زنان افغان بازگشته از ایران و پاکستان در سایه بی‌سرپناهی، ناامنی و فقر
همزمان با موج اخراج پناهجویان افغان از ایران و پاکستان، سازمان ملل از اخراج زنان ابراز نگرانی کرده و اعلام کرد زنان افغان در معرض خشونت‌های جنسیتی، ازدواج اجباری و زودهنگام، قاچاق انسان و معامله‌ی جنسی در برابر نیازهای اولیه‌ی شان روبه‌رو می‌شوند.
مرکز خبر- روز جمعه ١٣ تیرماه، همزمان با موج اخراج گسترده مهاجران افغان از ایران و پاکستان طی روزها و هفته‌های گذشته، سازمان ملل متحد با انتشار گزارشی از بازگشت زنان به افغانستان که در آن زنان از همه‌ی حقوق‌شان محروم‌اند، ابراز نگرانی کرده و اعلام کرد که زنان افغان پس از بازگشت به افغانستان در معرض خشونت‌های جنسیتی، ازدواج اجباری و زودهنگام، قاچاق انسان و معامله‌ی جنسی در برابر نیازهای اولیه‌‌شان روبه‌رو می‌شوند.
براساس این گزارش که توسط «گروه کاری جنسیت در اقدامات بشردوستانه» به رهبری نهاد زنان سازمان ملل و صندوق جمعیت سازمان ملل متحد (UNFPA)تهیه شده است، زنانی که به افغانستان بازمی‌گردند، با مجموعه‌ای از چالش‌های اساسی از جمله نداشتن سرپناه، نبود امنیت، کمبود خدمات بهداشتی و خطرات فزاینده خشونت مواجه‌اند.
این زنان همچنین در معرض خشونت‌های جنسیتی، ازدواج اجباری و زودهنگام، قاچاق انسان و معامله‌ی جنسی در برابر نیازهای اولیه‌‌شان روبه‌رو می‌شوند. سازمان ملل و نهادهای بشردوستانه نسبت به وضعیت شکننده این گروه‌ها هشدار داده‌اند و خواستار اقدام فوری جامعه جهانی برای رسیدگی به نیازهای آنان شده‌اند.
بر اساس این گزارشی از سپتامبر ۲۰۲۳ تا کنون، بیش از ۲.۴ میلیون مهاجر افغان بدون مدرک از ایران و پاکستان به افغانستان بازگشته‌اند. زنان نیمی از این جمعیت بازگشتی از پاکستان و حدود ۳۰ درصد از بازگشت‌کنندگان از ایران را تشکیل می‌دهند. این افزایش چشمگیر، فشار مضاعفی را بر سیستم‌های حمایتی و زیرساخت‌های آسیب‌پذیر افغانستان وارد کرده است.
سرپناهی نیست، امنیتی نیست
بسیاری از زنان بازگشته، بدون هیچ‌گونه همراهی یا حمایت، در مرزهای کشور افغانستان رها شده‌اند. یکی از زنان بازگشتی در مرز به نمایندگان سازمان ملل گفت: «چادر تنها محافظ من خواهد بود. نه لباسی دارم، نه غذایی، نه سرپناهی، نه حتی شماره‌ای برای تماس.»
بر اساس این گزارش، زنانی که بدون محرم سفر می‌کنند با خطرات جدی‌تری روبه‌رو هستند. از اخاذی و آزار و اذیت گرفته تا تهدیدهای خشونت‌آمیز در گذرگاه‌های مرزی. زنی در تورخم گفت: «آنها ٢١ دلار از من گرفتند و فقط ٧ دلار پس دادند. حالا نمی‌دانم کجا بروم.»
افزایش خطر خشونت و استثمار
این گزارش همچنین از افزایش موارد خشونت جنسیتی، ازدواج‌های اجباری و زودهنگام، قاچاق انسان و حتی روابط جنسی مبتنی بر معامله در میان بازگشت‌کنندگان خبر می‌دهد. شرایط بد معیشتی، نبود حمایت‌های روانی و اجتماعی، و کمبود فضاهای امن، شرایط را برای سوءاستفاده از زنان فراهم کرده است.
یک فعال حقوق زن در قندهار روایت می‌کند: «زن بیوه‌ای با چهار دختر، در تلاش بود تا یکی از دخترانش را برای تأمین معاش به فروش برساند.»
نبود سرپناه، بیکاری و محرومیت از آموزش
زنان در مناطق مختلف افغانستان، سرپناه، دسترسی به معیشت پایدار و امکان تحصیل برای فرزندانشان را مهم‌ترین نیازهای خود عنوان کرده‌اند. تنها ۱۰ درصد از زنان سرپرست خانوار در سرپناه دائمی سکونت دارند و حدود ۴۰ درصد آنان از خطر اخراج یا بی‌خانمانی در هراس‌اند.
در هرات، بیش از ۷۰ درصد زنان از اختلاف بر سر اجاره مسکن شکایت داشته‌اند و ۴۵ درصد در مکان‌های نامناسب زندگی می‌کنند. بسیاری از زنانی که در ایران و پاکستان به کارهای دستی، خیاطی یا فعالیت‌های کوچک اقتصادی مشغول بودند، اکنون به دلیل نبود ابزار و محدودیت‌های حرکتی، قادر به بازسازی معیشت خود نیستند.
درخواست فوری برای حمایت بین‌المللی
سازمان‌های بشردوستانه، با توجه به پیش‌بینی ادامه روند بازگشت اجباری، خواستار تقویت خدمات حمایتی ویژه برای زنان شده‌اند. این شامل ایجاد فضاهای امن، دسترسی به خدمات بهداشت روان، حمایت‌های معیشتی و فرصت‌های آموزشی برای زنان است.
نهاد زنان سازمان ملل و شرکای آن از جامعه جهانی درخواست کردند تا با افزایش بودجه و حمایت‌های پایدار، به بحران انسانی در حال گسترش در افغانستان رسیدگی کنند.
در همین حال، سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) نیز در گزارشی اعلام کرده که تنها در ماه ژوئن، بیش از ۲۵۶ هزار مهاجر افغان از ایران بازگشته‌اند. این سازمان هشدار داده که سیستم‌های حمایتی افغانستان توان پاسخگویی به چنین حجم گسترده‌ای از نیازها را ندارند و در آستانه فروپاشی هستند.