قدرت و ارتجاع؛ دو مانع در برابر نمایندگی زنان در پارلمان
نقش زنان از سوی صاحبان قدرت به حاشیه رانده می‌شود و آنها از مراکز تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری عمومی دور نگه داشته می‌شوند. علیرغم اختصاص ۲۹٪ از کرسی‌های پارلمانی عراق به زنان، اما ذهنیت مردسالارا مانع حضور موثر آنها در پارلمان است.
آوان کریم
مرکز خبر - هر چهار سال یک بار، کمیسیون عالی مستقل انتخابات فعالیت‌های خود را جهت ثبت‌نام نامزدهای انتخاباتی و پیشبرد روند انتخابات آغاز می‌کند؛ انتخابات سال جاری نیز قرار است در یازدهم نوامبر برگزار شود.
با وجود آن‌که زنان از مهم‌ترین ارکان جامعه به شمار می‌آیند و نقش و تأثیر آنها در ساختن فرد و بنیان‌های جامعه آشکار است، میزان مشارکت آنان در انتخابات پارلمان بسیار اندک است. همین وضعیت در جامعه نیز صدق می‌کند.
با این حال، و علیرغم اهمیت جایگاه زنان در جامعه، دولت و حاکمیت عراق نقش بسیار محدودی برای زنان قائل شده‌اند، به‌گونه‌ای که گاه سهم کرسی‌های پارلمانی اختصاص‌یافته به آنان از یک‌چهارم کل کرسی‌ها فراتر نمی‌رود.
بر اساس ماده (۴۹)، بند (۴) قانون اساسی عراق، که مربوط به قانون انتخابات پارلمان سال ۲۰۲۰ است، سهم نمایندگی زنان در استان‌ها نباید کمتر از ۲۵٪ باشد. این موضوع نشان می‌دهد که نقش و تأثیر زنان در پارلمان و تمامی اختیارات مجلس و مراکز تصمیم‌گیری هنوز محدود و ضعیف است و از سوی حاکمیت چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
پیروزی زنان با ۹۷ کرسی
تعداد کرسی‌های اختصاص‌یافته به زنان در پارلمان عراق در سال ۲۰۲۱، طبق قطعنامه شماره ۱۳۲۵ شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره «زنان، صلح و امنیت» که دولت عراق را ملزم به اجرای آن کرده بود، نشان می‌دهد که احزاب و گروه‌های سیاسی مجبور شدند به مفاد این قطعنامه از جمله مشارکت زنان، افزایش سهم آنها در فرآیند سیاسی، مذاکرات صلح و تصمیم‌گیری پایبند باشند.
با وجود اینکه دولت عراق این قطعنامه را پذیرفته است، سهم کرسی‌های زنان تاکنون از ۲۵٪ فراتر نرفته است؛ به جز انتخابات سال ۲۰۲۱ که زنان توانستند ۹۷ کرسی از ۳۲۹ کرسی پارلمان را کسب کنند. این بالاترین میزان نمایندگی زنان در پنج دوره انتخاباتی بوده که برابر با ۲۹٪ مجموع کرسی‌ها است. این موفقیت به دلیل افزایش تعداد حوزه‌های انتخاباتی در هر استان و اجرای قانون شماره ۹ سال ۲۰۲۰ حاصل شد که به نفع زنان بود.
قانون سهمیه برای افزایش کرسی‌های زنان
قانون اختصاص سهمیه زنان، که مانع کاهش کرسی‌های زنان به کمتر از ۲۵٪ می‌شود، تأثیر مثبتی در افزایش تعداد کرسی‌های زنان در مجلس عراق داشته است. با این حال، این کرسی‌ها اغلب صرفاً جهت اجرای قانون به زنان اختصاص می‌یابند و برای حمایت یا توانمندسازی زنان در پارلمان و مراکز تصمیم‌گیری نیست. این موضوع پرسش منطقی در مورد مسئولیت جامعه را به همراه دارد؛ اینکه چرا به مردان رای اعتماد می‌‌دهند؟
تعداد کرسی‌ها صدای واقعی زنان نیست
تعداد کرسی‌های زنان در پارلمان نتوانسته است به صدای واقعی زنان باشد. با وجود مشارکت زنان به میزان ۲۵٪ در پارلمان عراق، آنها تاکنون نتوانسته‌اند حقوق خود را در قانون انتخابات به دست آورند، قانونی که قرار بود نیمی از کرسی‌های پارلمان را به آنها اختصاص دهد.
با این حال، نمایندگانی که وارد پارلمان عراق می‌شوند، به دلایل متعددی صدای واقعی زنان نیستند. مهم‌ترین دلیل آن معرفی زنان توسط احزاب و ائتلاف‌ها است که این احزاب و ائتلاف‌ها بر اساس اصول قبیله‌ای، دینی و مذهبی شکل گرفته‌اند و تحت سلطه تفکر مردسالار قرار دارند. بنابراین، نمایندگان زن نمی‌توانند از قوانین این احزاب خارج شوند و باید به دستورالعمل‌های احزاب پایبند باشند. این موضوع نشان می‌دهد که افزایش تعداد کرسی‌های زنان برای احقاق حقوق‌شان به تنهایی کافی نیست.
