کاهش محصول قهوه یمنی، کشاورزان را از تنها منبع درآمدشان محروم می‌کند
کشاورزان یمنی امسال محصول قهوه خود را از دست داده‌اند، محصولی که تنها منبع درآمد آنها بود. افزایش دمای هوا و کاهش منابع آبی و خشکسالی از عوامل اصلی افت تولید قهوه بوده‌اند.
رانیا عبدالله
یمن- کشاورزان در یمن از کمبود باران و تغییر فصول رنج می‌برند و پس از مد‌ت‌ها انتظار، باران در بخش‌هایی از شهر تعز در جنوب غرب یمن بارید، اما این بارش‌ها نه تنها کافی نبود، بلکه زمانی بارید که درخت قهوه به آب نیاز نداشت.
زمانی که دانه‌های قهوه شکوفا می‌شوند، بارش باران باید به اندازه کافی و پیوسته باشد تا گل‌های قهوه به میوه‌های رسیده تبدیل شوند.
قبول محمد ابراهیم از روستای «المنصاحه» در بخش صبر الموادم شهر تعز در جنوب غرب یمن، سالانه محصول قهوه خود را برداشت می‌کرد و درآمد حاصل از آن برای تأمین نیازهایش در طول سال کافی بود، زیرا قهوه همانند سایر کشاورزان منطقه تنها منبع درآمد او بود. اما امسال کاهش شدیدی در تولید قهوه رخ داد و درختان محصول معمول خود را ندادند. او می‌گوید: «امسال باران دیر آمد و درختان قهوه در زمان شکوفه دادن به آب نیاز داشتند، اما متأسفانه باران دیر بارید، بنابراین دانه‌های قهوه همانند سال‌های قبل رشد نکردند.»
او با حسرت می‌گوید: «خشکسالی کشاورزان ما را درگیر کرده و درختان خشک شده‌اند. باران امسال تنها دو یا سه بار بارید و این برای درخت قهوه، به ویژه در زمان شکوفه‌دهی برای رسیدن کامل دانه‌ها، کافی نیست.»
شیوه‌های سنتی و چالش‌های اقلیمی
قهوه یمنی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین محصولات کشاورزی کشور به شمار می‌رود. بر اساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال ۲۰۲۵ درباره زنجیره ارزش قهوه در یمن، مساحت زیر کشت آن حدود ۳۴٬۹۸۱ هکتار برآورد شده است. قهوه حدود ۶ درصد از کل صادرات کشاورزی کشور را تشکیل می‌دهد و در مناطق کوهستانی صعب‌العبور به‌صورت سنتی کشت می‌شود؛ کشت آن عمدتاً به باران‌های فصلی و تراس‌های کشاورزی (مدرجات) وابسته است.
کشت قهوه در یمن با چالش‌های فزاینده‌ای در اثر تغییرات اقلیمی روبه‌رو است. این تغییرات باعث بی‌نظمی در الگوی بارش‌ها و افزایش دوره‌های خشکسالی شده‌اند که رشد درختان و کیفیت محصول را به‌طور منفی تحت تأثیر قرار داده است.
گزارش‌های سازمان فائو نشان می‌دهد که افزایش دمای هوا و کاهش منابع آبی از عوامل اصلی افت تولید قهوه بوده‌اند. این وضعیت برخی از کشاورزان را وادار کرده تا به سمت کشت محصولات دیگری بروند که کمتر از تغییرات آب‌وهوایی آسیب می‌بینند. همچنین تغییرات اقلیمی باعث گسترش آفات و بیماری‌های کشاورزی و خرابی محصولات در اثر سیلاب‌ها یا سرمای شدید در برخی مناطق شده است.
خشکسالی و نبود راه‌حل
سعود محمد فارع، یکی دیر از کشاورزان منطقه، از کمبود طرح‌هایی که بتوانند اثرات تغییرات اقلیمی را کاهش دهند شکایت دارد و می‌گوید: «ما مخازن کافی برای ذخیره آب باران نداریم تا بتوانیم در زمان خشکسالی از آن استفاده کنیم. همچنین چاه‌های منطقه خشک شده‌اند، جز یک چاه که آن هم به سختی برای آشامیدن و استفاده روزمره کافی است.»
همراه با سعود محمد فارع به مزرعه قهوه‌اش رفتیم، مزرعه‌ای که تنها منبع درآمد او به شمار می‌آید، تا از نزدیک با مشکلات و رنج‌هایش آشنا شویم. خشکسالی این مزرعه را دربر گرفته و بر محصول قهوه تأثیر گذاشته است.
او با اندوه می‌گوید: «در طول زندگی‌ام چنین خشکسالی شدیدی که امسال بر درختان قهوه تأثیر گذاشته باشد، ندیده بودم. وقتی دیدیم محصول قهوه فاسد شده است، ناامیدی سراسر وجودمان را فرا گرفت.»
