حنان حارث

مراکش - از ۲۷ سپتامبر، شهرهای مراکش صحنه‌ی موجی از اعتراضات به پیشگامی نسل Z212 است. این نسل دیجیتال که در عصر تلفن‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی زاده شده، با مطالباتی اجتماعی و اقتصادی حول محور عدالت، برابری و فرصت‌های شغلی به میدان آمده است.

در روزهای نخست که اعتراضات به شکلی کاملاً مسالمت‌آمیز آغاز شد، نیروهای امنیتی به بهانه‌ی عدم صدور مجوز قانونی، برای متفرق کردن تظاهرکنندگان مداخله کردند. این مداخله به بازداشت شماری از شرکت‌کنندگان، اعم از زن و مرد، انجامید. در ادامه، افرادی خرابکار به برخی از این تجمعات نفوذ کردند و با غارت اموال خصوصی، به آتش کشیدن یک داروخانه و تلاش برای هجوم به یک مرکز ژاندارمری سلطنتی، فضا را متشنج‌تر کردند.

این جنبش به سرعت به شهرهای دیگری چون اکادیر، تطوان، مراکش، قنیطره و آسفی نیز سرایت کرد. در این شهرها، دامنه‌ی مطالبات گسترش یافت و انتقاد از دولت و سیاست‌های آن را نیز در بر گرفت، هرچند که بدنه‌ی اصلی جوانان معترض همچنان بر ماهیت مسالمت‌آمیز حرکت خود پایبند ماندند.

بازداشت معترضان مسالمت‌جو، انتقادات گسترده‌ای را به همراه داشت. این فشارها دولت را بر آن داشت تا نسبت به خشم این نسل ابراز درک و تفاهم کند و در بیانیه‌هایی رسمی تأکید کند که حجم نارضایتی اجتماعی را می‌پذیرد و برای حل آن از مسیر گفت‌وگو و اصلاحات تلاش خواهد کرد.

با آغاز ماه اکتبر، جنبش دوباره به مسیر آرام خود بازگشت و جوانان اعتراضات خود را هر روز از ساعت شش تا هشت شب برگزار می‌کنند. اکنون همگان در انتظار گشایش دور جدید پارلمان در روز جمعه‌ی آینده هستند، رویدادی که قرار است با سخنرانی ملک محمد ششم آغاز شود؛ نطقی که می‌تواند چشم‌انداز مرحله‌ی آتی کشور را ترسیم کند.

 

ناامیدی از عدالت اجتماعی، به سوخت اصلی اعتراضات تبدیل شده است

کبیره شاطر، فعال سیاسی برجسته‌ی چپ‌گرا، در گفت‌وگویی اختصاصی با خبرگزاری ما، ضمن تحلیل این رویدادها، مشارکت زنان جوان را «گسترده و چشمگیر» خواند. او با اشاره به اینکه آنان «شعارهای بنیادین اجتماعی را که ستون هر دولتی به شمار می‌روند، فریاد زدند»، توضیح داد که مطالبات در آغاز «ماهیتی کاملاً اجتماعی داشت و بر محور کار، بهداشت و آموزش متمرکز بود»، اما به سرعت به شعارهایی سیاسی از جمله انتقاد از نخست‌وزیر و درخواست استعفای او تغییر ماهیت داد. از نظر او، «با توجه به واقعیت تلخی که جوانان با آن دست‌به‌گریبان‌اند، از جمله وخامت بیمارستان‌های دولتی، کمبود تجهیزات و آمار بالای ترک تحصیل، این خواسته‌ها کاملاً مشروع است».

کبیره شاطر افزود: «فرصت شغلی با شعار آفریده نمی‌شود، بلکه با حمایت از کارآفرینان خُرد، تسهیل دسترسی به منابع مالی، کاهش فشار مالیاتی و ایجاد فرصت‌های مهارت‌آموزی برای جوانان ممکن می‌شود». او معتقد است که «ناامیدی از عدالت اجتماعی، به سوخت اصلی اعتراضات تبدیل شده است».

او این جنبش را پیامد «خلأ سیاسی‌ای دانست که دولت‌های پی‌درپی با به حاشیه راندن احزاب چپ و تمرکز قدرت در دست احزاب وابسته به دستگاه حاکم ایجاد کرده‌اند». وی افزود: «سیاست‌های موجود، دنباله‌رو و ناتوان از پاسخگویی به نیازهای واقعی جامعه بوده‌اند و همین امر شکافی عمیق میان حاکمیت و جوانان ایجاد کرده است».