یکی از نمونه‌های بارز این وضعیت، قانون مقابله با خشونت علیه زنان است که ۱۴ سال پیش توسط دولت عراق به پارلمان ارائه شد و یکی از مهم‌ترین قوانین برای زنان محسوب می‌شود، اما تاکنون تصویب نشده و حتی در دستورکار پارلمان نیز قرار نگرفته است. این نشان می‌دهد که نمایندگان زن در پارلمان به اندازه کافی بر حقوق خود اصرار ندارند. دلیل این کوتاهی، پایبندی آنها به احزاب و ائتلاف‌هایی است که آنها را معرفی کرده‌اند یا رعایت قوانین قبیله‌ای، دینی و مذهبی است که مانع تحقق برابری جنسیتی در جامعه می‌شود.
در پارلمان عراق کمیته‌ای با نام «کمیته زنان» وجود دارد که وظیفه آن هماهنگی، دفاع و پیشنهاد قوانین مربوط به توانمندسازی زنان و خانواده و تضمین حقوق آن‌هاست. با این حال، این کمیته تاکنون نتوانسته است تأثیر واقعی در زمینه حقوق زنان ایجاد کند یا پیشرفت ملموسی حاصل نماید و مهم‌ترین دلیل آن، غلبه ذهنیت مردسالارانه است.
از سال ۲۰۱۴ تاکنون، صدها ایزدی همچنان مفقود هستند، در حالی که صدها زن دیگر توسط داعش تحت اسارت و نقض حقوق قرار گرفته‌اند. با این وجود، نمایندگان زن در پارلمان عراق نتوانسته‌اند طرح قانونی برای جست‌وجوی مفقودین یا تضمین حقوق آنها ارائه دهند و حتی موفق نشده‌اند صدای واحدی در پارلمان برای بحث در مورد این مسئله حیاتی ایجاد کنند.
ارتجاع و قدرت؛ مهم‌ترین دلایل حاشیه‌راندن زنان
بر اساس گفته یک منبع مطلع در کمیسیون عالی مستقل انتخابات عراق، پیش از موعد نهایی ارائه آمار احزاب، ائتلاف‌ها و نامزدها برای انتخابات پارلمان عراق که قرار است در یازدهم نوامبر برگزار شود، دو فعال زن، قمر سامرایی و زینب جواد، که خود را برای کاندیداتوری در پارلمان معرفی کرده بودند، توسط مقامات کنار گذاشته شدند.
این کنار گذاشتن به دلیل اظهارات آنها در کانال‌ها و وب‌سایت‌ها بود که مخالفتشان با اصلاح قانون احوال شخصیه شماره ۱۸۸ سال ۱۹۵۹ را نشان می‌داد؛ قانونی که سال گذشته برای رأی‌گیری در پارلمان عراق ارائه شده بود و این دو نامزد از مخالفان سرسخت آن بودند.
این اقدام نشان می‌دهد که دولت و حاکمیت اجازه نمی‌دهند نمایندگان واقعی زنان وارد پارلمان شوند و توانایی ایفای نقش مؤثر در تثبیت حقوق زنان را پیدا کنند.
به همین ترتیب، وقتی میزان رأی زنان در اعلام نتایج انتخابات توسط کمیسیون عالی مستقل انتخابات بررسی می‌شود، مشخص می‌شود که جامعه اعتماد بیشتری به نامزد مرد می‌دهد تا زن. این خود شکل دیگری از نابرابری اجتماعی مبتنی بر مردسالاری است که به وضعیت کنونی منجر شده است.
اهمیت اتحاد صدای زنان در پارلمان در برابر ذهنیت مردسالارانه
با وجود اینکه سهم کرسی‌های اختصاص‌یافته به زنان در پارلمان عراق نمایانگر مطالبات و حقوق کامل زنان نیست، اما اگر نمایندگان زن مسئولیت واقعی خود را درک کنند و صادقانه صدای زنان باشند، می‌توانند بسیاری از قوانین ناعادلانه علیه زنان در سیستم دولتی را تغییر دهند. این امر از طریق اتحاد صدای نمایندگان زن، تقویت روابط میان آنها و تلاش‌های مستمر برای دفاع از حقوق زنان امکان‌پذیر است، اما تاکنون چنین اتفاقی نیفتاده است.
بنابراین، شیوه و سبک عملکرد نمایندگان حتی از تعداد کرسی‌ها مهم‌تر است. زمانی که نمایندگان زن، با وجود تعدادشان، نتوانند متحد شوند و صدای واحد و مؤثری ایجاد کنند، حضور آنها بی‌اثر خواهد بود. به همین دلیل ضروری است که اکنون زنان آگاه و متعهد به حقوق خود به پارلمان معرفی شوند و مردم رأی خود را به کسانی بدهند که امید به آینده‌ای بهتر برای زنان و کل جامعه دارند.