فضای ناامن دانشگاه‌های تونس برای زنان
جنبش دانشجویی تونس در راه مبارزه برای آزادی، از سایر جنبش‌های آفریقا و خاورمیانه پیشی گرفت. این برتری زمانی رقم خورد که زنان از معامله‌کردن حقوق سیاسی خود در برابر حقوق اجتماعی سر باز زدند.
زهور مشرقی
تونس- از پنجاه قرن گذشته، دانشگاه تونس کوشیده است فضایی واقعی برای نهادینه‌سازی ارزش‌های برابری و آزادی باشد و موفق شده است چارچوبی بنیادین بنا نهد. از این طریق دانشگاه تونس در گسترش مفاهیم عدالت و رهایی از جهل و عقب‌ماندگی سهم بسزایی داشته است. جنبش دانشجویی در این میان، به پشتوانه‌ی قدرت، انسجام و ایمان ژرف خود به آرمان‌های حقوق بشر و حقوق زنان، نقشی محوری ایفا کرده است.
زنان، بارزترین رکن جنبش دانشجویی بوده و از همان آغاز، نیروی محرکه‌ای به شمار می‌رفت که نظام ریاستی پیشین تونس، به‌ویژه در الزام آموزش دختران، پیشبرد تحصیل رایگان و گسترش شبکه مدارس، خصوصاً در مناطق روستایی و کمتر توسعه‌یافته، به آن اتکا داشت.
جنبش زنان، که ریشه‌های آن به سال ۱۹۵۰ در تونس بازمی‌گردد و جزئی از جنبش ملی بود، همواره صدایی تأثیرگذار در سیاست‌های کلی دولت مدرن باقی ماند و نقش شگرفی در پرورش نسلی از زنان آگاه به ارزش‌های آزادی، کرامت و دموکراسی، و همچنین مخالف سرسخت هرگونه خشونت و تبعیض ایفا کرد.
انقلاب ۲۰۱۱ تونس، روح تازه‌ای به جنبش دانشجویی زنان دمید. با ورود نسل جدیدی از دانشجویان دختر که به حقوق خود باور داشتند و برای آن می‌جنگیدند، این جنبش حضور چشمگیرتری در فضای دانشگاهی و اجتماعی پیدا کرد. رحمه لسود، کنشگر حقوق بشر و پژوهشگر، این نسل را چنین توصیف می‌کند: «نسلی که به شیوه‌ای نوین مبارزه می‌کند و از دیدگاه‌های کهنه‌ای که دیگر با خواسته‌های زنان امروز در عصر فناوری و جهانی‌شدن سازگار نیست، فاصله گرفته است.»
او تأکید کرد که خشونت جنسیتی دیگر پدیده‌ای جدا از دانشگاه نیست، بلکه واقعیتی عینی است که در ساختارها و فرهنگ جامعه ریشه دارد: «وقتی می‌گوییم دانشگاه تونس دیگر محیطی امن نیست، قصد متهم‌کردن نظام آموزش عالی را نداریم. برعکس، ما دانشگاه را جایگاه دانش و اندیشه روشنگر می‌دانیم؛ مکانی که باید کرامت همه دانشجویان، به‌ویژه دختران را حفظ کند و امنیت و حمایت روانی، نهادی و قانونی آنها را تأمین کند.»
رحمه لسود معتقد است دانشگاه باید از آزادی‌ها و حقوق زنان حمایت کند. او با اشاره به اینکه دانشجویان دختر در حال آشنایی با حقوق و وظایف خود هستند، می‌گوید اتحادیه کل دانشجویان تونس سال‌هاست برای ایجاد فضایی آزاد و متوازن تلاش می‌کند تا امنیت و آزادی زنان تونسی را تضمین کند. این اتحادیه می‌کوشد با گفتمان خود در داخل و خارج دانشگاه، آرمان دموکراسی و سوسیالیسم را پیش ببرد و در این راه موفق بوده است.
به گفته او، جنبش دانشجویی تونس را دخترانی هدایت می‌کنند که به آزادی باور دارند و برای دستیابی به حقوق زنان مبارزه می‌کنند. این جنبش در رویدادهای مختلف مربوط به زنان مانند کارزار ۱۶ روزه جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان، روز جهانی حقوق زنان و روز ملی زن تونس شرکت می‌کند و با آگاهی‌بخشی و راهنمایی، ضمن بزرگداشت این مناسبت‌ها، یادآور می‌شود که وضع موجود نیاز به توجه بیشتر و اصلاح دارد.
