالیت و مشارکت زنان ایجاد شد که این موضوع در مشارکت آنها در سازمان‌های جامعه مدنی و نقش آنها در آگاهیبخشی به جامعه مشهود است. همچنین تلاش‌های آنها در سطح عمومی، به ویژه در زمان تدوین قانون اساسی و درخواست برای تعیین سهمیه برای حمایت از مشارکت سیاسی زنان، به ایجاد باوری درباره اهمیت حضور زنان در زندگی سیاسی کمک کرده است.»
چالشهای پیش روی زنان
وی در ادامه با اشاره به اینکه زنان با چالشهای متعددی در عرصه سیاسی مواجه هستند، اما مهمترین آنها مسئله آگاهی و تأثیر باورهای سنتی غلط و نگرش‌های کلیشه‌ای و دیدگاه‌های تحقیرآمیز نسبت به زنان است، گفت: توانمندسازی اقتصادی برای حمایت و افزایش سطح مشارکت زنان بسیار مهم است. علاوه بر این، ضعف یا کاهش برنامه‌های آگاهیبخشی که از مشارکت سیاسی زنان حمایت می‌کنند، از دیگر موانع است.
نیاز به اصلاح قوانین
انتصار المیالی گفت: «با وجود قانونی که فعالیت احزاب را سازماندهی می‌کند، این قانون در مورد مشارکت زنان ضعیف است و شامل مادهای که از افزایش سطح مشارکت زنان حمایت کند، نیست. تنها مادهای وجود دارد که می‌گوید «با توجه به نمایندگی زنان در حزب»، اما این ماده نمی‌تواند ابزاری مؤثر برای تقویت مشارکت واقعی زنان و افزایش سطح نقش آنها در موقعیت‌های رهبری باشد تا بتوانند نقش واقعی خود را که بازتاب‌دهنده اهمیت زنان در فعالیت سیاسی است، ایفا کنند.»
راهکارهای پیشنهادی
انتصار المیالی برخی از اقدامات لازم برای تضمین مشارکت سیاسی مؤثر زنان را برشمرد که مهمترین آنها عبارتند از:
- الزام احزاب به تدوین سیاست‌های داخلی که به تشویق زنان به فعالیت در این عرصه کمک کند، دور از تنش‌ها و مانورهای سیاسی که باعث دوری زنان از فعالیت سیاسی می‌شود.
- اصلاح قانون احزاب به گونه‌ای که شامل مادهای صریح باشد که احزاب را ملزم به اعمال سهمیه به عنوان یک اقدام مرحله‌ای کند. این موضوع باید با قانون اساسی و توافق‌ها و معاهدات بین‌المللی هماهنگ باشد.
- تشویق رسانه‌ها به پرداختن به موضوع مشارکت سیاسی زنان، به ویژه با توجه به تاریخ غنی عراق از نام‌های درخشان زنان در عرصه سیاسی که شایسته برنامه‌های اختصاصی برای معرفی به جامعه هستند تا محیطی حمایت‌کننده برای زنان ایجاد شود.
- همکاری با سازمان‌های جامعه مدنی برای تهیه برنامه‌های آموزشی به منظور توسعه و توانمندسازی زنان فعال در احزاب تا بتوانند رهبران مؤثری باشند.
جایگاه زنان در اولویت‌ها
انتصار المیالی با تأکید بر اینکه مسائل زنان هنوز مورد توجه کافی قرار نگرفته و به عنوان اولویت در فهرست اهداف فوری که نیاز به کار طولانی‌مدت و واقعی دارند، قرار ندارند، گفت: «آنچه ناراحت‌کننده است این است که امروز مسائل زنان به ابزار چانه‌زنی سیاسی تبدیل شده‌اند، امری که جایگاه آنان را تضعیف کرده و حقوق انسانی‌شان را نادیده می‌گیرد. زنان، به‌عنوان شریکان واقعی جامعه، حق زندگی، آموزش، کار و دستیابی به موقعیت‌های رهبری متناسب با توانایی‌ها و فداکاری‌هایشان را دارند. هیچ پیشرفتی در عراق بدون حضور مؤثر زنان ممکن نیست. زنان باید در برنامه‌ریزی، اجرا و مدیریت برنامه‌های توسعه‌ای نقش داشته باشند، زیرا تنها از این طریق می‌توان مسیر رشد و ثبات کشور را هموار کرد. جامعه‌ای که در آن تبعیض جایی نداشته باشد، می‌تواند به پیشرفت و شکوفایی واقعی دست یابد.»