این فعال سیاسی از برخی جریان‌های محافظه‌کار که از یک سو ازدواج دختربچه‌ها را ترویج می‌کنند و از سوی دیگر دختران خود را به بهترین دانشگاه‌ها می‌فرستند، انتقاد کرد. او این «گفتمان ریاکارانه و تحریک‌آمیز» را عاملی دانست که زنان جوان را به سمت مطالبه‌ی حقوق برابر و عدالت اجتماعی سوق داده است.

 

یک مشکل ساختاری، ریشه در سیاست‌های کلان

او همچنین بازداشت معترضان مسالمت‌جو را محکوم کرد و بر لزوم تفکیک میان آنان و خرابکاران تأکید ورزید. به گفته‌ی او، حساب کسانی که دست به تخریب اموال زده‌اند باید از معترضانی که تنها خواسته‌هایشان را فریاد زده‌اند، جدا باشد و عاملان تخریب باید پاسخگو باشند.

وی تصریح کرد که سرکوب به‌تنهایی برای خاموش کردن این نسل کافی نیست، چرا که مشکل، ساختاری و ریشه‌دار در سیاست‌های کلان کشور است و به قول او: «عدالت گزینشی، اعتماد به دولت را از بین می‌برد و احساس بی‌عدالتی را تشدید می‌کند». او با یادآوری تاریخ مراکش از ۱۹۶۵ تا ۱۹۸۱ و رویدادهای منطقه‌ی ریف در سال ۲۰۱۷، این دیدگاه را مطرح کرد که خشونت هرگز راه‌حلی به بار نمی‌آورد، بلکه تنها به خشم و نارضایتی عمومی دامن می‌زند.

کبیره شاطر در خصوص راه‌حل‌های ممکن، بر نیاز کشور به یک «ابتکار عمل از سوی پادشاه» برای آرام کردن اوضاع و احیای اعتماد میان مردم و حاکمیت تأکید کرد. او اشاره نمود که برکناری دولت و برگزاری انتخابات زودهنگام می‌تواند گزینه‌ای واقع‌بینانه برای مدیریت بحران باشد.

او همچنین از قدرت‌های حقیقی کشور، از جمله نهادهای اقتصادی و مدیریتی، خواست تا برای اجرای راه‌حل‌های فوری اجتماعی در حوزه‌های آموزش، بهداشت و اشتغال پیش‌قدم شوند و تأکید کرد که نقطه‌ی شروع هرگونه آشتی ملی واقعی، فراهم کردن فرصت‌های شغلی و آموزشی برای جوانان است.

 

مراکش بر سر یک دوراهی

از دیدگاه کبیره شاطر، مراکش امروز بر سر یک دوراهی تاریخی ایستاده است: یا باید راه گفت‌وگو و اصلاحات فراگیر اجتماعی را در پیش گیرد، یا نظاره‌گر گسترش تنشی باشد که صلح اجتماعی را تهدید می‌کند. او توضیح داد که آزادی معترضان مسالمت‌جو و پاسخگویی مسئولانه به مطالبات جوانان و زنان، می‌تواند نخستین گام برای بازسازی اعتماد میان مردم و حکومت باشد.

او نسبت به سوءاستفاده‌ی احتمالی بیگانگان از این خشم عمومی برای برهم زدن ثبات کشور هشدار داد و تأکید کرد که این مطالبات اجتماعی، شعارهایی زودگذر نیستند، بلکه بازتاب یک تکان اجتماعی عمیق و واقعی‌اند.

کبیره شاطر افزود که «دولت پنهان» (شبکه‌های غیرمنتخب و پرنفوذ در بدنه‌ی حاکمیت) موظف است تا با اقدامات عملی و فوری در زمینه‌ی آموزش، بهداشت و اشتغال، و همچنین با تشویق سرمایه‌گذاری، حمایت از کارآفرینی جوانان و کاهش بار مالیاتی، به این مطالبات پاسخ دهد. او تأکید کرد که توسل به خشونت و بازداشت برای خاموش کردن صدای اعتراض، تنها به تشدید تنش‌ها می‌انجامد.

این فعال سیاسی چپ‌گرا در پایان گفت: «هزینه‌ی برگزاری یک انتخابات زودهنگام، به مراتب کمتر از هزینه‌ی تداوم آشوب یا سرکوب است». او با تأکید بر اینکه نسل Z۲۱۲ به نهاد پادشاهی بی‌احترامی نکرده و هدفش این نهاد نبوده است، نتیجه گرفت که همین امر، زمینه‌ را برای یک مداخله‌ی راهگشا از سوی پادشاه به منظور آغاز گفت‌وگو و اصلاح سیاسی فراهم می‌کند؛ گامی که برای آرام کردن جامعه و احیای اعتماد، ضروری به نظر می‌رسد.