سعود محمد فارع از نهادهای مسئول می‌خواهد که برای مقابله با تغییر فصل بارندگی و اجرای طرح‌هایی که بتواند آنچه از مزارع باقی مانده را نجات دهد، چاره‌ای بیندیشند.
کشاورز دیگری به نام صفیه نصر نیز قهوه را منبع اصلی درآمد خود می‌داند. او درآمد سالانه حاصل از فروش قهوه را صرف تحصیل فرزندان و نیازهای خانواده‌اش می‌کند، اما امسال از شرایط سخت شکایت دارد.
او می‌گوید: «به‌دلیل تأخیر باران، ناامیدی و گرسنگی گریبان‌گیر ما شد. درهای روزی به رویمان بسته شد، زیرا قهوه تنها منبع درآمد ماست. ما کشاورزان اگر از مزارعمان محصولی برداشت نکنیم، دیگر کاری نداریم و منبع درآمدی وجود ندارد. زمینی که زمانی منبع روزی ما بود، اکنون خشک و بی‌حاصل شده است.»
در همین حال، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) توصیه می‌کند که باید شیوه‌های کشاورزی پایدارتر در یمن اتخاذ شود. این شامل بهبود مدیریت منابع آب، استفاده از گونه‌های مقاوم‌تر در برابر گرما، تقویت سامانه‌های هشدار زودهنگام اقلیمی و همچنین حمایت از جوامع کشاورزی در مناطق کوهستانی است تا کشت قهوه به‌عنوان بخشی از هویت اقتصادی و میراث فرهنگی یمن ادامه یابد.
قهوه، منبع اصلی درآمد
فاطمه عبد الخبیر، رئیس انجمن زنان «طالوق» برای توسعه زنان روستایی، گفت: «امسال برای کشاورزان در مقایسه با سال‌های گذشته بسیار سخت بود، زیرا خشکسالی شدت یافته است. پیش‌تر مزارع، ذرت خوشه‌ای و ذرت معمولی تولید می‌کردند، اما امسال به‌دلیل کمبود باران و تغییر زمان بارش‌ها، بذرهایی که کشاورزان کاشتند سبز نشد و این موضوع باعث ناامیدی آنها شد.»
وی در مورد درخت قهوه، توضیح داد که درخت قهوه در مراحل مختلف رشد میوه‌هایش به باران در زمان‌های خاصی نیاز دارد، و تأخیر در فصل بارندگی باعث خرابی درختان قهوه و از بین رفتن میوه‌ها شده است.
او افزود: «کشاورزان به محصول قهوه تا حد زیادی وابسته‌اند، زیرا این محصول منبع اصلی درآمد آنها در طول سال است.»
فاطمه عبید الخبیر ادامه داد: «قهوه برای کشاورز همانند یک بانک است؛ تنها منبعی است که نیازهای روزمره‌اش را برطرف می‌کند و در زمان بحران‌های مالی به آن تکیه دارد. کشاورز محصولش را در بازارهای محلی و گاهی در بازارهای خارجی می‌فروشد و با درآمد آن زندگی‌اش را می‌چرخاند. اما امسال نه محصولی داریم و نه منبع دیگری برای درآمد.»
فاطمه عبد الخبیر بر نیازهای کشاورزان، به‌ویژه کشاورزان قهوه، تأکید کرد و گفت: «کشاورزان در دره طالوق و دره المنصاحه در منطقه المسراخ از بخش صبر الموادم به امکاناتی، مانند ساخت سدهای کوچک، حوضچه‌ها و مخازن آب یا هرگونه راه‌حل ممکن برای مقابله با این مشکل نیاز دارد که با شرایط اقلیمی سازگار باشد.»
تغییرات اقلیمی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که بخش کشاورزی در سراسر جهان با آن روبه‌رو است، زیرا این پدیده بر تولید محصولات کشاورزی تأثیر منفی گذاشته است. از جمله این محصولات، قهوه است که یکی از حساس‌ترین گیاهان نسبت به تغییرات دما و فصول بارندگی به شمار می‌رود.
بر اساس گزارشی از پلتفرم علوم کشاورزی، پدیده‌های اقلیمی مانند خشکسالی و افزایش دما موجب کاهش زمین‌های مناسب برای کشت قهوه و افت کمی و کیفی محصول شده‌اند، علاوه بر این، گسترش آفات و بیماری‌های گیاهی نیز افزایش یافته است.
برای مقابله با این چالش‌ها، گزارش یادشده بر اهمیت به‌کارگیری راهبردهای سازگاری از سوی کشاورزان از جمله، کشاورزی پایدار، بهبود مدیریت منابع آب از طریق سیستم‌های کارآمد آبیاری مانند آبیاری قطره‌ای، و توسعه گونه‌های مقاوم به خشکی و گرما تأکید می‌کند.
همچنین، پژوهش‌های کشاورزی و همکاری میان دولت‌ها و کشاورزان نقشی اساسی در تقویت توان سازگاری با تغییرات اقلیمی ایفا می‌کنند.