روایتی از زنان افغان؛ آوارگان بی‌اسناد در سایه‌ی ترس و بی‌پناهی در پاکستان
با شدت گرفتن فشارهای دولت پاکستان، اکنون بسیاری از مهاجران افغان حتی با داشتن مدارک قانونی نیز از این کشور اخراج می‌شوند. در این میان، روایت‌هایی از مهاجران، درد و رنج انسانی را از دل آمار بیرون می‌کشد.
بهاران لهیب
پاکستان- همواره در گزارش‌ها و تحلیل‌ها به این نکته اشاره شده که آغاز بدبختی‌های ملت افغانستان از کودتای هفتم ثور ۱۳۵۷ بوده است؛ هرچند پیش از آن نیز حاکمان مردمی بر سر قدرت نبودند، اما مردم با فجایع گسترده‌ای چون جنگ، جنایت و بی‌خانمانی به این شکل مواجه نبودند.
پس از کودتای سال ۱۳۵۷ و تجاوز اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان، موج گسترده‌ای از مهاجرت آغاز شد. مردم افغانستان، در کنار مهاجرت به کشورهای اروپایی و امریکایی، عمدتاً به کشورهای همسایه، به‌ویژه ایران و پاکستان، پناه بردند. این دو کشور به پشت جبهه‌های جنگ در افغانستان تبدیل شدند. از آن زمان تاکنون، به دلایل گوناگون به‌ویژه حفظ جان، مردم همچنان ناگزیر به مهاجرت به این کشورها هستند.
از ابتدا، مهاجران افغان به‌صورت قاچاق و بدون مدارک قانونی به ایران و پاکستان وارد می‌شدند. با گسترش ناامنی، بیکاری و فساد در حکومت‌های مختلف، مهاجرت افزایش چشمگیری یافت. بازگشت طالبان به قدرت، موج تازه‌ای از مهاجرت را در پی داشت و بار دیگر هزاران افغان، به خصوص زنان معترض، فعالان حقوق بشر، خبرنگاران، نیروهای امنیتی دولت پیشین و دیگران، مجبور به ترک کشور شدند.
با توجه به گرانی شدید ویزاهای ایران و پاکستان، بسیاری از افغان‌ها توانایی دریافت آن را ندارند و به‌ناچار به‌طور غیرقانونی وارد این کشورها می‌شوند. برخی از این مهاجران امیدوارند به کشورهای اروپایی یا امریکا منتقل شوند، اما اکثریت صرفاً برای حفظ جان خود پناه برده‌اند.
در سال‌های اخیر، دولت‌های پاکستان و ایران همواره مهاجران فاقد مدرک را تحت فشار قرار داده و اخراج کرده‌اند. با این حال، در دو سال گذشته، پاکستان حتی آن دسته از افغان‌هایی را که سال‌هاست در آن کشور زندگی می‌کنند و حتی با خانواده‌های پاکستانی ازدواج کرده‌اند و اسناد قانونی دارند نیز از کشور اخراج کرده است.
بر اساس گزارش رسانه‌های افغانستان و سازمان ملل، از اول نوامبر ۲۰۲۳ تاکنون، بیش از ۸۰۰ هزار افغان از پاکستان اخراج شده‌اند. تنها در سه هفته‌ی اخیر، بیش از ۱۰۰ هزار نفر از مناطق مختلف پاکستان بیرون رانده شده‌اند؛ در حالی که شماری از آنان دارای مدارک قانونی نیز بوده‌اند.
کارشناسان، دلیل این برخوردهای شدید با مهاجران را در تنش میان دولت پاکستان و طالبان می‌دانند و برخی نیز نزدیکی طالبان با دولت هند را از عوامل این فشارها عنوان می‌کنند. در همین زمینه، وزیر خارجه پاکستان گفته است: «دلیل اخراج مهاجران افغان، کمک آنان به طالبان پاکستانی و افزایش ناامنی در کشور است.»
برای بررسی وضعیت مهاجران، با یکی از پناهجویان افغان مقیم پاکستان گفت‌وگو کردیم. سونیا کریمی، فعال حقوق کودکان در افغانستان، به‌دلیل تهدیدهای امنیتی، ناچار به ترک کشور شده است. او می‌گوید: «از طریق مرز تورخم با پرداخت پول به قاچاقبری که با طالبان و پلیس پاکستان همدست بود، عبور کردیم. ادعا شد که مریض هستیم و نیاز به درمان داریم تا بتوانیم از مرز عبور کنیم.»
سونیا ادامه می‌دهد: «مجبور به ترک افغانستان شدیم چون جان‌مان در خطر بود. فکر می‌کردیم شاید بتوانیم زندگی آزادتر و امن‌تری داشته باشیم، اما حالا در پاکستان مانند زندانی‌ها زندگی می‌کنیم. از ترس پلیس، از خانه بیرون نمی‌رویم. به سختی توانستیم جایی را برای کرایه پیدا کنیم. چون مدارک نداشتیم، یکی از دوستان‌مان برای‌مان خانه‌ای کرایه کرد و حالا با او در یک خانه زندگی می‌کنیم. او هم هر ماه باید ویزای خود را تمدید کند که برایش دشوار است.»
سونیا در مورد برخورد پلیس پاکستان می‌گوید: «پلیس پاکستان به منازل حمله می‌کند، مردم را بازداشت کرده و یا به افغانستان بازمی‌گرداند و یا با گرفتن پول هنگفت آنآن را آزاد می‌کند.»
او اضافه می‌کند: «حتی کسانی که اسناد قانونی دارند، نمی‌توانند به‌راحتی خانه یا کار پیدا کنند. مردم با ترس و استرس از اخراج، زندگی می‌کنند. مهاجرت واقعاً سخت است، زندگی در غربت، با مشکلات اقتصادی و تهدید دائمی ادامه دارد.»
داستان سونیا تنها یکی از هزاران روایت مهاجرت اجباری افغان‌ها به کشورهای همسایه است؛ روایت‌هایی که با درد، ترس، بی‌عدالتی و بلاتکلیفی گره خورده‌اند. در حالی که جامعه جهانی در برابر این بحران انسانی تا حد زیادی سکوت اختیار کرده، مهاجران افغان همچنان در حاشیه‌ی بی‌پناهی و تهدید، روزگار می‌گذرانند؛ با امیدی کم‌رمق اما زنده برای زندگی‌ای امن‌تر، آزادتر و انسانی‌تر.