«فضای آزاد تعامل، سپری در برابر قربانی‌شدن»
رحمه لسود معتقد است که اتحادیه دانشجویان و نهادهای حقوقی، ستون اصلی دانشگاه هستند. این نهادها با برگزاری همایش‌های علمی و کارزارهای آگاهی‌بخشی، به مقابله با بی‌اطلاعی دانشجویان از حقوقشان می‌پردازند و مشکلات زنان را مطرح می‌کنند. به باور او، دانشگاه نباید تنها مکانی بی‌طرف برای آموختن علم باشد، بلکه باید فضایی حمایتگر و آزاد برای مشارکت فعال دانشجویان دختر باشد تا از قربانی‌شدن آنها جلوگیری شود.
او ادامه می‌دهد: «ما برای ایجاد فضای آگاهی‌بخشی تلاش می‌کنیم چون به اهمیت آن واقفیم. گرچه گاه نگرانیم از انجام وظیفه حقوقی‌مان بازداشته شویم، اما با این دیدگاه که دانشگاه فقط جای درس خواندن است، مخالفیم. گاهی آگاه‌کردن یک زن جوان برای جلوگیری از قربانی‌شدنش در برابر خشونت و رهایی‌اش از استثمار، ارزشمندتر از آموزش مطالبی است که در اینترنت هم می‌توان یافت.»
رحمه لسود تاکید می‌کند که که دانشگاه به محلی برای آزار و باج‌گیری از دانشجویان دختر تبدیل شده است: «شکایت‌های زیادی از دانشجویان دختر دریافت کرده‌ایم که قربانی باج‌خواهی استادان و کارمندان اداری شده‌اند. این افراد، دانشجویان را بین پذیرش خواسته‌هایشان یا مردود شدن، مجبور به انتخاب می‌کنند. هرچند این رفتارها فردی هستند، اما خطر بزرگی برای امنیت و آزادی در محیط دانشگاه به شمار می‌روند. اینجاست که نقش ما در دفاع قاطعانه از این دانشجویان اهمیت پیدا می‌کند.» او می‌افزاید: «در این شرایط می‌کوشیم با حمایت‌های مادی و معنوی، آنها را از آزار و اخراج احتمالی محافظت کنیم.»
«دانشگاه‌ها، فراتر از آموزش علم»
رحمه لسود دانشجویان دختر را به شکستن سکوت و غلبه بر ترس تشویق می‌کند. او می‌گوید اتحادیه دانشجویان به عنوان یک نهاد دانشجویی، همچنان از آنها در برابر استثمار، ستم و خشونت محافظت خواهد کرد. او از دانشجویان می‌خواهد موارد تخلف را گزارش کنند تا دانشگاه تونس به محیطی آزاد، امن و حامی حقوق تبدیل شود. او به نمونه‌ای از موفقیت‌های این اتحادیه در جهت افشای موارد نقض حقوق دانشجویان اشاره می‌کند که برای نمونه پس از آزار یک دانشجوی دختر، تجمعات اعتراضی برگزار گردید که در نتیجه آن، کارمند متخلف از سمت خود برکنار و به جای دیگری منتقل شد.
رحمه لسود نگران است که دانشگاه به مکانی منزوی و صرفاً علمی تبدیل شود که با رسالت آگاهی‌بخش و فرهنگی آن در تضاد است. او همچنین از ترس دانشجویان دختر سخن می‌گوید؛ ترس از اینکه به خاطر آزادی‌خواهی و مخالفت با خشونت و افکار واپس‌گرایانه، مورد آزار قرار گیرند.
این کنشگر حقوق بشر هشدار می‌دهد که آزار و سرکوب آزادی‌ها توسط مردان در دانشگاه به امری عادی تبدیل شده است. او معتقد است همکاری سازمان‌های زنان، حقوق بشری و صنفی می‌تواند دانشگاه را به فضایی آزاد و قدرتمند تبدیل کند که از آرمان‌های دموکراسی و آزادی‌های فردی و عمومی پاسداری کند؛ آرمان‌هایی که زنان تونسی برای آن جان باخته‌اند. او زنان را به دفاع از حقوق و آزادی‌هایشان فرا می‌خواند، زیرا آنها نه تنها اکثریت دانشجویان را تشکیل می‌دهند، بلکه پویاترین و تأثیرگذارترین گروه در جامعه نیز هستند.
رحمه لسود می‌گوید با وجود همه مشکلات، دانشگاه تونس همچنان پرچمدار آزادی، برابری واقعی جنسیتی و عدالت خواهد ماند. او تأکید می‌کند که رسالت روشنگری و مبارزه برای آزادی، که از دهه پنجاه برای ساختن دولتی حامی این ارزش‌ها آغاز شده، ادامه خواهد یافت.